شرکت در جشنواره ی سراسری نماز سال 1395
نقش نماز در کاهش آسیب های اجتماعی/ گفتار اول / 2
نویسنده: سید رضا شفیع اف - ۱۳٩٥/٧/٢۳
4 ) فراگیر بودن نماز بین تمام موجودات ضمن تسبیح برای خدای یکتا
که در این رابطه که شاید بشود گفت مرتبط با معراج پیامبر مکرم اسلام ص است، می توان به این آیه ی کریمه اشاره کرد : « الم تر ان الله یسبح له من فی السماوات و الارض و الطیر صافات ص کل قد علم صلاته و تسبیحه ق والله علیم بما یفعلون. و لله ملک السماوات و الارض ص و الی الله المصیر. (41-42 نور ) » .
که نمونه ی این تسبیح و تقدیس برای خداوند مرتبط با فرشتگان است؛ هنگامی که خدای یکتا موضوع قرار دادن جانشین روی زمین را برایشان مطرح کرد و آنان گفتند آیا می خواهی کسی را روی زمین قرار دهی که در آن فساد کند و خون ها بریزد، در حالی که ما به تسبیح به ستایش تو و تقدیس برای تو مشغولیم؛ امری که خدای یکتا در پاسخ فرشتگان گفت که بدرستی من چیزی را می دانم که شما نمیدانید و ... : « و اذ قال ربک للملائکة انی جاعل فی الارض خلیفة ص قالوا اتجعل فیها من یفسد فیها و یسفک الدماء و نحن نسبح بحمدک و نقدس لک ص قال انی اعلم ما لا تعلمون. (30 بقره با توجه به آیات 31-39) ». شاید بتوان گفت دلیل اینکه فرشتگان به خدا عرضه داشتند که آیا می خواهی کسی را روی زمین قرار دهی که در آن تباهی و خونریزی کند؛ این بوده که آنان به خاطر اینکه بر فراز زمین هستند و همه ی امور آن را می بینند؛ پس آگاهی داشته اند که زمین جای خونریزی و حتا فساد و تباهی نیز هست؛ چرا که می توان گفت خوی جانوران درنده برای مثال اینگونه است. موضوع جن هم که پیش از انسان آفریده شده نیز می توانسته دلیلی بر این موضوع فرشتگان باشد چرا که اینان هم یعنی اجنه می توانند همانند انسان فساد بر پا کنند؛ هر چند که انسان خون یکدیگر را هم به خاطر زیاده روی ها و زیاده خواهی هایش می ریزد. والله اعلم.
به هر جهت باید دانست که همه چیز در آسمان ها و زمین به تسبیح خدای یگانه مشغولند و ما تسبیح آنان را در نمی یابیم: « و یسبح الرعد بحمده و الملائکة من خیفته و یرسل الصواعق فیصیب بها من یشاء و هم یجادلون فی الله و هو شدید المحال. له دعوة الحق ج والذین یدعون من دونه لا یستجیبون لهم بشیء الا کباسط کفیه الی الماء لیبلغ فاه و ما هو ببالغیه ج و ما دعاء الکافرین الا فی ضلال. و لله یسجد من فی السماوات و الارض طوعا و کرها و ظلالهم بالغدو و الاصال. (13-15 رعد) ». // « تسبح له السماوات السبع و الارض و من فیهن ج و ان من شیء الا یسبح بحمده و لکن لا تفقهون تسبیحهم ق انه کان حلیما غفورا. (44 اسرا) ».
5 ) شرایط نماز خواندن و لوازم آن
و این بدان معناست که نماز خواندن برای نمونه دارای اوقاتی خاص با آداب و اجزای خود می باشد. یعنی نماز صبح دارای وقت خاص خود با تعداد رکعات مربوطه است و همینطور است پیرامون دیگر نمازهای پنجگانه ی واجب روزانه.
و دیگر شرط آن هم به عنوان مقدمه ی نماز اینکه برای برپایی این فریضه باید دارای وضو و یا تیمیم با شرایط خود بود، امری که طریق انجام آن به صراحت در قرآن کریم بیان گردیده است و لذا مسلمانان باید تنها بر اساس آن در چند و چون وضو گرفتن عمل نمایند و نه جز آن : « یا ایهاالذین آمنوا اذا قمتم الی الصلاة فاعسلوا وجوهکم و ایدیکم الی المرافق وامسحوا برئوسکم و ارجلکم الی الکعبین ج و ان کنتم جنباً فاطهروا ج و ان کنتم مرضی او علی سفرٍ او جاء احدٌ منکم من الغائط او لامستم النساء فلم تجدوا ماءً فتیمموا صعیدا طیباً فامسحوا بوجوهکم و ایدیکم منه ج ما یریدالله لیجعل علیکم من حرج ولکن یرید لیطهرکم و لیتم نعمته علیکم لعلکم تشکرون.[1] (6 مائده ) » .
اما شرط مقدمتر آن این است که مومن برای انجام این کار باید پاک باشد، یعنی چنانچه نیاز به غسل داشته باشد؛ لازم است که آن را انجام دهد و خود را پاکیزه گرداند و سپس به سمت مقدمه نماز و برپایی آن در وقت خود برود. ضمن اینکه از سوی دیگر برای خواندن نمازی که وقت آن رسیده است نباید بی حال و کسل بود که این از صفات منافقین یعنی اهل خدعه و دو رو ها و دو دل ها است: « ان المنافقین یخادعون الله و هو خادعهم و اذا اقاموا الی الصلاة قاموا کسالی یراءون الناس و لا یذکرون الله الا قلیلا. مذبذبین بین ذالک لا الی هاؤلاء و لا الی هاؤلاء ج و من یضلل الله فلن تجد له سبیلا. (142-143 نساء) » . و همینطور است در این رابطه آیه 54 توبه مبنی بر اینکه کم و کیف خواندن نماز و نیز انفاق کردن منافقین چگونه می باشد. و از دیگر سوی اینکه مومنین نباید در حالت مستی نماز بخوانند برای اینکه بدانند چه دارند می گویند. یعنی اینکه به معانی نماز توجه داشته باشند. و هم اینکه جنب نباشند بلکه پاک باشند وگرنه باید غسل نمایند و ... : « یا ایهاالذین آمنوا لا تقربوا الصلاة و انتم سکاری حتی تعلموا ما تقولون و لا جنباً الا عابری سبیل حتی تغتسلوا ج و ان کنتم مرضی او علی سفر او جاء احد منکم من الغائط او لامستم النساء فلم تجدوا ماء فتیمموا صعیدا طیبا فامسحوا بوجوهکم و ایدیکم ق ان الله کان عفوا غفورا. (43 نساء) » . که این آیه ی کریمه که به نوعی مرتبط با آیه ی 6 مائده است به موضوعات غسل و تیمم نیز پرداخته است.
و اما مکمل این ها اینکه باید با لباس پاکیزه بلکه بهترین لباس نماز را به جا آورد.
علاوه بر اینها اینکه فرد مومن باید نمازش را به به سوی کعبه یا خانه ی خدا بخواند یعنی نماز دارای قبله ای است که آن خانه ی خدا یا بیت الحرام می باشد که در مکه است. امری که پیامبران خدا نیز بدان دستور داده شده اند که بدان سو نماز بخوانند و حتا در قالب حج؛ بدین خانه مشرف شوند و مناسک آن را به جا آورند. « و اذ بوأنا لابراهیم مکان البیت ان لا تشرک بی شیئا و طهر بیتی للطائفین و القائمین و الرکع السجود. و اذن فی الناس بالحج یأتوک رجالا و علی کل ضامر یأتین من کل فج عمیق. ( 26-27 حج با توجه به آیات 25-33 ) ». که برابر این آیات روشن می شود که جای این خانه اول بار به حضرت ابراهیم ع نشان داده شده است. و مصاعف بر آن اینکه به همین طریق هم بنای آن توسط آن حضرت و فرزندش اسماعیل ع صورت گرفته است :« و اذ یرفع ابراهیم القواعد من البیت و اسماعیل ربنا تقبل منا ص انک انت السمیع العلیم. ( 127 بقره با توجه به آیات 128-141 )» . کعبه؛ خانه ای که برای همه ی مردم است و محلی امن و لذا همیشه همانطور که خدای یکتا فرموده است باید برای حجاج و طواف کنندگان آن خانه و نیز رکوع و سجده کنندگان یعنی نمازگزاران پاک و مطهر باشد: « و اذ جعلنا البیت مثابة للناس و أمنا واتخذوا من مقام ابراهیم مصلی ص و عهدنا الی ابراهیم و اسماعیل ان طهرا بیتی للطائفین و العاکفین و الرکع السجود.( 125 بقره با توجه به آیات 124- 126 ) » .
که همانا خدای یکتا پیرامون کعبه و حکمت قرار دادن آن اینگونه فرموده است: « جعل الله الکعبة البیت الحرام قیاما للناس و الشهر الحرام و الهدی و القلائد ج ذالک لتعلموا ان الله یعلم ما فی السماوات و ما فی الارض و ان الله بکل شیء علیم. اعلموا ان الله شدید العقاب و ان الله غفور رحیم. (97-99 مائده) ». البته باید دانست که کعبه اول خانه ای بود که برای مردم وضع گردید، خانه ای که مایه ی فرخندگی و هدایتی برای جهانیان است: « ان اول بیت وضع للناس للذی ببکة مبارکا و هدی للعالمین. فیه آیات بینات مقام ابراهیم ص و من دخله کان آمنا ق و لله علی الناس حج البیت من استطاع الیه سبیلا ج و من کان کفر فان الله غنی عن العالمین. (96-97 آل عمران) ».
هم اکنون و به عنوان یک پرسش؛ برای دانستن دلیل اینکه چرا کعبه همیشه قبله ی مسلمانان بوده و می باشد و خواهد بود و در واقع پیامبران و امت های پیشین نیز بدان امر شده اند تا نماز را بدان سو و مسجد الحرام که در این خانه واقع است بخوانند و نه به سمت و جهتی دیگر؛ لازم است گفته شود که پاسخ را باید باز درسخن پاکیزه ی خداوند یافت، آنجا که اهل کتاب را مخاطب قرار داده که آنان حقانیت این امر که قبله ی مومنین رو به سوی خانه ی خداست را خوب می دانند و ... چون این امر حق و از سوی خدای یکتاست پس نباید از آن در شک و تردید بود: « الذین آتیناهم الکتاب یعرفونه کما یعرفون ابنائهم ص و ان فریقا منهم لیکتمون الحق و هم یعلمون. الحق من ربک فلا تکونن من الممترین. ( 146-147 بقره با توجه به آیه ی 148 ) ». و از این جهت است که خدای یکتا نخست پیامبر مکرم اسلام و سپس مومنین را امر می کند که با آمدن حق و بیان آن برابر آیات فوق؛ روی خود را از مسجد الاقصی به سمت مسجد الحرام بگردانند و این البته برای همیشه و در هر زمان و مکان جاری است و مومنین باید در هر کجا که هستند فقط باید رو به سوی این خانه و این مسجد نماز بخوانند و نه جز آن.: « و من حیث خرجت فول وجهک شطر المسجد الحرام ص و انه للحق من ربک ق و ماالله بغافل عما تعملون. و من حیث خرجت فول وجهک شطر المسجد الحرام ج و حیث ما کنتم فولوا وجوهکم شطره لئلا یکون للناس علیکم حجة الا الذین ظلموا منهم فلا تخشوهم واخشونی و لاُتم نعمتی علیکم و لعلکم تهتدون. (149-150 بقره با توجه به آیات 142-153 ) ».
باری؛ باید دانست که خدای یکتا نتیجه ی کفر و ناسپاسی و نیز بازداشتن از راه خدا و همچنین بازداشتن از مسجدالاحرام را که برای همه ی مردم است را این ذکر فرموده که عاملین به چنین کارهایی از عذاب دردناک الاهی خواهند چشید :« ان الذین کفروا و صدوا عن سبیل الله و المسجد الحرام الذی جعلناه للناس سواء العاکف فیه و الباد ج و من یرد فیه بإلحاد بظلم نذقه من عذاب الیم. (25 حج ) » .
نتیجه ی این مبحث اینکه:
اولا نه تنها خانه ی خدا برای مردم و محلی امن است و باید بماند؛ بلکه علاوه بر فریضه ی حج، قبله ی مسلمانان از هر شریعتی که باشند بدین سو است و از آن جهت که این مکان بایستی پاکیزه و مطهر باشد؛ پس وقتی پیامبران خدا و مومنین بدین مهم امر شده اند که بدین سو نماز بخوانند ، بنابراین لازم است که نمازگزاران نیز پاکیزه باشند، چرا که همانطور که اشاره شد خانه ی خدا در اصل پاکیزه است. دوم شاید این پرسش پیش بیاید که گذشته از اینها چرا باید حتمن رو به سوی مسجدالحرام نماز خواند و چرا باید قبله ی مسلمانان این مکان مقدس و مطهر یعنی بیت الله الحرام باشد؟ در پاسخ باید گفت این بدان جهت است که این مکان تنها محل و نقطه ای در روی زمین است که از هر گونه شرک و یا قرار دادن نمادی از شرک در آن که از غیر خدای یکتا ( سبحان الله ) پرسیتده شود، عاری و منزه و به دور است و چون نماز خود ذکری و گویای یکتایی خداست و از شرک باز می دارد؛ پس این فریضه بدان سو خوانده می شود و روشن است که باید همانند گذشته بدین سو خوانده شود چرا که همان طور که اشاره شد این خانه به دور از هر گونه شرکی است و این است حکمت اینکه برای چه حضرت ابراهیم ع و فرزندش اسماعیل ع موظف به پاکیزه کردن این خانه برای طائفین و عاکفین و رکوع و سجده کنندگان گردیده اند؟ که همانا به نوعی منظور از پاکیزه کردن این خانه می توانسته زدودن آثار شرک نیز باشد. والله اعلم. همانگونه که آیات آغازین سوره ی توبه نیز گویای این است که پیامبر ص و مومنین از مشرکین برائت بجویند و ...[2] حتا مومنین به این امر شده اند که از نزدیک شدن مشرکین به مسجد الحرام جلوگیری نمایند چرا که آنها نجس می باشند: « یا ایها الذین آمنوا انما المشرکون نجس فلا یقربوا المسجد الحرام بعد عامهم هذا ج و ان خفتم عیلة فسوف یغنیکم الله من فضله ان شاء ج ان الله علیم حکیم.( 28 توبه ) ». پس نه شرک و نه مشرک هیچ یک راهی در خانه ی خدا و مسجدالحرام که قبله ی مسلمانان است نداشته و ندارد.
و از جمله دیگر شرایط نماز که به انجام آن بر می گردد، برابر شرح مسایل واجبات و ارکان آن به پیش رفتن است.
6 ) تاثیر و نقش نماز
تا کنون هر آنچه گفته شد همه و همه پیرامون موضوع نماز بر اساس آیات قرآن کریم بود؛ اما در این جا چون بحث در واقع خاص می شود، آن هم پیرامون موضوعِ تاثیر و نقش نماز در کاهش آسیب های اجتماعی که به نوعی موضوع جشنواره نیز می باشد؛ بنابراین لازم می آید گفته شود که همانگونه که مقوله ی نماز با توجه به آیات قرآن مورد بررسی قرار گرفت، لذا ضروری است که برای پی بردن به این مهم یعنی کم و کیف نقش نماز در کاهش آسیب های اجتماعی به بطن و درون خود نماز که دارای اجزایی مشخص است مراجعه کرد و پاسخ را به لطف خدا و البته باز هم مستند به آیاتش در این خصوص یافت که این کدام بخش از کدام یک از اجزای نماز است که می تواند در رسیدن به مطلوب یا در واقع یافتن پاسخ پرسش فوق موثر اثر باشد؟.
پیش از هر چیز مرتبط با کاهش آسیب ها؛ باید به مقولاتی همچون پیش بینی و پیشگیری هم توجه شود مبنی بر اینکه پیشگیری مقدمتر است و زمانی مصداق دارد که مومنین روزآمد باشند و از پیشرفت های علمی و ابزار تولیدی به ویژه ارتباطی آگاهی داشته باشند و در عین آگاهی از این موضوع، باز آگاه باشند و بپذیرند که چون هر چیزی همانند این وسایل ارتباط جمعیِ دیداری شنیداری که هر روزه بر پیچیدگی و تاثیرات آنها افزوده می شود، در دل و درون خود ترکیبی از خیر و شر است پس می توانند به لحاظ بُعد منفی خود به تدریج و مرور زمان همه ی انسان ها حتا آنان یعنی مومنین را که باز خود ترکیبی از فجور و تقوا [3]می باشند را به لحاظ جنبه ی فجور و فسق اش تحت تاثیر قرار داده و نه تنها آنان را به مرزهای شبهه و تبعات آن رهنمون شوند بلکه به آسیب ها و انواع بزه های نامشروع نیز دچار و مبتلا نمایند؛ پس ناگزیر بعد از این آگاهی، با پیش بینی ها و برنامه ریزی های علمی و لازم و روزآمد می آید و در جهت مقابله سنخی و خنثی نمودن تاثیرات سوء دشمنان و برنامه های تولیدی و مدرن ارتباطی منفی آنها تلاش و در واقع از هر گونه بروز و شیوع آسیبی در بین مومنین جلوگیری و به عبارتی پیشگیری می نمایند. تا آن حد که حتا اگر برای این وسایل ارتباطی محدودیتی هم ایجاد نشود باز به خاطر این اقدامات و البته تدین و تعهد خدشه ناپذیر فرد مومن و جامعه ی مومنین؛ شاهد اثر گزاری تاثیرات سوء این ابزار بر آنان نخواهیم بود.
اما سخن اینجاست که وقتی مساله به جایی می رسد که دشمنان با انواع وسایل ارتباطی پیشرفته و طی یورش و هجمه و شبیخون های فرهنگی، در کار خود توفیق می یابند و در بروز و شیوع بزه ها و آسیب های اجتماعی و فرهنگی موثر عمل می کنند تا آن حد که این واقعیت پذیرفته و بیان می شود و تا آن حد که موضوعِ آموزش ها و پژوهش های مختلف جوامع علمی و ... در فضاهای حقیقی و مجازی از جمله این جشنواره قرار می گیرد، پس روشن است که دیگر نمی توان تنها بر پیشگیری از آسیب های اجتماعی تاکید و تکیه کرد، بلکه باید در جهت کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی و حتا فرهنگی نیز آنگونه که شایسته و بایسته است کوشید. امری که برای به نتیجه رسیدنش انواع راهبردها و راهکارها با صرف وقت و هزینه هایی اندیشیده و اجرایی و تجربه شده و می شود تا بلکه موضوع کنترل و کاهش مذکور حاصل شود تا آن اندازه که طی این جشنواره به نوعی این هدف دنبال می شود تا به عنوان یک راهکار دانسته شود که سهم فریضه ی نماز به عنوان رکن و فرعی از دین اسلام در پیشگیری و به تعبیری دقیق تر به لحاظ واقعیت ها، کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی کدام است. امری که انشاءالله و با تکیه بر او و امید به فضل و رحمتش سعی خواهد شد بدان پاسخ داده شود که چنانچه به لطف حضرتش منظور نظر و ملاک عمل مشمولین امر واقع شود نه تنها می تواند در کنترل و کاهش و حتا حذف و آنچه در اولویت است یعنی پیشگیری از آسیب های اجتماعی موثر باشد بلکه می تواند تاثیرات آن در این راه و رسیدن به اهداف اخیر الذکر بسیار سریعتر از دیگر راهکارها و طرح و برنامه های موجود برای کاهش و پیشگیری از آسیب های مذ نظر ضمن صرفه جویی در وقت و هزینه ها به لطف خداوند باشد.
به هر جهت همانطور که گذشت و بر آن تاکید و تصریح شد برای رسیدن به مطلوب و یافتن پاسخ آنچه که پیرامون پیشگیری و کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی است ؛ موضوع تنها از دل و بطن مقوله و فریضه ی نماز و اجزای آن؛ مستند به آیات قرآن انشاءالله پیگیری خواهد شد، باشد که مفید فایده واقع شود. آمین یا رب العالمین.
[1] - برگردان فارسی : ای اهل ایمان چون خواهید برای نماز بر خیزید صورت و دست ها را تا آرنج بشویید و سر و پاها را تا برآمدگی پا مسح کنید و اگر جنب هستید پاکیزه شوید و اگر بیمار یا مسافر باشید و یا یکی از شما را قضای حاجتی دست داده و یا با زنان مباشرت کرده اید و آب نیابید در این صورت به خاک پاک و پاکیزه تیمم کنید و به آن خاک صورت و دست های را مسح کنید. که خدا هیچگونه سختی برای شما قرار نخواهد داد ولیکن می خواهد که تا جسم و جان شما را پاکیزه کرداند و نعمتش را بر شما تمام کند باشد که سپاسگزار او باشید.
و تمام اینها یعنی کم و کیف وضو گرفتن و در صورت آب نبودن، تیمم کردن که به نوعی می توان گفت شیعه بر این طریق است.
[2] - آیات 1- 22 سوره ی توبه .
[3] - « و نفس و ما سوْاها. فألهمها فجورها و تقواها. قد افلح من زکّاها. و قد خاب من دسّاها. (7-10 شمس). و سوگند به نفس و آنکه آن را بیاراست. پس به او شر و خیر را الهام کرد. همانا کسی رستگار شد که آن را یعنی نفس را پاکیزه کرد. و همانا کسی که نفس را به کفر و شرک پلید کند ناامید و زیانکار شد. پس روشن می شود که باید نفس مرکب انسانی را از جنبه ی تقوایی اش به واسطه ی آیات الاهی و هر آنچه که عقل بر آن صحه می گزارد به لطف خدا پاکیزه کرد تا هدایت و رستگار گردیم. انشاءالله.
نقش نماز در کاهش آسیب های اجتماعی/ گفتار اول / 2
نویسنده: سید رضا شفیع اف - ۱۳٩٥/٧/٢۳
4 ) فراگیر بودن نماز بین تمام موجودات ضمن تسبیح برای خدای یکتا
که در این رابطه که شاید بشود گفت مرتبط با معراج پیامبر مکرم اسلام ص است، می توان به این آیه ی کریمه اشاره کرد : « الم تر ان الله یسبح له من فی السماوات و الارض و الطیر صافات ص کل قد علم صلاته و تسبیحه ق والله علیم بما یفعلون. و لله ملک السماوات و الارض ص و الی الله المصیر. (41-42 نور ) » .
که نمونه ی این تسبیح و تقدیس برای خداوند مرتبط با فرشتگان است؛ هنگامی که خدای یکتا موضوع قرار دادن جانشین روی زمین را برایشان مطرح کرد و آنان گفتند آیا می خواهی کسی را روی زمین قرار دهی که در آن فساد کند و خون ها بریزد، در حالی که ما به تسبیح به ستایش تو و تقدیس برای تو مشغولیم؛ امری که خدای یکتا در پاسخ فرشتگان گفت که بدرستی من چیزی را می دانم که شما نمیدانید و ... : « و اذ قال ربک للملائکة انی جاعل فی الارض خلیفة ص قالوا اتجعل فیها من یفسد فیها و یسفک الدماء و نحن نسبح بحمدک و نقدس لک ص قال انی اعلم ما لا تعلمون. (30 بقره با توجه به آیات 31-39) ». شاید بتوان گفت دلیل اینکه فرشتگان به خدا عرضه داشتند که آیا می خواهی کسی را روی زمین قرار دهی که در آن تباهی و خونریزی کند؛ این بوده که آنان به خاطر اینکه بر فراز زمین هستند و همه ی امور آن را می بینند؛ پس آگاهی داشته اند که زمین جای خونریزی و حتا فساد و تباهی نیز هست؛ چرا که می توان گفت خوی جانوران درنده برای مثال اینگونه است. موضوع جن هم که پیش از انسان آفریده شده نیز می توانسته دلیلی بر این موضوع فرشتگان باشد چرا که اینان هم یعنی اجنه می توانند همانند انسان فساد بر پا کنند؛ هر چند که انسان خون یکدیگر را هم به خاطر زیاده روی ها و زیاده خواهی هایش می ریزد. والله اعلم.
به هر جهت باید دانست که همه چیز در آسمان ها و زمین به تسبیح خدای یگانه مشغولند و ما تسبیح آنان را در نمی یابیم: « و یسبح الرعد بحمده و الملائکة من خیفته و یرسل الصواعق فیصیب بها من یشاء و هم یجادلون فی الله و هو شدید المحال. له دعوة الحق ج والذین یدعون من دونه لا یستجیبون لهم بشیء الا کباسط کفیه الی الماء لیبلغ فاه و ما هو ببالغیه ج و ما دعاء الکافرین الا فی ضلال. و لله یسجد من فی السماوات و الارض طوعا و کرها و ظلالهم بالغدو و الاصال. (13-15 رعد) ». // « تسبح له السماوات السبع و الارض و من فیهن ج و ان من شیء الا یسبح بحمده و لکن لا تفقهون تسبیحهم ق انه کان حلیما غفورا. (44 اسرا) ».
5 ) شرایط نماز خواندن و لوازم آن
و این بدان معناست که نماز خواندن برای نمونه دارای اوقاتی خاص با آداب و اجزای خود می باشد. یعنی نماز صبح دارای وقت خاص خود با تعداد رکعات مربوطه است و همینطور است پیرامون دیگر نمازهای پنجگانه ی واجب روزانه.
و دیگر شرط آن هم به عنوان مقدمه ی نماز اینکه برای برپایی این فریضه باید دارای وضو و یا تیمیم با شرایط خود بود، امری که طریق انجام آن به صراحت در قرآن کریم بیان گردیده است و لذا مسلمانان باید تنها بر اساس آن در چند و چون وضو گرفتن عمل نمایند و نه جز آن : « یا ایهاالذین آمنوا اذا قمتم الی الصلاة فاعسلوا وجوهکم و ایدیکم الی المرافق وامسحوا برئوسکم و ارجلکم الی الکعبین ج و ان کنتم جنباً فاطهروا ج و ان کنتم مرضی او علی سفرٍ او جاء احدٌ منکم من الغائط او لامستم النساء فلم تجدوا ماءً فتیمموا صعیدا طیباً فامسحوا بوجوهکم و ایدیکم منه ج ما یریدالله لیجعل علیکم من حرج ولکن یرید لیطهرکم و لیتم نعمته علیکم لعلکم تشکرون.[1] (6 مائده ) » .
اما شرط مقدمتر آن این است که مومن برای انجام این کار باید پاک باشد، یعنی چنانچه نیاز به غسل داشته باشد؛ لازم است که آن را انجام دهد و خود را پاکیزه گرداند و سپس به سمت مقدمه نماز و برپایی آن در وقت خود برود. ضمن اینکه از سوی دیگر برای خواندن نمازی که وقت آن رسیده است نباید بی حال و کسل بود که این از صفات منافقین یعنی اهل خدعه و دو رو ها و دو دل ها است: « ان المنافقین یخادعون الله و هو خادعهم و اذا اقاموا الی الصلاة قاموا کسالی یراءون الناس و لا یذکرون الله الا قلیلا. مذبذبین بین ذالک لا الی هاؤلاء و لا الی هاؤلاء ج و من یضلل الله فلن تجد له سبیلا. (142-143 نساء) » . و همینطور است در این رابطه آیه 54 توبه مبنی بر اینکه کم و کیف خواندن نماز و نیز انفاق کردن منافقین چگونه می باشد. و از دیگر سوی اینکه مومنین نباید در حالت مستی نماز بخوانند برای اینکه بدانند چه دارند می گویند. یعنی اینکه به معانی نماز توجه داشته باشند. و هم اینکه جنب نباشند بلکه پاک باشند وگرنه باید غسل نمایند و ... : « یا ایهاالذین آمنوا لا تقربوا الصلاة و انتم سکاری حتی تعلموا ما تقولون و لا جنباً الا عابری سبیل حتی تغتسلوا ج و ان کنتم مرضی او علی سفر او جاء احد منکم من الغائط او لامستم النساء فلم تجدوا ماء فتیمموا صعیدا طیبا فامسحوا بوجوهکم و ایدیکم ق ان الله کان عفوا غفورا. (43 نساء) » . که این آیه ی کریمه که به نوعی مرتبط با آیه ی 6 مائده است به موضوعات غسل و تیمم نیز پرداخته است.
و اما مکمل این ها اینکه باید با لباس پاکیزه بلکه بهترین لباس نماز را به جا آورد.
علاوه بر اینها اینکه فرد مومن باید نمازش را به به سوی کعبه یا خانه ی خدا بخواند یعنی نماز دارای قبله ای است که آن خانه ی خدا یا بیت الحرام می باشد که در مکه است. امری که پیامبران خدا نیز بدان دستور داده شده اند که بدان سو نماز بخوانند و حتا در قالب حج؛ بدین خانه مشرف شوند و مناسک آن را به جا آورند. « و اذ بوأنا لابراهیم مکان البیت ان لا تشرک بی شیئا و طهر بیتی للطائفین و القائمین و الرکع السجود. و اذن فی الناس بالحج یأتوک رجالا و علی کل ضامر یأتین من کل فج عمیق. ( 26-27 حج با توجه به آیات 25-33 ) ». که برابر این آیات روشن می شود که جای این خانه اول بار به حضرت ابراهیم ع نشان داده شده است. و مصاعف بر آن اینکه به همین طریق هم بنای آن توسط آن حضرت و فرزندش اسماعیل ع صورت گرفته است :« و اذ یرفع ابراهیم القواعد من البیت و اسماعیل ربنا تقبل منا ص انک انت السمیع العلیم. ( 127 بقره با توجه به آیات 128-141 )» . کعبه؛ خانه ای که برای همه ی مردم است و محلی امن و لذا همیشه همانطور که خدای یکتا فرموده است باید برای حجاج و طواف کنندگان آن خانه و نیز رکوع و سجده کنندگان یعنی نمازگزاران پاک و مطهر باشد: « و اذ جعلنا البیت مثابة للناس و أمنا واتخذوا من مقام ابراهیم مصلی ص و عهدنا الی ابراهیم و اسماعیل ان طهرا بیتی للطائفین و العاکفین و الرکع السجود.( 125 بقره با توجه به آیات 124- 126 ) » .
که همانا خدای یکتا پیرامون کعبه و حکمت قرار دادن آن اینگونه فرموده است: « جعل الله الکعبة البیت الحرام قیاما للناس و الشهر الحرام و الهدی و القلائد ج ذالک لتعلموا ان الله یعلم ما فی السماوات و ما فی الارض و ان الله بکل شیء علیم. اعلموا ان الله شدید العقاب و ان الله غفور رحیم. (97-99 مائده) ». البته باید دانست که کعبه اول خانه ای بود که برای مردم وضع گردید، خانه ای که مایه ی فرخندگی و هدایتی برای جهانیان است: « ان اول بیت وضع للناس للذی ببکة مبارکا و هدی للعالمین. فیه آیات بینات مقام ابراهیم ص و من دخله کان آمنا ق و لله علی الناس حج البیت من استطاع الیه سبیلا ج و من کان کفر فان الله غنی عن العالمین. (96-97 آل عمران) ».
هم اکنون و به عنوان یک پرسش؛ برای دانستن دلیل اینکه چرا کعبه همیشه قبله ی مسلمانان بوده و می باشد و خواهد بود و در واقع پیامبران و امت های پیشین نیز بدان امر شده اند تا نماز را بدان سو و مسجد الحرام که در این خانه واقع است بخوانند و نه به سمت و جهتی دیگر؛ لازم است گفته شود که پاسخ را باید باز درسخن پاکیزه ی خداوند یافت، آنجا که اهل کتاب را مخاطب قرار داده که آنان حقانیت این امر که قبله ی مومنین رو به سوی خانه ی خداست را خوب می دانند و ... چون این امر حق و از سوی خدای یکتاست پس نباید از آن در شک و تردید بود: « الذین آتیناهم الکتاب یعرفونه کما یعرفون ابنائهم ص و ان فریقا منهم لیکتمون الحق و هم یعلمون. الحق من ربک فلا تکونن من الممترین. ( 146-147 بقره با توجه به آیه ی 148 ) ». و از این جهت است که خدای یکتا نخست پیامبر مکرم اسلام و سپس مومنین را امر می کند که با آمدن حق و بیان آن برابر آیات فوق؛ روی خود را از مسجد الاقصی به سمت مسجد الحرام بگردانند و این البته برای همیشه و در هر زمان و مکان جاری است و مومنین باید در هر کجا که هستند فقط باید رو به سوی این خانه و این مسجد نماز بخوانند و نه جز آن.: « و من حیث خرجت فول وجهک شطر المسجد الحرام ص و انه للحق من ربک ق و ماالله بغافل عما تعملون. و من حیث خرجت فول وجهک شطر المسجد الحرام ج و حیث ما کنتم فولوا وجوهکم شطره لئلا یکون للناس علیکم حجة الا الذین ظلموا منهم فلا تخشوهم واخشونی و لاُتم نعمتی علیکم و لعلکم تهتدون. (149-150 بقره با توجه به آیات 142-153 ) ».
باری؛ باید دانست که خدای یکتا نتیجه ی کفر و ناسپاسی و نیز بازداشتن از راه خدا و همچنین بازداشتن از مسجدالاحرام را که برای همه ی مردم است را این ذکر فرموده که عاملین به چنین کارهایی از عذاب دردناک الاهی خواهند چشید :« ان الذین کفروا و صدوا عن سبیل الله و المسجد الحرام الذی جعلناه للناس سواء العاکف فیه و الباد ج و من یرد فیه بإلحاد بظلم نذقه من عذاب الیم. (25 حج ) » .
نتیجه ی این مبحث اینکه:
اولا نه تنها خانه ی خدا برای مردم و محلی امن است و باید بماند؛ بلکه علاوه بر فریضه ی حج، قبله ی مسلمانان از هر شریعتی که باشند بدین سو است و از آن جهت که این مکان بایستی پاکیزه و مطهر باشد؛ پس وقتی پیامبران خدا و مومنین بدین مهم امر شده اند که بدین سو نماز بخوانند ، بنابراین لازم است که نمازگزاران نیز پاکیزه باشند، چرا که همانطور که اشاره شد خانه ی خدا در اصل پاکیزه است. دوم شاید این پرسش پیش بیاید که گذشته از اینها چرا باید حتمن رو به سوی مسجدالحرام نماز خواند و چرا باید قبله ی مسلمانان این مکان مقدس و مطهر یعنی بیت الله الحرام باشد؟ در پاسخ باید گفت این بدان جهت است که این مکان تنها محل و نقطه ای در روی زمین است که از هر گونه شرک و یا قرار دادن نمادی از شرک در آن که از غیر خدای یکتا ( سبحان الله ) پرسیتده شود، عاری و منزه و به دور است و چون نماز خود ذکری و گویای یکتایی خداست و از شرک باز می دارد؛ پس این فریضه بدان سو خوانده می شود و روشن است که باید همانند گذشته بدین سو خوانده شود چرا که همان طور که اشاره شد این خانه به دور از هر گونه شرکی است و این است حکمت اینکه برای چه حضرت ابراهیم ع و فرزندش اسماعیل ع موظف به پاکیزه کردن این خانه برای طائفین و عاکفین و رکوع و سجده کنندگان گردیده اند؟ که همانا به نوعی منظور از پاکیزه کردن این خانه می توانسته زدودن آثار شرک نیز باشد. والله اعلم. همانگونه که آیات آغازین سوره ی توبه نیز گویای این است که پیامبر ص و مومنین از مشرکین برائت بجویند و ...[2] حتا مومنین به این امر شده اند که از نزدیک شدن مشرکین به مسجد الحرام جلوگیری نمایند چرا که آنها نجس می باشند: « یا ایها الذین آمنوا انما المشرکون نجس فلا یقربوا المسجد الحرام بعد عامهم هذا ج و ان خفتم عیلة فسوف یغنیکم الله من فضله ان شاء ج ان الله علیم حکیم.( 28 توبه ) ». پس نه شرک و نه مشرک هیچ یک راهی در خانه ی خدا و مسجدالحرام که قبله ی مسلمانان است نداشته و ندارد.
و از جمله دیگر شرایط نماز که به انجام آن بر می گردد، برابر شرح مسایل واجبات و ارکان آن به پیش رفتن است.
6 ) تاثیر و نقش نماز
تا کنون هر آنچه گفته شد همه و همه پیرامون موضوع نماز بر اساس آیات قرآن کریم بود؛ اما در این جا چون بحث در واقع خاص می شود، آن هم پیرامون موضوعِ تاثیر و نقش نماز در کاهش آسیب های اجتماعی که به نوعی موضوع جشنواره نیز می باشد؛ بنابراین لازم می آید گفته شود که همانگونه که مقوله ی نماز با توجه به آیات قرآن مورد بررسی قرار گرفت، لذا ضروری است که برای پی بردن به این مهم یعنی کم و کیف نقش نماز در کاهش آسیب های اجتماعی به بطن و درون خود نماز که دارای اجزایی مشخص است مراجعه کرد و پاسخ را به لطف خدا و البته باز هم مستند به آیاتش در این خصوص یافت که این کدام بخش از کدام یک از اجزای نماز است که می تواند در رسیدن به مطلوب یا در واقع یافتن پاسخ پرسش فوق موثر اثر باشد؟.
پیش از هر چیز مرتبط با کاهش آسیب ها؛ باید به مقولاتی همچون پیش بینی و پیشگیری هم توجه شود مبنی بر اینکه پیشگیری مقدمتر است و زمانی مصداق دارد که مومنین روزآمد باشند و از پیشرفت های علمی و ابزار تولیدی به ویژه ارتباطی آگاهی داشته باشند و در عین آگاهی از این موضوع، باز آگاه باشند و بپذیرند که چون هر چیزی همانند این وسایل ارتباط جمعیِ دیداری شنیداری که هر روزه بر پیچیدگی و تاثیرات آنها افزوده می شود، در دل و درون خود ترکیبی از خیر و شر است پس می توانند به لحاظ بُعد منفی خود به تدریج و مرور زمان همه ی انسان ها حتا آنان یعنی مومنین را که باز خود ترکیبی از فجور و تقوا [3]می باشند را به لحاظ جنبه ی فجور و فسق اش تحت تاثیر قرار داده و نه تنها آنان را به مرزهای شبهه و تبعات آن رهنمون شوند بلکه به آسیب ها و انواع بزه های نامشروع نیز دچار و مبتلا نمایند؛ پس ناگزیر بعد از این آگاهی، با پیش بینی ها و برنامه ریزی های علمی و لازم و روزآمد می آید و در جهت مقابله سنخی و خنثی نمودن تاثیرات سوء دشمنان و برنامه های تولیدی و مدرن ارتباطی منفی آنها تلاش و در واقع از هر گونه بروز و شیوع آسیبی در بین مومنین جلوگیری و به عبارتی پیشگیری می نمایند. تا آن حد که حتا اگر برای این وسایل ارتباطی محدودیتی هم ایجاد نشود باز به خاطر این اقدامات و البته تدین و تعهد خدشه ناپذیر فرد مومن و جامعه ی مومنین؛ شاهد اثر گزاری تاثیرات سوء این ابزار بر آنان نخواهیم بود.
اما سخن اینجاست که وقتی مساله به جایی می رسد که دشمنان با انواع وسایل ارتباطی پیشرفته و طی یورش و هجمه و شبیخون های فرهنگی، در کار خود توفیق می یابند و در بروز و شیوع بزه ها و آسیب های اجتماعی و فرهنگی موثر عمل می کنند تا آن حد که این واقعیت پذیرفته و بیان می شود و تا آن حد که موضوعِ آموزش ها و پژوهش های مختلف جوامع علمی و ... در فضاهای حقیقی و مجازی از جمله این جشنواره قرار می گیرد، پس روشن است که دیگر نمی توان تنها بر پیشگیری از آسیب های اجتماعی تاکید و تکیه کرد، بلکه باید در جهت کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی و حتا فرهنگی نیز آنگونه که شایسته و بایسته است کوشید. امری که برای به نتیجه رسیدنش انواع راهبردها و راهکارها با صرف وقت و هزینه هایی اندیشیده و اجرایی و تجربه شده و می شود تا بلکه موضوع کنترل و کاهش مذکور حاصل شود تا آن اندازه که طی این جشنواره به نوعی این هدف دنبال می شود تا به عنوان یک راهکار دانسته شود که سهم فریضه ی نماز به عنوان رکن و فرعی از دین اسلام در پیشگیری و به تعبیری دقیق تر به لحاظ واقعیت ها، کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی کدام است. امری که انشاءالله و با تکیه بر او و امید به فضل و رحمتش سعی خواهد شد بدان پاسخ داده شود که چنانچه به لطف حضرتش منظور نظر و ملاک عمل مشمولین امر واقع شود نه تنها می تواند در کنترل و کاهش و حتا حذف و آنچه در اولویت است یعنی پیشگیری از آسیب های اجتماعی موثر باشد بلکه می تواند تاثیرات آن در این راه و رسیدن به اهداف اخیر الذکر بسیار سریعتر از دیگر راهکارها و طرح و برنامه های موجود برای کاهش و پیشگیری از آسیب های مذ نظر ضمن صرفه جویی در وقت و هزینه ها به لطف خداوند باشد.
به هر جهت همانطور که گذشت و بر آن تاکید و تصریح شد برای رسیدن به مطلوب و یافتن پاسخ آنچه که پیرامون پیشگیری و کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی است ؛ موضوع تنها از دل و بطن مقوله و فریضه ی نماز و اجزای آن؛ مستند به آیات قرآن انشاءالله پیگیری خواهد شد، باشد که مفید فایده واقع شود. آمین یا رب العالمین.
[1] - برگردان فارسی : ای اهل ایمان چون خواهید برای نماز بر خیزید صورت و دست ها را تا آرنج بشویید و سر و پاها را تا برآمدگی پا مسح کنید و اگر جنب هستید پاکیزه شوید و اگر بیمار یا مسافر باشید و یا یکی از شما را قضای حاجتی دست داده و یا با زنان مباشرت کرده اید و آب نیابید در این صورت به خاک پاک و پاکیزه تیمم کنید و به آن خاک صورت و دست های را مسح کنید. که خدا هیچگونه سختی برای شما قرار نخواهد داد ولیکن می خواهد که تا جسم و جان شما را پاکیزه کرداند و نعمتش را بر شما تمام کند باشد که سپاسگزار او باشید.
و تمام اینها یعنی کم و کیف وضو گرفتن و در صورت آب نبودن، تیمم کردن که به نوعی می توان گفت شیعه بر این طریق است.
[2] - آیات 1- 22 سوره ی توبه .
[3] - « و نفس و ما سوْاها. فألهمها فجورها و تقواها. قد افلح من زکّاها. و قد خاب من دسّاها. (7-10 شمس). و سوگند به نفس و آنکه آن را بیاراست. پس به او شر و خیر را الهام کرد. همانا کسی رستگار شد که آن را یعنی نفس را پاکیزه کرد. و همانا کسی که نفس را به کفر و شرک پلید کند ناامید و زیانکار شد. پس روشن می شود که باید نفس مرکب انسانی را از جنبه ی تقوایی اش به واسطه ی آیات الاهی و هر آنچه که عقل بر آن صحه می گزارد به لطف خدا پاکیزه کرد تا هدایت و رستگار گردیم. انشاءالله.
