صفحه شخصی محسن ابراهیمی

کنجکاوی در عبادات نوجوانان
یکی از آسیب های جدی در تمرکز بر رفتار مذهبی و بویژه در ترغیب به نماز که تربیت دینی نوجوانان و جوانان را تهدید می کند، کنجکاوی ها و پیگیری های بی مورد در امور عبادی آن ها خصوصاً نماز است.
نوجوان و جوان علاقه به داشتن حریمی شخصی، خلوت و به دور از نظارت های همه جانبه دارد. حال اگر این ویژگی طبیعی این دوران با کنجکاوی های غیر تربیتی در اموری چون نماز مورد خدشه قرار گیرد نه تنها نتیجه بخش نخواهد بود بلکه سبب دلزدگی نسبت به نماز خواهد شد.
بسیاری از اوقات پیگیری های ...

مشاهده ادامه مطلب

اجبار کردن به نماز جماعت
از همین رو برگزاری نمازهای جماعت اجباری در برخی مدارس‌ و دستورالعمل‌های‌ خشک، افراطی و آمرانه اولیا یا مربیان در ارتباط با بـعضی از آمـوزه‌های دیـنی‌ و سختگیری‌های‌ غیر ضروری نسبت به کودکان و نوجوانان نمی‌تواند در دراز مدت‌ تأثیر‌ چندانی در شکل‌گیری باورهای مطلوب مذهبی و بالطبع پدیدآیی رفتارهای متعادل و متعالی‌ داشته‌ باشد.
اقامة نماز جماعت در مدارس باید با رعایت كامل نكات تربیتی در سنین مختلف و جلوگیری از خستگی، ملالت و دلزدگی دانش‌آموزان، انجام شود. لذا باید سعی نمو ...

مشاهده ادامه مطلب

برخورد به شیوه تحکم آمیز
انسان به اقتضاى فطرت الهى خود و به دليل آن كه موجودى است چند بعدى و به اعتبار كرامتى كه خداوند براى او مقرّر نموده، موجودى است مختار و كرامت خويش را مى تواند با اختيار خود كسب نمايد. از ديدگاه اسلام، انسان موجودى است كه داراى ميل ها و جاذبه هاى معنوى است كه ساير موجودات فاقد آن مى باشند. انسان قادر است در برابر ميل هاى درونى خود ايستادگى كند و فرمان آن ها را اجرا نكند يا به بعضى از آن ها پاسخ گويد و بعضى ديگر را مهار نمايد يا از آن ها در جهتى خاص استفاده كند.
اين توانايى انسان به حكم نيرويى است كه آ ...

مشاهده ادامه مطلب

تعارضات الگویی در دعوت به نماز
یکی از عوامل مؤثر در تکوین شخصیت علمی و معنوی نوجوانان و جوانان ایجاد هماهنگی و همکاری مثبت و سازنده بین محیط های اصلی تأثیرپذیری تربیتی آن هاست. این عوامل محیطی را می توان در خانه و محیط آموزشی و جامعه جستجو کرد. برای رسیدن به اهداف تربیت دینی و ترویج فرهنگ نماز، همکاری همه ارگان‌ها و نهادها، به‌ویژه نهادهای فرهنگی و تربیتی ضرورت دارد. خانه، محیط آموزشی و جامعه در انجام دادن وظایف تربیتی و پرورش مسائل دینی، مکمّل یکدیگرند.
لازم است تلاش دست‌ اندرکاران تعلیم و تربیت بر این باشد که پیوندی واقعی و نه ظاهری و صوری بین این عوامل محیطی ایجاد کنند. با این ...

مشاهده ادامه مطلب

نقش الگویی اساتید و معلمان
پايدارترين و در عين حال خوشايندترين يادگيري ها، يادگيري غير مستقيم يا مشاهده اي است. در اين نوع يادگيري که از طریق دیدن رفتارها و اعمال دیگران صورت می گیرد، يادگيرنده مطابق رغبت ها و انگيزهاي خود، آگاهانه و بدون هر گونه جبر و فشار رواني، همة حواس خود را متوجه رفتار مورد نظر مي کند و با نوعي احساس خوشايند و عاري از دشواري با الگوگيري از الگوهاي رفتاري بر دانسته ها و تجارب شناختي خويش مي افزايد. هر قدر الگوهاي بزرگسال براي کودکان، نوجوانان و جوانان مطلوب تر و محبوب تر باشند، ...

مشاهده ادامه مطلب

نظریه شرطی ‌سازی کنشگر و برپاداشتن نماز
این نظریه توسط ثرندایک مطرح شد و توسط‌ اسکینر ‌ تکمیل شد. براساس این دیـدگاه یـادگیری در اثر پیوند محرک و پاسخ که‌ در‌ اثر‌ آن پیامد ایجاد می‌شود به وجود مـی‌آید. به عـبارتی اگر پیامد رفتار برای جاندار مطلوب بـاشد‌ رابـطه‌ مـحرک و پاسخ نیرومند می‌شود. براساس این رویکرد رفتار از طـرف جـاندار بر‌ محیط‌ عمل‌ می‌کند. هر رفتاری پیامدی دارد که اگر پیامد آن برای فرد خـوشایند بـاشد و فرد تقویت را دریافت کند، رفتار‌ ادامـه‌ مـی‌یابد. اما اگر پیـامد نـاخوشایند بوده و ...

مشاهده ادامه مطلب

نـظریه شرطی‌سازی کلاسیک و برپاداشتن نماز
‌ این نظریه برگرفته‌ از‌ آزمایشات پاولف روسی در آغاز‌ قرن‌ بیستم‌ است. پاولف محرکاتی را با غذا همراه کرد و مشاهده نمود کـه همـان پاسخ بزاق که غذا به عنوان یک محرک طبیعی در حیوانات آزمایشی ایجاد‌ می‌کند‌ تولید‌ می‌شود.
به عنوان مثال‌ تنبیه‌ باعث ناراحتی، حالت‌ پرخاشگری، تنفر از تنبیه‌ کننده و... می‌شود. اگر در یک محیط آموزشی، دانش آموز به خاطر نماز نخواندن تنبیه‌ تنبیه شود باعث می‌شود تدریجاً نـسبت‌ بـه‌ نماز احساس منفی‌ و تنفر پیدا کند. مراحل‌ شکل‌ ...

مشاهده ادامه مطلب

نماز و نیایش براساس رویکرد رفتاری نگر
مکتب رفتارگرائی‌ یکی‌ از مکاتب‌ روانشناسی‌ است‌ که رواج زیاد در بین نظام های آموزشی کشورهای جهان داشته است. این‌ مکتب،‌ روانشناسی را علم رفتار می‌داند. منظور از رفتار هـر فعالتیی اسـت‌ که‌ جاندار انجام می‌دهد و به وسیله‌ جاندار دیگر با یک‌ ابزار‌ اندازه‌گیری قابل مشاهده یـا انـدازه‌گیری‌ می‌ باشد. به عبارتی هرعملی که فرد انجام می‌دهد یا هر سخنی کـه بـر‌ زبان‌ می‌راند چون قابل مشاهده و اندازه‌ گیری‌ است رفتار تلقی‌ می‌شود. از این منظر، رفتار تابع قوانین یادگیری است که از آزمایشات‌ محققان‌ مـختلف در مـورد چگونگی یادگیری حیوانات‌ و انسانها تدوین‌ گشته ...

مشاهده ادامه مطلب

برنامه پیشنهادی آموزش نماز برای سطوح مختلف سنی
با توجه به آنچه که گفته شد در جدول زیر می توان مراحل رشد عبادی از کودکی تا جوانی را با پیشنهاد روش های مناسب هر مرحله با تأکید بر مقوله هایی چون نماز مشاهده نمود:

مراحل و شیوه های رشد عبادی
مراحل رشد بازه سنی شاخصه ها روشهای پیشنهادی با تأکید بر نماز
مرحله اول از تولد تا 2سالگی ریشه ها و بنیادهای عبادی ایجاد امنیت/آرامش/صمیمت زیاد در فضای تعامل باکودک/توجه به آثار وضعی
مرحله دوم از 2سالگی تا 6سالگی عبادت تقلیدی-تخیلی ...

مشاهده ادامه مطلب

مراحل آموزش نماز همگام با مراحل رشد شناختی (2)
ملاحظه دیگر این است که موقعیت هایی که گلدمن و دیگران در داستان ها برای کودکان مطرح می کنند، موقعیت های غیر طبیعی است. سخن گفتن با کودکان در باره کیفیت حضور خداوند هنگام عبادت یا چگونگی فعل خدا در دنیای طبیعی یا کیفیت سخن گفتن خدا، انصاف خدا و مکان و شکل خدا، موقعیت های دشواری است که کمتر در موقعیت های طبیعی و گفت و گوهای عادی اتفاق می افتد. اساسا فهم کیفیت این صفات برای بزرگسالان هم مشکل است. می توان هنگام گفت و گو با کودک در باره خدا این کیفیات را مطرح ...

مشاهده ادامه مطلب

مراحل آموزش نماز همگام با مراحل رشد شناختی (1)
از اصول مهم در آموزش، توجه به مراحل رشد ذهنی و شناختی فراگیران است. در آموزش های دینی و مفاهیم مذهبی نیز این قواعد و اصول باید مورد توجه واقع شود.
یکی از پیشنهادهای متخصصان رشد شناختی این است که معلمان، آموزش مفاهیم دینی انتزاعی را تا زمان دستیابی کودک به تفکر انتزاعی به تأخیر اندازند. نیایش و ارتباط با خدا نیز با توجه به آن که متضمن یک مفهوم فراحسی است، مشمول این قاعده پنداشته شده و در برخی توصیه های روانشناسانه، بحث از امور مذهبیِ این گونه به د ...

مشاهده ادامه مطلب

ایجاد باور به جای انتقال محتوا
نماز عامل مهمی در تزکیه روح و درون انسان است. اهمیت ندادن به نماز به لحاظ عدم آشنایی به حقیقت آن و احساس نیاز نکردن نسبت به آن، از عوامل ترک نماز و سستی در آن به ‌شمار می‌آید. گاهی انسان به چیزی اعتقاد دارد، اما باور و ایمان ندارد. مثلاً می‌داند انسان مرده ترسی ندارد، اما باز هم می‏ترسد. وجود این ترس در انسان دلیل است که چنین اعتقادی، تبدیل به باور دل و ایمان قلبی نشده است. چه بسا اعتقاد به اهمیت نماز اول وقت باشد اما باور و ایمان به اهمیت و تأثیر آن نباشد.
باور ...

مشاهده ادامه مطلب

یادگیری عینی در یادگیری نماز
آنچنانکه در دانش روانشناسی رشد آمده است، آموزش ها همیشه بایستی متناسب با رشد ذهنی و شناختی کودک و یا نوجوان باشد. در این میان هرچه این آموزش ها عینی تر ارائه شوند میزان و سطح یادگیری و به کار بستن آن ها نیز بالا می رود، خصوصاً در تربیت که همواره می خواهیم نیاز دائمی دانش آموز یعنی آدم شدن را برآورده کنیم؛ برخلاف آموزش های علمی صرف که هدف بر یادگیری حقائق علمی و انبانی از اصطلاحات متمرکز است.
متأسفانه اغلب آموزش هایی که امروزه در محیط های آموزشی اعم از مدارس و دان ...

مشاهده ادامه مطلب

محرک های ناخوشایند در دعوت به نماز
از ديدگاه روانشناسان و مربيان تعليم و تربيت، احساسات و عواطف مهم ترين نقش را در تکوين شخصيت، تنظيم هدف ها و برنامه هاي زندگي و روابط فردي و اجتماعي انسان ها دارند و پرورش احساس مذهبي کاري ظريف و حساس و در عين حال بسيار ساده و آسان است. هرگاه شناختي که انسان نسبت به پديده ها و مسائل مختلف پيدا مي کند، توأم با احساسات ناخوشايند و نامطلوب باشد، نتيجه اي جز به وجود آمدن نگرش منفي و دلزدگي و بيزاري رواني و بازدارنده به همراه نخواهد داشت،که تغيير چنين نگرشي نيز مستلزم تل ...

مشاهده ادامه مطلب

توجه عاطفی اولین مرحله فراگیری
عاطفه، نقش مهمي را در چگونگي يادگيري ما بازي مي‌كند. دانش‌آموزان، هنگامي كه اطلاعات را در يك زمينه عاطفي دریافت کنند، آن را بهتر ياد مي گیرند. چرا كه جريان و خط سير عصبي از طريق عواطف افزايش مي‌يابد. در واقع، اگر يك مفهوم در يك زمينه عاطفي و احساسي ياد گرفته شود، دانش‌آموزان قادرند كه آن مفهوم را به خاطر بسپارند و بهتر هم به خاطر بياورند. عاطفه، توجه را هدايت مي‌كند و توجه ‌هم، يادگيري و حافظه را. اين روال و مسير که از تربت در فضای عاطفی آغاز شده و به توجه و نهایتآ به ...

مشاهده ادامه مطلب

نمونه هایی از برنامه درسی پنهان
یکی از عوامل مؤثر در تربیت دینی و عبادی، محیط انسانی و طبیعی است. سخن از تأثیر محیط طبیعی پیرامونی بر تربیت دینی دارای پیشینه بلندی است. طرفداران نظریة شناختی ـ اجتماعی، معتقدند که رفتار فرد تحت تأثیر نیروهای اجتماعی است، ولی چگونگی برخورد و چگونگی تأثیرگذاری بر نیروهای اجتماعی در اختیار فرد است. در این دیدگاه، «انسان موجودی فعال و در عین حال، به شکلی قانون‌مند تحت تأثیر محیط است. به این ترتیب، فرد و محیط بر یکدیگر تأثیر متقابل دارند.» بنابراین، نقش محیط و فضا را در تربیت به طور عام، و در تربیت دینی به طور خاص، نمی‌توان منکر شد.
در صدر اسلام، اولی ...

مشاهده ادامه مطلب

نماز و برنامه درسی پنهان
نقش برنامه درسی پنهان در آموزش های دینی
معمولا جامعه شناسان، روانشناسان و پژوهشگران آموزش و پرورش، این مفهوم را برای توصیف نظام غیر رسمی مدرسه بکار می‌برند. برنامه درسی پنهان نه درجایی نوشته شده و نه هیچ معلمی آن را درس می‌دهد. بلکه محیط آموزشی مدرسه، باتمام خصوصیاتش، آن را آموزش می‌دهد. صرف نظر از اینکه معلمان مدرسه تا چه اندازه متبحر و شایسته‌اند، یا برنامه درسی تا چه حد پیشرفت کرده است، دانش آموزان، اتفاقا در معرض چیزی قرار می‌گیرند که هیچ گاه سخنی از آن در میان نب ...

مشاهده ادامه مطلب

نماز و تکنولوژی آموزشی
نماز به عنوان یکی از مناسک عبادی جلوه ای از مقوله نیایش و ارتباط با پروردگار است. فهم عمیق نسبت به نماز و درنتیجه گرایش به این عبادت بی همتا در گرو شکل گیری درک صحیحی از نیایش و ارتباط با خداست. از سوی دیگر مقوله هایی مانند خداوند و ارتباط با او در زمره مفاهیم انتزاعی هستند که ذهن بسیاری از کودکان و نوجوانان در دریافت آن، دچار مشکل است. یکی از بهترین روش ها برای انتقال مفاهیم انتزاعی استفاده صحیح و عالمانه از تکنولوژی آموزشی در محیط های آموزشی است.
تکنولوژی آموزشی به م ...

مشاهده ادامه مطلب

عدم اشتغال بیش از حد به مباحث نظری
اموری مانند نماز بیش از آن که یک موضوع صرفا ذهنی و نظری باشد مقوله ای کاملاً عملی و درگیر با کل زندگی افراد است. در روایات معصومین(علیهم السلام) با اشاره به این نکته، دایره تأثیر نماز به کل زندگی فرد تسرّی داده شده است. از این رو در دعوت و ترغیب به این موضوعِ عملی و درگیر با زندگی، باید بیش از آن که به مباحث نظری نماز پرداخته می شود، آثار عینی و عملیِ آن و تجلی آن در سبک زندگی شرح داده شود. این که نماز چه ارتباطی با برنامه ریزی های فردی من، راه های موفقیت من در زن ...

مشاهده ادامه مطلب

انتقال زیبایی های نماز
در جهت ترویج و تبیلغ نماز باید ضمن بيان جلوه هاي گوناگون از نماز، نحوه نگرش دانش آموزان و دانشجویان را نسبت به نماز تغيير داده و زاويه ديدي زيبا و پرنشاط از نماز را تبيين كنيم، تا زمينه لازم جهت انس با نماز ايجاد شود. چیزی که جای آن در عمدۀ کتاب ها و رسانه های آموزشی مربوط به عبادات بویژه نماز خالی است. زيبايي نماز، از نامش آغاز مي شود. زيرا كلمه «صلوة» از ريشه صلی به معنای مواجهه و ملازمت است. یعنی از پيوند و ارتباط ميان بنده و رب سخن مي گويد. تأمّل در همين كلمه و توجه به ار ...

مشاهده ادامه مطلب

پرداختن به نیازهای دانش آموزان و دانشجویان
یکی از مهم ترین مؤلفه های کتب آموزش دینی در مدارس و کتب معارف اسلامی در دانشگاه ها در موضوع دعوت به نماز، پرداختن به نیازهای مخاطبان است. ورود از دریچه مسأله ها و نیازهای فراگیران شرط اساسی یک آموزش أثربخش است. به نظر می رسد بسیاری از کتبی که امروزه ما از آن ها استفاده می کنیم بیش از آن که منعکس کنندۀ نیازها و خواسته های مخاطبانشان باشد بیانگر دغدغه های ذهنی نویسندگان و مؤلّفان آن هاست. این همان معضلی است که بسیاری از تبلیغ های دینی و سخنرانی های مذهبی ما ...

مشاهده ادامه مطلب

جذابیت
برای انتقال هرچه بهتر مفاهیمی چون نماز، نیازمند بکارگیری ابزارهایی جذاب، پویا و جدید هستیم. استفاده انحصاری از کتاب به عنوان تنها رسانه آموزشی آن هم بدون درنظرگرفتن شرایط یک رسانه موفق، به مرور زمان تأثیر منفی در ترغیب مخاطب به این امور خواهد گذاشت.
بایستی تلاش شود تا اولاً کتب آموزشی پویاتر، هماهنگ تر با ذائقه نوجوان و جوان و برخوردار از سناریوهای زیبا و مخاطب پسند گردد. ثانیاً انحصار در استفاده از رسانه کتاب شکسته شده و پای رسانه های دیگر از جمله رسانه های تصویری نیز به محیط آموزشی ب ...

مشاهده ادامه مطلب

نماز و رسانه های آموزشی
امروزه در ابزارها و امکانات تربیتی، این رسانه های آموزشی و تربیتی هستند که حرف اول را می زنند. متأسفانه رسانه ها و ابزارهای آموزشی که در دروس معارف بکار گرفته می شود، دارای نقاط ضعف متعددی هستند. مطابق برخی نظرسنجی های صورت گرفته از دانشجویان زن و مرد اکثر آن ها محتوای کتاب های درسی تا سطح دیپلم را در رابطه با نماز ناقص و ناکافی می دانند. این خود زنگ خطری برای نظام آموزشی ماست که اگر می خواهد در جذب و دعوت دانش آموزان به نماز قرین توفیق باشد نیازمند بکارگیری از اصول و روشهای ...

مشاهده ادامه مطلب

چگونگی ارائه دروس معارف
در شیوۀ ارائه دروس معارف بایستی از روش های تازه ای استفاده نمود. روش هایی که موجب ترغیب و گرایش مخاطب به اموری چون نماز شده و در جذب وی به عبادات تأثیر بسزایی دارد.
استفاده از عنصر نوآوری و خلاقیت در نحوۀ برگزاری کلاس نقش مهمی ایفا خواهد کرد. چه اشکالی دارد در برخی از اوقات این گونه کلاس ها در محیطی غیر از فضای بسته کلاس برگزار گردد؟ اگر برای ایجاد علاقه و انگیزه در دانش آموزان و دانشجویان نسبت به علم و فنآوری گاهی کلاس درس به یک واحد تولیدی و یا آزمایشگاهی انتقال می ی ...

مشاهده ادامه مطلب

بایسته های معلمان و اساتید معارف
نقش و جایگاه معلمان و دبیران دروس معارف و بینش اسلامی در ایجاد باور و گرایش به سمت نماز قابل انکار نیست. به منظور آگاهی از میزان علاقه دانش آموزان و دانشجویان به اساتید دروس معارف و بینش اسلامی و نیز کیفیت تدریس آن ها تحقیقات متعددی صورت گرفته است که استفاده از آن ها در بهینه سازی این کلاس ها و نحوۀ تدریس این دروس بسیار مؤثّر می باشد.
برخی از نتایج این تحقیقات میدانی حاکی از آنست که دانش آموزان و دانشجویان نکته ها و لوازمی را در تدریس معلمان و اساتید دروس در ...

مشاهده ادامه مطلب

نماز و دروس معارف اسلامی
یکی از بسترهای اصلی انتقال مفاهیم و آموزه های دینی دروس معارف و بینش اسلامی است. دربارۀ میزان و کیفیت اثرگذاری این دروس که در کلیه مقاطع تحصیلی عمومی و تکمیلی گنجانده شده است، چالش های زیادی در میان صاحب نظران علوم تربیتی و برنامه ریزان آموزشی وجود دارد. اما صرف نظر از مقدار اثربخشی دروس معارف و بینش اسلامی، آن چه که امروز شاهد آن هستیم، سهم پررنگ ساعات درسی معارف در انتقال باورها، ارزشها و رفتارهای دینی است که در صورت عدم مدیریت آن، تبدیل به عاملی برای ایجاد نگرش های منفی دربارۀ آموزه های اسلامی خصوصاً جلوه های عبادی آن مانند نماز خواهد شد. مقام معظم رهبری درخص ...

مشاهده ادامه مطلب