شرکت در جشنواره ی سراسری نماز سال 1395
نقش نماز در کاهش آسیب های اجتماعی/ گفتار دوم / 11
نویسنده: سید رضا شفیع اف - ۱۳٩٥/٧/٢٤
/ ب ) سوره
جزء دیگر نماز که ادامه ی قرائت است خواندن یک سوره از قرآن کریم پس از حمد می باشد که محتوای مربوط به خود را دارد. مثلن سوره ی اخلاص دلالت بر یگانگی خدا و بی نیازی او دارد به نحوی که نفی هر گونه شرکی را اعم از ثنویت و تثلیث و غیر آن را می نماید.
و همینطور است پیرامون سوره ی کافرون که به حقانیت دین اسلام تصریح دارد که مبتنی بر یکتا پرستی است و لذا هیچ مسلمانی حق ندارد که از این مسیر پس از ایمان بیرون رود یا به عبارتی برگردد و راه ارتداد را در پیش گیرد که همانا دین کفار برای خودشان است و دین اسلام برای مومنین به الله است و کافرین به طاغوت.
و بدینگونه است مرتبط با سوره ی والعصر که محتوای آن این است که تنها کسانی آن هم هر آینه از زیانکاران نیستند که ایمان آورده کارهای شایسته انجام دهند و به حق و راستی که همان قرآن و آیات آن است و نیز به شکیبایی سفارش کنند. و اگر نیک نگریسته شود پی برده خواهد شد که چنین کسانی تنها سفارش به حق و سفارش به صبر می کنند. در واقع اکراهی در دین نیست و کسی نمی تواند از این راه دیگران را پس از ایمان و عمل صالح؛ وادار به حق و صبر کند بلکه تنها وظیفه دارد که دیگران را سفارش به راستی و شکیبایی کند چرا که راه رشد از راه غی آنگونه که در قرآن مجید آمده کاملن بیان گردیده است : « لا اکراه فی الدین ص قد تبیّن الرشد من الغی ج فمن یکفر بالطاغوت و یؤمن بالله فقد استمسک بالعروة الوثقی لا انفصام لها ق والله سمیع علیم. (256 بقره) ». و باز از آن جهت که رسالت انبیاء هم ابلاغ آیات خدا بوده؛ چه آنکه حساب و کتاب با خدای یکتاست: « و ان ما نرینک بعض الذی نعدهم او نتوفینک فانما علیک البلاغ و علینا الحساب. (40 رعد) ».
12/ ب ) رکوع و سجود
از دیگر اجزای نماز است که هر چند واجب است اما از ارکان نماز نیز می باشد که باید به جا آورده شود وگر نه بطلان نماز را در پی خواهد داشت. که در این دو جزء ذکر خدای یکتا به لحاظ بزرگی و بلند مرتبگی اش گفته می شود. سبحان ربی العظیم و بحمده ( در رکوع ) . / سبحان ربی الاعلی و بحمده ( در سجده ها) .
13/ ب ) تشهد
اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریک له و اشهد ان محمدا عبده و رسوله. اللهم صل علی محمد و آل محمد.
که همانطور که پیداست این واجب نماز نخست به یگانگی خدا گواهی میدهد و اینکه برای او انبازی نیست و دوم اینکه به بنده و فرستاده ی خدا بودن حضرت محمد ص گواهی می دهد که درود خدا بر او و دودمان پاکش از دوازده امام باد. آمین یا رب العالمین.
یگانگی خداوند؛ امری که از آغاز تا پایان نماز در تمام اجزا به این موضوع اشاره دارد و لذا نمازگزار در تشهد به این مهم باز شهادت می دهد.
و شهادت دیگر به این است که اولن حضرت محمد ص بنده ی خداست و سپس فرستاده ی او می باشد. امری که خدای یکتا بر آن صحه گزارده که او رسولش می باشد: « و یقول الذین کفروا لست مرسلا ج قل کفی بالله شهیدا بینی و بینکم و من عنده علم الکتاب. (43 رعد) » . که برابر این آیه روشن می شود برای اینکه کسی از همنوع هم پس از خداوند یکتا بتواند به رسالت حضرت ختمی مرتبت گواهی دهد لازم است که دانش کتاب قرآن را داشته باشد و این میسر نیست مگر اینکه به این کتاب یعنی قرآن کریم ایمان بیاورد و البته به همراه آن از کنندگان کارهای شایسته در عین پرهیزگاری باشد.
شهادت به رسالت رسول خدایی که الگوی نیکو برای همه است؛ اما اینکه از چه نظر او الگوی نیکوست باز به جا است که به سخن خدای یکتا به عنوان اتمام حجت به ویژه برای مومنین استناد شود، مبنی بر اینکه او برای کسی اسوه ی حسنه و الگوی نیکو است که نخست به خدا و بدنبالش به روز و سرای دیگر امیدوار باشد و دوم اینکه ذکر خدا را بسیار بگوید. حال اگر کسی این دو ویژگی را نداشته باشد و بدان پایبند نباشد و ذکر غیر خدا را بگوید نیتجه اش این است که پیامبر مکرم اسلام ص برای او الگوی نیکو و اسوه ی حسنه نیست چرا که این بزرگوار هم خود خوب بوده و هم اینکه او تنها ذکر الله را بسیار می گفته است. و لذا در اینجاست که به حکمت دیگری از نماز و وجوب آن برای مومنین پی برده می شود و آن این است که خواندن نماز از اینکه کسی بخواهد ذکر غیر خدا را به عنوان یک عمل فسق و منکر بگوید باز می دارد چرا که بخشی از نماز همانطور که گذشت ذکر خدا می باشد. یعنی آنچه که در رکوع و سجود و تسبیحات اربعه گفته می شود. والله اعلم. حال اگر مومنین می خواهند که رسول مکرم اسلام ص را الگوی خود قرار دهند لازم است که دست از کارهای بد و ... بردارند و امیدوار خدای یکتا و سرای دیگر باشند و زیاد یاد خدای یکتا را بگویند که عینیت آن برای نمونه در بر پا داشتن نمازهای واجب شبانه روز پنجگانه می باشد. : « لقد کان لکم فی رسول الله اسوة حسنة لمن کان یرجوالله و الیوم الاخر و ذکر الله کثیرا. (21 احزاب) ».
به هر جهت به پیروی از سخن خداوند یکتا باید گفت که حضرت محمد ص نیز فرستاده ای است که پیش از او هم فرستادگانی از جانب خدا برای مردم بودند و از این بابت باید شکر گزار خدای یگانه بود که با این نعمت مردم را از گمراهی ها و تاریکی ها به سوی نور بیرون برد. پس با توجه به قرآن فرو فرستاده شده بر او نباید به عقب بازگشت : « و ما محمد الا رسول قد خلت من قبله الرسل ج أفإین مات او قتل انقلبتم علی اعقابکم ج و من ینقلب علی عقبیه فلن یضرالله شیئا ق و سیجزی الشاکرین. (144 آل عمران) ».
15/ ب ) قنوت
که در فارسی به آن دست بر رو هم گفته می شود از مستحبات نماز است و در رکعت دوم پیش از رکوع به جا آورده می شود که در آن معمولن دعاهای قرآنی خوانده می شود: « ربنا آتنا فی الدنیا حسنة و فی الاخرة حسنة و قنا عذاب النار. (201 بقره) ». توضیح اینکه اگر به آیات 200[1] و 202[2] همین سوره خوب نگریسته شود دیده خواهد شد که خدای یکتا مردم را دو گروه می داند یکی آنان که می گویند پروردگارا به ما در دنیا متاع و خوشی آن را بده ، در حالی که نتیجه ی کارشان این است که در آخرت بهره ای برای آنان نیست؛ و گروهی دیگر آنانند که می گویند پروردگارا در دنیا و آخرت به ما نیکی و خوبی ببخش و نعمت های خوب بده و از سوی دیگر از آتش دوزخ هم نگاهمان بدار. هم اکنون اگر به آیه ی 202 نگاه کنیم خواهیم دید که خدای یکتا پیرامون این گروه می فرماید که نتیجه ی کار این گروه هم آنچه است که کسب کرده اند که همانا خدای یکتا سریع الحساب است. و این بدان معناست که مومنین باید بدانند فقط اینکه برابر آیه ی 201 از خدا خوبی دنیا و آخرت و بازداشتنشان از آتش را بخواهند؛ برای برآورده شدن حاجاتشان بسنده نمی کند بلکه باید کارهای خوب بکنند تا پاداش خوب از خدای یکتا بگیرند و گرنه کار بد؛ نتیجه اش همانند آن است و خدا به کسی هنگام رسیدگی به اعمال کمترین ستمی نمی کند.
و همینطور است اینکه در قنوت دعاهای قرآنی دیگر خوانده می شود: ربنا اغفرلی و لوالدی و للمؤمنین یوم یقوم الحساب. // ربنا اکشف عنا العذاب انا مؤمنون. // رب زدنی علما. و ...
16/ ب ) تسبیحات اربعه
که این جزء، در نمازهای سه و چهار رکعتی به جا آورده می شود که خود ذکری است که دلالت بر یگانگی خدا یعنی الله دارد، از آن جهت که منزه از شریک داشتن است و از آن جهت که ستایش مخصوص اوست و از آن جهت که خدایی جز او نیست و از آن جهت که او بزرگتر است. سبحان الله والحمدلله و لااله الا الله و الله اکبر.
17/ ب ) سلام
که پایان بخش نماز است هر چند که سلام آغاز هر کاری است و در بین هر جامعه ای با واژه ی خود کاربرد دارد و افراد با دیدن یکدیگر یا تماسی تلفنی با این مقوله شروع می کنند. هر چند که مومنین پس از البته گفتن بسم الله الرحمن الرحیم در آغاز هر روزی، با دیدن افراد خانواده و ... این کار را انجام می دهند یعنی به یکدیگر سلام می کنند. اما نکته ای شایان ذکر اینکه سلام نام خداست: « هو الله الذی لا اله الا هو ص عالم الغیب و الشهادةص هو الرحمن الرحیم. هو لله الذی لا اله الا هو الملک القدوس السلام المؤمن المهیمن العزیز الجبار المتکبرج سبحان الله عما یشرکون. هو الله الخالق الباریء المصورص له الاسماء الحسنیج یسبح له ما فی السماوات و الارض ص و هو العزیز الحکیم. (22-24 حشر) ».
سلام سه بخش دارد اما در نمازهای دو رکعتی بلافاصله پس از تشهد خوانده می شود و نماز به پایان می رسد. در حالیکه این امر در نمازهای سه و چهار رکتعی پس از تسبیحات اربعه و دیگر ترتیبات آن به جا آورده می شود و با سلام سوم نماز به پایان می رسد.
پ ) تعقیبات نماز
که پس از پایان پذیرفتن نماز واجب و دارای انواعی از مشترک و مختص می باشد که مشترک آن باز دلالت بر یگانگی خدا دارد و اینکه تنها او را می پرستیم و اینکه تنها این اوست که به وعده اش وفا و بنده اش را یاری می کند و ... هر چند که مشرکین را خوش نیاید. لا اله الا الله الها واحدا و نحن له مسلمون. لا اله الا الله و لا نعبد الا ایاه مخلصین له الدین ولو کره المشرکون. لا اله الا الله ربنا و رب آبائنا الاولین. لا اله الا الله وحده وحده وحده انجز وعده و نصر عبده و اعز جنده و هزم الاحزاب وحده. فله الملک و له الحمد یحیی و یمیت و یمیت و یحیی و هو علی کل شیء قدیر.
و تمام این ها از آغاز تا انجام نماز؛ یعنی گواهی به اینکه خدای یکتا هو الاول و الاخر است .
[1] - ... فمن الناس من یقول ربنا آتنا فی الدنیا و ما له فی الاخرة من خلاق. / 200 بقره .
[2] - ... اولائک نصیب مما کسبوا ج والله سریع الحساب. / 202 بقره .
نقش نماز در کاهش آسیب های اجتماعی/ گفتار دوم / 11
نویسنده: سید رضا شفیع اف - ۱۳٩٥/٧/٢٤
/ ب ) سوره
جزء دیگر نماز که ادامه ی قرائت است خواندن یک سوره از قرآن کریم پس از حمد می باشد که محتوای مربوط به خود را دارد. مثلن سوره ی اخلاص دلالت بر یگانگی خدا و بی نیازی او دارد به نحوی که نفی هر گونه شرکی را اعم از ثنویت و تثلیث و غیر آن را می نماید.
و همینطور است پیرامون سوره ی کافرون که به حقانیت دین اسلام تصریح دارد که مبتنی بر یکتا پرستی است و لذا هیچ مسلمانی حق ندارد که از این مسیر پس از ایمان بیرون رود یا به عبارتی برگردد و راه ارتداد را در پیش گیرد که همانا دین کفار برای خودشان است و دین اسلام برای مومنین به الله است و کافرین به طاغوت.
و بدینگونه است مرتبط با سوره ی والعصر که محتوای آن این است که تنها کسانی آن هم هر آینه از زیانکاران نیستند که ایمان آورده کارهای شایسته انجام دهند و به حق و راستی که همان قرآن و آیات آن است و نیز به شکیبایی سفارش کنند. و اگر نیک نگریسته شود پی برده خواهد شد که چنین کسانی تنها سفارش به حق و سفارش به صبر می کنند. در واقع اکراهی در دین نیست و کسی نمی تواند از این راه دیگران را پس از ایمان و عمل صالح؛ وادار به حق و صبر کند بلکه تنها وظیفه دارد که دیگران را سفارش به راستی و شکیبایی کند چرا که راه رشد از راه غی آنگونه که در قرآن مجید آمده کاملن بیان گردیده است : « لا اکراه فی الدین ص قد تبیّن الرشد من الغی ج فمن یکفر بالطاغوت و یؤمن بالله فقد استمسک بالعروة الوثقی لا انفصام لها ق والله سمیع علیم. (256 بقره) ». و باز از آن جهت که رسالت انبیاء هم ابلاغ آیات خدا بوده؛ چه آنکه حساب و کتاب با خدای یکتاست: « و ان ما نرینک بعض الذی نعدهم او نتوفینک فانما علیک البلاغ و علینا الحساب. (40 رعد) ».
12/ ب ) رکوع و سجود
از دیگر اجزای نماز است که هر چند واجب است اما از ارکان نماز نیز می باشد که باید به جا آورده شود وگر نه بطلان نماز را در پی خواهد داشت. که در این دو جزء ذکر خدای یکتا به لحاظ بزرگی و بلند مرتبگی اش گفته می شود. سبحان ربی العظیم و بحمده ( در رکوع ) . / سبحان ربی الاعلی و بحمده ( در سجده ها) .
13/ ب ) تشهد
اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریک له و اشهد ان محمدا عبده و رسوله. اللهم صل علی محمد و آل محمد.
که همانطور که پیداست این واجب نماز نخست به یگانگی خدا گواهی میدهد و اینکه برای او انبازی نیست و دوم اینکه به بنده و فرستاده ی خدا بودن حضرت محمد ص گواهی می دهد که درود خدا بر او و دودمان پاکش از دوازده امام باد. آمین یا رب العالمین.
یگانگی خداوند؛ امری که از آغاز تا پایان نماز در تمام اجزا به این موضوع اشاره دارد و لذا نمازگزار در تشهد به این مهم باز شهادت می دهد.
و شهادت دیگر به این است که اولن حضرت محمد ص بنده ی خداست و سپس فرستاده ی او می باشد. امری که خدای یکتا بر آن صحه گزارده که او رسولش می باشد: « و یقول الذین کفروا لست مرسلا ج قل کفی بالله شهیدا بینی و بینکم و من عنده علم الکتاب. (43 رعد) » . که برابر این آیه روشن می شود برای اینکه کسی از همنوع هم پس از خداوند یکتا بتواند به رسالت حضرت ختمی مرتبت گواهی دهد لازم است که دانش کتاب قرآن را داشته باشد و این میسر نیست مگر اینکه به این کتاب یعنی قرآن کریم ایمان بیاورد و البته به همراه آن از کنندگان کارهای شایسته در عین پرهیزگاری باشد.
شهادت به رسالت رسول خدایی که الگوی نیکو برای همه است؛ اما اینکه از چه نظر او الگوی نیکوست باز به جا است که به سخن خدای یکتا به عنوان اتمام حجت به ویژه برای مومنین استناد شود، مبنی بر اینکه او برای کسی اسوه ی حسنه و الگوی نیکو است که نخست به خدا و بدنبالش به روز و سرای دیگر امیدوار باشد و دوم اینکه ذکر خدا را بسیار بگوید. حال اگر کسی این دو ویژگی را نداشته باشد و بدان پایبند نباشد و ذکر غیر خدا را بگوید نیتجه اش این است که پیامبر مکرم اسلام ص برای او الگوی نیکو و اسوه ی حسنه نیست چرا که این بزرگوار هم خود خوب بوده و هم اینکه او تنها ذکر الله را بسیار می گفته است. و لذا در اینجاست که به حکمت دیگری از نماز و وجوب آن برای مومنین پی برده می شود و آن این است که خواندن نماز از اینکه کسی بخواهد ذکر غیر خدا را به عنوان یک عمل فسق و منکر بگوید باز می دارد چرا که بخشی از نماز همانطور که گذشت ذکر خدا می باشد. یعنی آنچه که در رکوع و سجود و تسبیحات اربعه گفته می شود. والله اعلم. حال اگر مومنین می خواهند که رسول مکرم اسلام ص را الگوی خود قرار دهند لازم است که دست از کارهای بد و ... بردارند و امیدوار خدای یکتا و سرای دیگر باشند و زیاد یاد خدای یکتا را بگویند که عینیت آن برای نمونه در بر پا داشتن نمازهای واجب شبانه روز پنجگانه می باشد. : « لقد کان لکم فی رسول الله اسوة حسنة لمن کان یرجوالله و الیوم الاخر و ذکر الله کثیرا. (21 احزاب) ».
به هر جهت به پیروی از سخن خداوند یکتا باید گفت که حضرت محمد ص نیز فرستاده ای است که پیش از او هم فرستادگانی از جانب خدا برای مردم بودند و از این بابت باید شکر گزار خدای یگانه بود که با این نعمت مردم را از گمراهی ها و تاریکی ها به سوی نور بیرون برد. پس با توجه به قرآن فرو فرستاده شده بر او نباید به عقب بازگشت : « و ما محمد الا رسول قد خلت من قبله الرسل ج أفإین مات او قتل انقلبتم علی اعقابکم ج و من ینقلب علی عقبیه فلن یضرالله شیئا ق و سیجزی الشاکرین. (144 آل عمران) ».
15/ ب ) قنوت
که در فارسی به آن دست بر رو هم گفته می شود از مستحبات نماز است و در رکعت دوم پیش از رکوع به جا آورده می شود که در آن معمولن دعاهای قرآنی خوانده می شود: « ربنا آتنا فی الدنیا حسنة و فی الاخرة حسنة و قنا عذاب النار. (201 بقره) ». توضیح اینکه اگر به آیات 200[1] و 202[2] همین سوره خوب نگریسته شود دیده خواهد شد که خدای یکتا مردم را دو گروه می داند یکی آنان که می گویند پروردگارا به ما در دنیا متاع و خوشی آن را بده ، در حالی که نتیجه ی کارشان این است که در آخرت بهره ای برای آنان نیست؛ و گروهی دیگر آنانند که می گویند پروردگارا در دنیا و آخرت به ما نیکی و خوبی ببخش و نعمت های خوب بده و از سوی دیگر از آتش دوزخ هم نگاهمان بدار. هم اکنون اگر به آیه ی 202 نگاه کنیم خواهیم دید که خدای یکتا پیرامون این گروه می فرماید که نتیجه ی کار این گروه هم آنچه است که کسب کرده اند که همانا خدای یکتا سریع الحساب است. و این بدان معناست که مومنین باید بدانند فقط اینکه برابر آیه ی 201 از خدا خوبی دنیا و آخرت و بازداشتنشان از آتش را بخواهند؛ برای برآورده شدن حاجاتشان بسنده نمی کند بلکه باید کارهای خوب بکنند تا پاداش خوب از خدای یکتا بگیرند و گرنه کار بد؛ نتیجه اش همانند آن است و خدا به کسی هنگام رسیدگی به اعمال کمترین ستمی نمی کند.
و همینطور است اینکه در قنوت دعاهای قرآنی دیگر خوانده می شود: ربنا اغفرلی و لوالدی و للمؤمنین یوم یقوم الحساب. // ربنا اکشف عنا العذاب انا مؤمنون. // رب زدنی علما. و ...
16/ ب ) تسبیحات اربعه
که این جزء، در نمازهای سه و چهار رکعتی به جا آورده می شود که خود ذکری است که دلالت بر یگانگی خدا یعنی الله دارد، از آن جهت که منزه از شریک داشتن است و از آن جهت که ستایش مخصوص اوست و از آن جهت که خدایی جز او نیست و از آن جهت که او بزرگتر است. سبحان الله والحمدلله و لااله الا الله و الله اکبر.
17/ ب ) سلام
که پایان بخش نماز است هر چند که سلام آغاز هر کاری است و در بین هر جامعه ای با واژه ی خود کاربرد دارد و افراد با دیدن یکدیگر یا تماسی تلفنی با این مقوله شروع می کنند. هر چند که مومنین پس از البته گفتن بسم الله الرحمن الرحیم در آغاز هر روزی، با دیدن افراد خانواده و ... این کار را انجام می دهند یعنی به یکدیگر سلام می کنند. اما نکته ای شایان ذکر اینکه سلام نام خداست: « هو الله الذی لا اله الا هو ص عالم الغیب و الشهادةص هو الرحمن الرحیم. هو لله الذی لا اله الا هو الملک القدوس السلام المؤمن المهیمن العزیز الجبار المتکبرج سبحان الله عما یشرکون. هو الله الخالق الباریء المصورص له الاسماء الحسنیج یسبح له ما فی السماوات و الارض ص و هو العزیز الحکیم. (22-24 حشر) ».
سلام سه بخش دارد اما در نمازهای دو رکعتی بلافاصله پس از تشهد خوانده می شود و نماز به پایان می رسد. در حالیکه این امر در نمازهای سه و چهار رکتعی پس از تسبیحات اربعه و دیگر ترتیبات آن به جا آورده می شود و با سلام سوم نماز به پایان می رسد.
پ ) تعقیبات نماز
که پس از پایان پذیرفتن نماز واجب و دارای انواعی از مشترک و مختص می باشد که مشترک آن باز دلالت بر یگانگی خدا دارد و اینکه تنها او را می پرستیم و اینکه تنها این اوست که به وعده اش وفا و بنده اش را یاری می کند و ... هر چند که مشرکین را خوش نیاید. لا اله الا الله الها واحدا و نحن له مسلمون. لا اله الا الله و لا نعبد الا ایاه مخلصین له الدین ولو کره المشرکون. لا اله الا الله ربنا و رب آبائنا الاولین. لا اله الا الله وحده وحده وحده انجز وعده و نصر عبده و اعز جنده و هزم الاحزاب وحده. فله الملک و له الحمد یحیی و یمیت و یمیت و یحیی و هو علی کل شیء قدیر.
و تمام این ها از آغاز تا انجام نماز؛ یعنی گواهی به اینکه خدای یکتا هو الاول و الاخر است .
[1] - ... فمن الناس من یقول ربنا آتنا فی الدنیا و ما له فی الاخرة من خلاق. / 200 بقره .
[2] - ... اولائک نصیب مما کسبوا ج والله سریع الحساب. / 202 بقره .
