شرکت در جشنواره ی سراسری نماز سال 1395
نقش نماز در کاهش آسیب های اجتماعی/ گفتار دوم / 1
نویسنده: سید رضا شفیع اف - ۱۳٩٥/٧/٢۳
گفتار دوم
الف ) اجزای نماز
1 ) اذان و اقامه
که در واقع و به طور خلاصه همان واجبات و ارکان نماز هستند و در اوقات شرعی نمازهای پنجگانه ی شبانه روز با مراعات مقدمات مورد نظر و دیگر شرایط مربوطه هنگام برپایی نماز ، لازم است بدان عمل شود.
اذان و اقامه که از مقدمات اوقات شرعی و نماز های مذکور می باشد در بخش اول به بزرگی[1] و یکتایی خدا[2] و رسالت رسول او حضرت محمد ص شهادت می دهد[3] و در نزد شیعه و البته به عنوان قصد قربت به ولایت حضرت علی ع گواهی می دهد[4]. بخش های میانه ی این دو مقوله گویای شتافتن به سوی نماز[5] و رستگاری[6] و بهترین عمل[7] است. و این بدان معنی است که فرد به ترتیب با شتافتن به سوی نماز به سوی رستگاری و همچنین انجام بهترین عمل می شتابد. یعنی شتافتن به سوی نماز شتافتن به سوی رستگاری و سپس شتافتن به سوی بهترین عمل است. پس نماز هم رستگاری را برای عامل بدان در پی دارد و هم اینکه از بهترین عمل هاست. و اینکه بخش آخر اذان و اقامه باز دلالت بر بزرگی[8] و نیز یکتایی خدا[9] دارد. یعنی همان هو الاول و الاخر که عینیت آن حتا در اذان و اقامه نیز می باشد.
2 ) نماز و باز داشتن آن از فحشا و منکر
اما بعد؛ خداوند یکتا در جایی می فرماید:« اتل ما اوحی الیک من الکتاب و اقم الصلاة ص ان الصلاة تنهی عن الفحشاء و المنکر ق و لذکر الله اکبر ق والله یعلم ما تصنعون. ( 45 عنکبوت) » . برابر این آیه ی کریمه که به نوعی ما را در رسیدن به پاسخ پرسشهای اخیر یاری می کند روشن می شود که پیامبر اسلام ص و به تبع آن دیگر مومنین، تنها موظف و مکلف به خواندن قرآن و برپا داشتن نماز شده اند؛ امری که هر کس این دو کار را انجام دهد از سوی خدا در زمره ی مصلحین و شایسته کاران قرار می گیرد؛ یعنی کسانی که خدای یکتا پاداش آنها را ضایع نکرده و از بین نمی برد[10] چرا که نماز از فشحا و منکر باز می دارد، که هر لحظه ذکر خدا بزرگتر است و او دانای به آنچه است که انجام می شود.
به هر جهت آنچه از این آیه ی کریمه که متناسب این بحث و موضوع جشنواره یعنی نقش نماز در کاهش آسیب های اجتماعی و حتا پیشگیری از انواع بزه ها می باشد[11] بر می آید اینکه نتیجه چیزی نیست جز آنکه این نماز است که از فحشا و منکر باز می دارد .
نتیجه اینکه نماز می تواند رسیدن به هدف مورد نظر را برآورده سازد چرا که همانطور که خدای یکتا فرموده، این نماز و صد البته خواندن و برپا داشتن آن است که از هرگونه فحشا و منکری باز می دارد. حال آنچه در این بین بدنبال تاکیدات پیشتر مهم است این می باشد که باید دید این کدام یک از اجزای این فرع یعنی نماز است که می تواند بیشترین و بالاترین سهم را در باز داشتن از فحشا و منکر که آسیب های اجتماعی نمودی و نمونه ای از آن است داشته باشد؟ روشن می باشد که برای این کار و یافتن پاسخ، لازم است که همچنان بر اساس اجزای نماز که واجبات و ارکان آن باشد به پیش برویم باشد که به لطف و عنایت خداوند یکتا و دانای به تمام امور به نتیجه ی مطلوب و آثار آن برسیم. آمین یا رب العالمین.
ب ) آغاز نماز / نیت / تکبیرة الاحرام / حمد
1 / ب ) بسم الله الرحمن الرحیم
نماز پس از نیت و تکبیرة الاحرام که از ارکان آنند با بسم الله الرحمن الرحیم از فاتحة الکتاب یا سوره حمد شروع می شود. یعنی نمازگزار در این حالت ضمن آرامش و به یاری خدا حضور دل و اندیشه در آنچه که می گوید و انجام می دهد؛ به کاری دیگر مشغول نیست. یعنی خدای یکتا کلام مقدس خود را که به پیامبر خاتم ص وحی فرموده با صفات رحمان و رحیم بودنش شروع کرده است. امری که در سرآغاز تمام سوره های قرآن به جز سوره ی توبه به چشم می خورد و می تواند گویای این امر باشد که مومنین نیز باید کارهای خود را که جنبه ی فی سبیل اللهی دارد را با نام خدای یکتا شروع کنند همانگونه که حضرت سلیمان ع در نوشتن نامه به ملکه ی سبا این کار را انجام داده و خدای یکتا به عنوان نصب العین در سوره ی نمل بدان اشاره فرموده است[12].
2 / ب) الحمدلله رب العالمین.
ستایش برای خداست که پروردگار جهانیان است. از آن جهت که این جهان و موجودات آن بلکه تمام جهان ها را آفریده است. هر آنچه که به تصور در آید و واقعیت داشته باشد. این جهان/ آن جهان. جهان عین / جهان ذهن و .... خدایی که تمام آن ها را به خوبی پروریده و به همه ی آنچه که آفریده و می آفریند داناست و توانا بر بازگشت دادن آنها به سوی خود و ... می باشد. و خداوند یکتا رب العالمین است از آن جهت که قرآن را به وسیله ی روح الامین سلام الله علیه بر پیامبر مکرم اسلام ص فرو فرستاده است تا بدان وسیله مردم را بیم دهد و ... « و انه لتنزیل رب العالمین. نزل به الروح الامین. علی قلبک لتکون من المنذرین ... ( 192-194شعراء با توجه به آیات 195-196) ». // قرآن؛ کتابی که هیچ تردیدی در آن نیست « بسم الله الرحمن الرحیم. الم. تنزیل الکتاب لا ریب فیه من رب العالمین. (1-2 سجده) » . و خدای یکتا باز پروردگار جهانیان است از آن جهت که دانای به تمام امور است و در عین همین دانایی نه تنها ستمکاران را به سزای اعمال خود می رساند بلکه نسل آنان را نیز قطع می کند: « فقطع دابر القوم الذین ظلموا ج والحمدلله رب العالمین. (45 انعام) » . و باز او رب العالمین است از آن جهت که برابر سنتش رسولانی را با آیات و بینات فرستاده تا مردم پند گیرند و دست از ستم و گمراهی بردارند و از تاریکی ها به سوی نور بیرون آورده و مسلمان شوند. و بدیهی است که منظور هم مسلمانی و تسلیم برای خدای یکتاست و نه جز او؛ همانگونه که ملکه ی سبا به واسطه ی حضرت سلیمان ع به همراه وی از مسلمانان برای پروردگار جهانیان شد به نحوی که در طی این طریق دست از شرک برداشت و یکتاپرست شد: « ... قال رب انی ظلمت نفسی و اسلمت مع سلیمان لله رب العالمین. (44 نمل) ». // و اینکه او پروردگار جهانیان است از آن جهت که آفرینش همه چیز و امر از لحاظ مسخر شدن آنها برای او است یعنی کسی که تنها او درخور فرخندگی است که خود را اینگونه بیان فرموده است : « ان ربکم الله الذی خلق السماوات و الارض فی ستة ایام ثم استوی علی العرش یغشی الیل النهار یطلبه حثیثا و الشمس و القمر و النجوم مسخرات بأمره ق الا له الخلق و الامر ق تبارک الله رب العالمین. (54 اعراف با توجه به آیات 52-569) » .
البته باید گفت که خدای یکتا یعنی همان الله که هم به لحاظ اسم و هم فعل؛ یگانه است، اما یگانگی خود را طی کلام مقدسش آن هم مبتنی بر آفرینش و یا دادن کتاب و ... که کسی جز او در این دنیا قادر بر این امور نیست اینگونه بیان می فرماید، هر چند که آخرت جای خود را دارد: « یا ایها الناس ضرب مثل فاستمعوا له ج ان الذین تدعون من دون الله لن یخلقوا ذبابا و لواجتمعوا له ص و ان یسلبهم الذباب شیئا لا یستنقذوه منه ج ضعف الطالب و المطلوب. ما قدروالله حق قدره ق ان الله لقوی عزیز.[13] (73-74 حج) . » // « قل أرأیتم ما تدعون من دون الله ارونی ما ذا خلقوا من الارض ام لهم شرک فی السماوات ص ائتونی بکتاب من قبل هذا او اثارة من علم ان کنتم صادقین. (4 احقاف با توجه به آیات 1-8) » .
3/ ب ) الرحمن الرحیم.
نماز در قالب قرائت با بسم الله الرحمن الرحیم شروع شد. و پس از ستایش خدا به عنوان پروردگار جهانیان؛ باز از این دو صفت خود سخن به میان آورده است. یعنی اینکه او بیش و پیش از هر چیزی بخشنده و مهربان است و بندگانش را سریع به خاطر گناهان و زیاده روی ها و گمراهی هایشان مورد خشم و غضب قرار نمیدهد بلکه همه ی این موارد را حمل بر غفلت این آفریده و در واقع جانشین خود روی زمین کرده و مورد بخشش و مهربانی خود قرار می دهد و چون از حد می گذرد لذا می آید و به واسطه ی برانگیختن پیامبرانی تا پیامبر خاتم ص بر آنان آیاتش را می فرستد تا دست از ستم و شرک و اسراف و فساد و فشحا و منکر برداشته و رو به سوی یکتا پرستی و ایمان به آخرت بیاورند و به اصلاح امور بپردازند و ... تا اینکه مورد خشم او به خاطر تکذیب آیاتش و تعدی هایشان قرار نگیرند. در واقع خدای یکتا تنها رحمان و رحیم نمی باشد بلکه پس از اتمام حجتش و ابلاغ آیاتش از طریق پیامبرانش که همه در قرآن کریم با هدف بیرون بردن مردم از تاریکی های نادانی و گمراهی آمده است، به نوعی بیان می فرماید که او عزیز الرحیم و عزیز ذوانتقام نیز می باشد. برای نمونه رحمانیت خدا آنجاست که گفتند او به عنوان رحمان فرزند گرفته است؛ امری که نزدیک بود نظم آفرینش را از آسمانها و زمین بر هم بریزد؛ اما رحمان و رحیم بودن وی مانع شد، در حالی که او فرزند ندارد و همه چیز بنده ی او هستند : « و قالوا اتخذ الرحمن ولدا. لقد جئتم شیئا إدّا. تکاد السماوات یتفطرن منه و تنشق الارض و تخر الجبال هدا. ان دعوا للرحمن ولدا. و ما ینبغی للرحمن ان یتخذ ولدا. ان کل من فی السماوات و الارض الا آتی الرحمن عبدا. (88-93 مریم) » . // و مرتبط با اینکه او پس از فرستادن رسولان و آیاتش و اتمام حجت، عزیز رحیم نیز هست می توان به سوره شعراء اشاره و مراجعه کرد که پیرامون اقوام پیش از پیامبر مکرم اسلام ص و سر انجام کارهای بدشان است و اینکه رسولان الاهی و آیاتش را تکذیب کردند و راه تقوا را در پیش نگرفتند پس به غضب الاهی گرفتار شدند. پس عزیز در اینجا یعنی مقتدری که با توجه به رحیم بودنش رسولان و آیاتش را می فرستد و اگر اقوامی سر باز زدند لذا بر اساس همان اقتدارش قوم گناهکار را هلاک می کند و قومی دیگر را به جای آنان می آورد.[14] البته خدای یکتا عزیز علیم یعنی مقتدر دانا نیز می باشد به نحوی که برای مثال قرآن را که همه بر اساس دانش است را فرو فرستاده است تا بندگانش بدانند که او آمرزنده ی گناهان و پذیرنده ی توبه و د عین حال شدید العقاب نیز هست و همه چیز هم به سوی او بر می گردد . پس با آمدن آیات خدا باید آنها را شنید و به درگاهش برای آمرزش گناهان توبه کرد و از انجام کارهای بد گذشته پرهیز کرد که او سخت عقوبت نیز می باشد : « بسم الله الرحمن الرحیم. حم. تنزیل الکتاب من الله العزیز العلیم. غافر الذنب و قابل التوب شدید العقاب ذی الطول ص لا اله الا هو ص الیه المصیر. (1-3 غافر) » . . و نیز اینکه خدای یکتا رحمان و رحیم است از آن جهت که قرآن را که به زبان عربی تفصیل داده شده و نوید و بیم برای مردم است اما بیشترشان نمی شنوند را بر حضرت محمد ص فرو فرستاده است : « بسم الله الرحمن الرحیم. حم. تنزیل من الرحمن الرحیم. کتاب فصلت آیاته قرآناً عربیا لقوم یعلمون. بشیرا و نذیرا فاعرض اکثرهم فهم لا یسمعون. (1-3 فصلت) » . به هر جهت نباید به آیات الاهی کافر و ناسپاس شد که کسی از خشم او در امان نخواهد بود زیرا که او مقتدر صاحب انتقام می باشد از آن جهت که به تهمه چیز از پیدا و پنهان امور و نیز ایمان و کفر مردم کاملن داناست : « ان الذین کفروا بآیات الله لهم عذاب شدید ق والله عزیز ذوانتقام. ان الله لا یخفی علیه شیءٌ فی الارض و لا فی السماء. ( 4-5 آل عمران با توجه به آیات 1-10) ». و البته که او شدید العقاب نیز هست؛ و این آنجاست که خدای یکتا مومنین را مخاطب قرار می دهد تا آنان اجابت خدا و فرستاده اش را آن هنگام که برای زنده کردنشان می خوانند بنمایند و دست از هر گونه ستمی بردارند و بدانند که خدا از رگ گردنشان به آنان نزدیکتر است و نیز بدانند که آنان به سوی او محشور خواهند شد. که اگر بلای خدا بیاید دامن ستمکارانشان از گروه مومنین را خواهد گرفت : « یا ایهاالذین آمنوا استجیبوا لله و للرسول اذا دعاکم لما یحییکم ص واعلموا ان الله یحول بین المرء و قلبه و انه الیه تحشرون. واتقوا فتنة لا تصیبن الذین ظلموا منکم خاصة ص واعلموا ان الله شدید العقاب. (24-25 انفال) ». و ... بالاخره اینکه خدای یکتا تا زمانی که رسول بشارت دهنده و منذر و بیم دهنده و راهنمایی برای قومی نفرستد و حجت را برایشان تمام نکند؛ آنان را به خاطر ستمکاری هایشان عذاب نمی کند: « رسلا مبشرین و منذرین لئلا یکون للناس علی الله حجة بعد الرسل ج و کان الله عزیزا حکیما. ( 165 نساء با توجه به آیات 165-169) » . // « و ما نرسل المرسلین الا مبشرین و منذرین ص فمن آمن و اصلح فلا خوف علیهم و لا هم یحزنون. (48 انعام ) » . پس برابر این دو آیه روشن می شود که رسولان خدا رسالتشان هم بشارت و هم انذار بوده است. // « و یقول الذین کفروا لولا انزل علیه آیة من ربه ق انما انت منذر ص و لکل قوم هاد. (7رعد) » . // « و ما اهلکنا من قریة الا لها منذرون. (208 شعراء) » . پس باید قدر نعمت های خداوندی را دانست و هر چه بیشتر رو به سوی اصلاح امور آورد.
باری؛ خدای یکتا می خواهد که مردم؛ ویژگی های بندگان او را که بخشند ه است؛ به عنوان عبادالرحمن داشته باشند و از هر کار بدی بپرهیزند و تنها فرمان او را که همه در قرآن کریم است را با شنیدن آیاتش ببرند از جمله اینکه بر روی آیاتش تفقه و تفکر و تدبر و تعقل و تذکر داشته باشند و شکر او را بدین واسطه و این نعمت به جا آورند در جهت ترویج آیاتش بکوشند و نه اینکه کر و کور روی آیاتش بیفتند؛ اگر در پی بهشت وعده داده شده ی او می باشند: « والذین اذا ذکروا بآیات ربهم لم یخروا علیها صماً و عمیانا. (73 فرقان با توجه به آیات 63- 77) ».
[1] - الله اکبر .
[2] - اشهد ان لا اله الا الله .
[3] - اشهد ان محمدا رسول الله .
[4] - اشهد ان علی ولی الله .
[5] - حی علی الصلاة .
[6] - حی علی الفلاح .
[7] - حی علی خیر العمل .
[8] - الله اکبر .
[9] - لا اله الا الله .
[10] - « والذین یمسکون بالکتاب و اقاموا الصلاة انا لا نضیع اجر المصلحین. (170 اعراف) ». یعنی کسانی که در نماز بر آنان سلام داده می شود : « السلام علینا و علی عبادالله الصالحین » .
[11] - البته از نظر گاهی همانطور که گذشت به طریق اولی در کنترل و کاهش بزه ها و آسیب های اجتماعی و فرهنگی موثرتر می باشد. هر چند که به نوعی تلاش باید بشود که از تسری آسیب ها به گروه های سنی نوجوان و کودک پیشگیری شود.
[12] - آنگاه که ملکه ی سبا نامه را پس از دریافت برای بزرگان و مشاورانش می خواند تا تصمیم مقتضی را بگیرند : « قالت یا ایها الملؤا انی القی الی کتاب کریم. انه من سلیمان و انه بسم الله الرحمن الرحیم . (29-30 نمل ) » .
[13] - برگردان فارسی: ای مردم به این مثل گوش فرا دارید، بدرستی آن کسانی که از غیر خدا می خوانید هز گز بر آفرینش مگسی هر چند که همه اجتماعی کنند توانا نیستند و اگر مگس چیزی از آنها بگیرد قدرتی بر باز پس گرفتن آن ندارند. طالب و مطلوب هر دو ضعیف و ناتوانند. قدر خدا را آنگونه که باید نشناختند. بدرستی که خدا هر آینه توانمند و مقتدر است.
[14] - و ان ربک لهو العزیز الرحیم. آیات 68 و 104 و 122 و 140 و 159 و 175 و 191 شعراء مرتبط با رسالت پیامبران تشریعی و تبلیغی خدا که چون اقوامشان هر یک به گناه کبیره ای مشغول بود لذا گناهکارانشان نابود شدند و مومنین و متقیانشان به همراه پیامبر خدا رهایی یافتند. و این بدان معناست که باید از این سرگذشت ها و سرانجام ها درس گرفت و به هیچ یک از این گناهان بزرگ دچار نشد که قرآن میان مسلمانان و مومنین است و خدا می تواند که قوم گناهکار را به لحاظ عزیز بودنش مورد خشمش قرار دهد. پس باید به آیات خدا که همه در قرآن کریم است گوش فرا داد و فرمان برد تا هدایت و رستگار شویم. انش
نقش نماز در کاهش آسیب های اجتماعی/ گفتار دوم / 1
نویسنده: سید رضا شفیع اف - ۱۳٩٥/٧/٢۳
گفتار دوم
الف ) اجزای نماز
1 ) اذان و اقامه
که در واقع و به طور خلاصه همان واجبات و ارکان نماز هستند و در اوقات شرعی نمازهای پنجگانه ی شبانه روز با مراعات مقدمات مورد نظر و دیگر شرایط مربوطه هنگام برپایی نماز ، لازم است بدان عمل شود.
اذان و اقامه که از مقدمات اوقات شرعی و نماز های مذکور می باشد در بخش اول به بزرگی[1] و یکتایی خدا[2] و رسالت رسول او حضرت محمد ص شهادت می دهد[3] و در نزد شیعه و البته به عنوان قصد قربت به ولایت حضرت علی ع گواهی می دهد[4]. بخش های میانه ی این دو مقوله گویای شتافتن به سوی نماز[5] و رستگاری[6] و بهترین عمل[7] است. و این بدان معنی است که فرد به ترتیب با شتافتن به سوی نماز به سوی رستگاری و همچنین انجام بهترین عمل می شتابد. یعنی شتافتن به سوی نماز شتافتن به سوی رستگاری و سپس شتافتن به سوی بهترین عمل است. پس نماز هم رستگاری را برای عامل بدان در پی دارد و هم اینکه از بهترین عمل هاست. و اینکه بخش آخر اذان و اقامه باز دلالت بر بزرگی[8] و نیز یکتایی خدا[9] دارد. یعنی همان هو الاول و الاخر که عینیت آن حتا در اذان و اقامه نیز می باشد.
2 ) نماز و باز داشتن آن از فحشا و منکر
اما بعد؛ خداوند یکتا در جایی می فرماید:« اتل ما اوحی الیک من الکتاب و اقم الصلاة ص ان الصلاة تنهی عن الفحشاء و المنکر ق و لذکر الله اکبر ق والله یعلم ما تصنعون. ( 45 عنکبوت) » . برابر این آیه ی کریمه که به نوعی ما را در رسیدن به پاسخ پرسشهای اخیر یاری می کند روشن می شود که پیامبر اسلام ص و به تبع آن دیگر مومنین، تنها موظف و مکلف به خواندن قرآن و برپا داشتن نماز شده اند؛ امری که هر کس این دو کار را انجام دهد از سوی خدا در زمره ی مصلحین و شایسته کاران قرار می گیرد؛ یعنی کسانی که خدای یکتا پاداش آنها را ضایع نکرده و از بین نمی برد[10] چرا که نماز از فشحا و منکر باز می دارد، که هر لحظه ذکر خدا بزرگتر است و او دانای به آنچه است که انجام می شود.
به هر جهت آنچه از این آیه ی کریمه که متناسب این بحث و موضوع جشنواره یعنی نقش نماز در کاهش آسیب های اجتماعی و حتا پیشگیری از انواع بزه ها می باشد[11] بر می آید اینکه نتیجه چیزی نیست جز آنکه این نماز است که از فحشا و منکر باز می دارد .
نتیجه اینکه نماز می تواند رسیدن به هدف مورد نظر را برآورده سازد چرا که همانطور که خدای یکتا فرموده، این نماز و صد البته خواندن و برپا داشتن آن است که از هرگونه فحشا و منکری باز می دارد. حال آنچه در این بین بدنبال تاکیدات پیشتر مهم است این می باشد که باید دید این کدام یک از اجزای این فرع یعنی نماز است که می تواند بیشترین و بالاترین سهم را در باز داشتن از فحشا و منکر که آسیب های اجتماعی نمودی و نمونه ای از آن است داشته باشد؟ روشن می باشد که برای این کار و یافتن پاسخ، لازم است که همچنان بر اساس اجزای نماز که واجبات و ارکان آن باشد به پیش برویم باشد که به لطف و عنایت خداوند یکتا و دانای به تمام امور به نتیجه ی مطلوب و آثار آن برسیم. آمین یا رب العالمین.
ب ) آغاز نماز / نیت / تکبیرة الاحرام / حمد
1 / ب ) بسم الله الرحمن الرحیم
نماز پس از نیت و تکبیرة الاحرام که از ارکان آنند با بسم الله الرحمن الرحیم از فاتحة الکتاب یا سوره حمد شروع می شود. یعنی نمازگزار در این حالت ضمن آرامش و به یاری خدا حضور دل و اندیشه در آنچه که می گوید و انجام می دهد؛ به کاری دیگر مشغول نیست. یعنی خدای یکتا کلام مقدس خود را که به پیامبر خاتم ص وحی فرموده با صفات رحمان و رحیم بودنش شروع کرده است. امری که در سرآغاز تمام سوره های قرآن به جز سوره ی توبه به چشم می خورد و می تواند گویای این امر باشد که مومنین نیز باید کارهای خود را که جنبه ی فی سبیل اللهی دارد را با نام خدای یکتا شروع کنند همانگونه که حضرت سلیمان ع در نوشتن نامه به ملکه ی سبا این کار را انجام داده و خدای یکتا به عنوان نصب العین در سوره ی نمل بدان اشاره فرموده است[12].
2 / ب) الحمدلله رب العالمین.
ستایش برای خداست که پروردگار جهانیان است. از آن جهت که این جهان و موجودات آن بلکه تمام جهان ها را آفریده است. هر آنچه که به تصور در آید و واقعیت داشته باشد. این جهان/ آن جهان. جهان عین / جهان ذهن و .... خدایی که تمام آن ها را به خوبی پروریده و به همه ی آنچه که آفریده و می آفریند داناست و توانا بر بازگشت دادن آنها به سوی خود و ... می باشد. و خداوند یکتا رب العالمین است از آن جهت که قرآن را به وسیله ی روح الامین سلام الله علیه بر پیامبر مکرم اسلام ص فرو فرستاده است تا بدان وسیله مردم را بیم دهد و ... « و انه لتنزیل رب العالمین. نزل به الروح الامین. علی قلبک لتکون من المنذرین ... ( 192-194شعراء با توجه به آیات 195-196) ». // قرآن؛ کتابی که هیچ تردیدی در آن نیست « بسم الله الرحمن الرحیم. الم. تنزیل الکتاب لا ریب فیه من رب العالمین. (1-2 سجده) » . و خدای یکتا باز پروردگار جهانیان است از آن جهت که دانای به تمام امور است و در عین همین دانایی نه تنها ستمکاران را به سزای اعمال خود می رساند بلکه نسل آنان را نیز قطع می کند: « فقطع دابر القوم الذین ظلموا ج والحمدلله رب العالمین. (45 انعام) » . و باز او رب العالمین است از آن جهت که برابر سنتش رسولانی را با آیات و بینات فرستاده تا مردم پند گیرند و دست از ستم و گمراهی بردارند و از تاریکی ها به سوی نور بیرون آورده و مسلمان شوند. و بدیهی است که منظور هم مسلمانی و تسلیم برای خدای یکتاست و نه جز او؛ همانگونه که ملکه ی سبا به واسطه ی حضرت سلیمان ع به همراه وی از مسلمانان برای پروردگار جهانیان شد به نحوی که در طی این طریق دست از شرک برداشت و یکتاپرست شد: « ... قال رب انی ظلمت نفسی و اسلمت مع سلیمان لله رب العالمین. (44 نمل) ». // و اینکه او پروردگار جهانیان است از آن جهت که آفرینش همه چیز و امر از لحاظ مسخر شدن آنها برای او است یعنی کسی که تنها او درخور فرخندگی است که خود را اینگونه بیان فرموده است : « ان ربکم الله الذی خلق السماوات و الارض فی ستة ایام ثم استوی علی العرش یغشی الیل النهار یطلبه حثیثا و الشمس و القمر و النجوم مسخرات بأمره ق الا له الخلق و الامر ق تبارک الله رب العالمین. (54 اعراف با توجه به آیات 52-569) » .
البته باید گفت که خدای یکتا یعنی همان الله که هم به لحاظ اسم و هم فعل؛ یگانه است، اما یگانگی خود را طی کلام مقدسش آن هم مبتنی بر آفرینش و یا دادن کتاب و ... که کسی جز او در این دنیا قادر بر این امور نیست اینگونه بیان می فرماید، هر چند که آخرت جای خود را دارد: « یا ایها الناس ضرب مثل فاستمعوا له ج ان الذین تدعون من دون الله لن یخلقوا ذبابا و لواجتمعوا له ص و ان یسلبهم الذباب شیئا لا یستنقذوه منه ج ضعف الطالب و المطلوب. ما قدروالله حق قدره ق ان الله لقوی عزیز.[13] (73-74 حج) . » // « قل أرأیتم ما تدعون من دون الله ارونی ما ذا خلقوا من الارض ام لهم شرک فی السماوات ص ائتونی بکتاب من قبل هذا او اثارة من علم ان کنتم صادقین. (4 احقاف با توجه به آیات 1-8) » .
3/ ب ) الرحمن الرحیم.
نماز در قالب قرائت با بسم الله الرحمن الرحیم شروع شد. و پس از ستایش خدا به عنوان پروردگار جهانیان؛ باز از این دو صفت خود سخن به میان آورده است. یعنی اینکه او بیش و پیش از هر چیزی بخشنده و مهربان است و بندگانش را سریع به خاطر گناهان و زیاده روی ها و گمراهی هایشان مورد خشم و غضب قرار نمیدهد بلکه همه ی این موارد را حمل بر غفلت این آفریده و در واقع جانشین خود روی زمین کرده و مورد بخشش و مهربانی خود قرار می دهد و چون از حد می گذرد لذا می آید و به واسطه ی برانگیختن پیامبرانی تا پیامبر خاتم ص بر آنان آیاتش را می فرستد تا دست از ستم و شرک و اسراف و فساد و فشحا و منکر برداشته و رو به سوی یکتا پرستی و ایمان به آخرت بیاورند و به اصلاح امور بپردازند و ... تا اینکه مورد خشم او به خاطر تکذیب آیاتش و تعدی هایشان قرار نگیرند. در واقع خدای یکتا تنها رحمان و رحیم نمی باشد بلکه پس از اتمام حجتش و ابلاغ آیاتش از طریق پیامبرانش که همه در قرآن کریم با هدف بیرون بردن مردم از تاریکی های نادانی و گمراهی آمده است، به نوعی بیان می فرماید که او عزیز الرحیم و عزیز ذوانتقام نیز می باشد. برای نمونه رحمانیت خدا آنجاست که گفتند او به عنوان رحمان فرزند گرفته است؛ امری که نزدیک بود نظم آفرینش را از آسمانها و زمین بر هم بریزد؛ اما رحمان و رحیم بودن وی مانع شد، در حالی که او فرزند ندارد و همه چیز بنده ی او هستند : « و قالوا اتخذ الرحمن ولدا. لقد جئتم شیئا إدّا. تکاد السماوات یتفطرن منه و تنشق الارض و تخر الجبال هدا. ان دعوا للرحمن ولدا. و ما ینبغی للرحمن ان یتخذ ولدا. ان کل من فی السماوات و الارض الا آتی الرحمن عبدا. (88-93 مریم) » . // و مرتبط با اینکه او پس از فرستادن رسولان و آیاتش و اتمام حجت، عزیز رحیم نیز هست می توان به سوره شعراء اشاره و مراجعه کرد که پیرامون اقوام پیش از پیامبر مکرم اسلام ص و سر انجام کارهای بدشان است و اینکه رسولان الاهی و آیاتش را تکذیب کردند و راه تقوا را در پیش نگرفتند پس به غضب الاهی گرفتار شدند. پس عزیز در اینجا یعنی مقتدری که با توجه به رحیم بودنش رسولان و آیاتش را می فرستد و اگر اقوامی سر باز زدند لذا بر اساس همان اقتدارش قوم گناهکار را هلاک می کند و قومی دیگر را به جای آنان می آورد.[14] البته خدای یکتا عزیز علیم یعنی مقتدر دانا نیز می باشد به نحوی که برای مثال قرآن را که همه بر اساس دانش است را فرو فرستاده است تا بندگانش بدانند که او آمرزنده ی گناهان و پذیرنده ی توبه و د عین حال شدید العقاب نیز هست و همه چیز هم به سوی او بر می گردد . پس با آمدن آیات خدا باید آنها را شنید و به درگاهش برای آمرزش گناهان توبه کرد و از انجام کارهای بد گذشته پرهیز کرد که او سخت عقوبت نیز می باشد : « بسم الله الرحمن الرحیم. حم. تنزیل الکتاب من الله العزیز العلیم. غافر الذنب و قابل التوب شدید العقاب ذی الطول ص لا اله الا هو ص الیه المصیر. (1-3 غافر) » . . و نیز اینکه خدای یکتا رحمان و رحیم است از آن جهت که قرآن را که به زبان عربی تفصیل داده شده و نوید و بیم برای مردم است اما بیشترشان نمی شنوند را بر حضرت محمد ص فرو فرستاده است : « بسم الله الرحمن الرحیم. حم. تنزیل من الرحمن الرحیم. کتاب فصلت آیاته قرآناً عربیا لقوم یعلمون. بشیرا و نذیرا فاعرض اکثرهم فهم لا یسمعون. (1-3 فصلت) » . به هر جهت نباید به آیات الاهی کافر و ناسپاس شد که کسی از خشم او در امان نخواهد بود زیرا که او مقتدر صاحب انتقام می باشد از آن جهت که به تهمه چیز از پیدا و پنهان امور و نیز ایمان و کفر مردم کاملن داناست : « ان الذین کفروا بآیات الله لهم عذاب شدید ق والله عزیز ذوانتقام. ان الله لا یخفی علیه شیءٌ فی الارض و لا فی السماء. ( 4-5 آل عمران با توجه به آیات 1-10) ». و البته که او شدید العقاب نیز هست؛ و این آنجاست که خدای یکتا مومنین را مخاطب قرار می دهد تا آنان اجابت خدا و فرستاده اش را آن هنگام که برای زنده کردنشان می خوانند بنمایند و دست از هر گونه ستمی بردارند و بدانند که خدا از رگ گردنشان به آنان نزدیکتر است و نیز بدانند که آنان به سوی او محشور خواهند شد. که اگر بلای خدا بیاید دامن ستمکارانشان از گروه مومنین را خواهد گرفت : « یا ایهاالذین آمنوا استجیبوا لله و للرسول اذا دعاکم لما یحییکم ص واعلموا ان الله یحول بین المرء و قلبه و انه الیه تحشرون. واتقوا فتنة لا تصیبن الذین ظلموا منکم خاصة ص واعلموا ان الله شدید العقاب. (24-25 انفال) ». و ... بالاخره اینکه خدای یکتا تا زمانی که رسول بشارت دهنده و منذر و بیم دهنده و راهنمایی برای قومی نفرستد و حجت را برایشان تمام نکند؛ آنان را به خاطر ستمکاری هایشان عذاب نمی کند: « رسلا مبشرین و منذرین لئلا یکون للناس علی الله حجة بعد الرسل ج و کان الله عزیزا حکیما. ( 165 نساء با توجه به آیات 165-169) » . // « و ما نرسل المرسلین الا مبشرین و منذرین ص فمن آمن و اصلح فلا خوف علیهم و لا هم یحزنون. (48 انعام ) » . پس برابر این دو آیه روشن می شود که رسولان خدا رسالتشان هم بشارت و هم انذار بوده است. // « و یقول الذین کفروا لولا انزل علیه آیة من ربه ق انما انت منذر ص و لکل قوم هاد. (7رعد) » . // « و ما اهلکنا من قریة الا لها منذرون. (208 شعراء) » . پس باید قدر نعمت های خداوندی را دانست و هر چه بیشتر رو به سوی اصلاح امور آورد.
باری؛ خدای یکتا می خواهد که مردم؛ ویژگی های بندگان او را که بخشند ه است؛ به عنوان عبادالرحمن داشته باشند و از هر کار بدی بپرهیزند و تنها فرمان او را که همه در قرآن کریم است را با شنیدن آیاتش ببرند از جمله اینکه بر روی آیاتش تفقه و تفکر و تدبر و تعقل و تذکر داشته باشند و شکر او را بدین واسطه و این نعمت به جا آورند در جهت ترویج آیاتش بکوشند و نه اینکه کر و کور روی آیاتش بیفتند؛ اگر در پی بهشت وعده داده شده ی او می باشند: « والذین اذا ذکروا بآیات ربهم لم یخروا علیها صماً و عمیانا. (73 فرقان با توجه به آیات 63- 77) ».
[1] - الله اکبر .
[2] - اشهد ان لا اله الا الله .
[3] - اشهد ان محمدا رسول الله .
[4] - اشهد ان علی ولی الله .
[5] - حی علی الصلاة .
[6] - حی علی الفلاح .
[7] - حی علی خیر العمل .
[8] - الله اکبر .
[9] - لا اله الا الله .
[10] - « والذین یمسکون بالکتاب و اقاموا الصلاة انا لا نضیع اجر المصلحین. (170 اعراف) ». یعنی کسانی که در نماز بر آنان سلام داده می شود : « السلام علینا و علی عبادالله الصالحین » .
[11] - البته از نظر گاهی همانطور که گذشت به طریق اولی در کنترل و کاهش بزه ها و آسیب های اجتماعی و فرهنگی موثرتر می باشد. هر چند که به نوعی تلاش باید بشود که از تسری آسیب ها به گروه های سنی نوجوان و کودک پیشگیری شود.
[12] - آنگاه که ملکه ی سبا نامه را پس از دریافت برای بزرگان و مشاورانش می خواند تا تصمیم مقتضی را بگیرند : « قالت یا ایها الملؤا انی القی الی کتاب کریم. انه من سلیمان و انه بسم الله الرحمن الرحیم . (29-30 نمل ) » .
[13] - برگردان فارسی: ای مردم به این مثل گوش فرا دارید، بدرستی آن کسانی که از غیر خدا می خوانید هز گز بر آفرینش مگسی هر چند که همه اجتماعی کنند توانا نیستند و اگر مگس چیزی از آنها بگیرد قدرتی بر باز پس گرفتن آن ندارند. طالب و مطلوب هر دو ضعیف و ناتوانند. قدر خدا را آنگونه که باید نشناختند. بدرستی که خدا هر آینه توانمند و مقتدر است.
[14] - و ان ربک لهو العزیز الرحیم. آیات 68 و 104 و 122 و 140 و 159 و 175 و 191 شعراء مرتبط با رسالت پیامبران تشریعی و تبلیغی خدا که چون اقوامشان هر یک به گناه کبیره ای مشغول بود لذا گناهکارانشان نابود شدند و مومنین و متقیانشان به همراه پیامبر خدا رهایی یافتند. و این بدان معناست که باید از این سرگذشت ها و سرانجام ها درس گرفت و به هیچ یک از این گناهان بزرگ دچار نشد که قرآن میان مسلمانان و مومنین است و خدا می تواند که قوم گناهکار را به لحاظ عزیز بودنش مورد خشمش قرار دهد. پس باید به آیات خدا که همه در قرآن کریم است گوش فرا داد و فرمان برد تا هدایت و رستگار شویم. انش
