شرکت در جشنواره ی سراسری نماز سال 1395
نقش نماز در کاهش آسیب های اجتماعی / گفتار اول /1
نویسنده: سید رضا شفیع اف - ۱۳٩٥/٧/٢۳
گفتار اول
قرآن و فریضه ی نماز
در پایان مقدمه اشاره شد که برای دانستن حق و ترویج آن و ... باید به کلام حضرت حق تمسک و استناد جست؛ حال برای دانستن مواردی همچون کم و کیف چرایی، رازها، وجوب،سابقه، اهمیت، تاثیرات و ... نماز هم تنها باید به آیات قرآن کریم استناد جست، چرا که خداوند یکتا هر آنچه را که بر بندگانش همچون نماز فرض نموده و یا همچون رستاخیز وعده داده و ... همه و همه در این کتاب می باشد، و این بدان معناست که این امر متعلق کتاب قرآن و دیگر کتب الاهی پیش از آن همانند تورات و انجیل است و کسانی که کتاب خدا به دستشان نرسیده است در این خصوص تکلیفی ندارند و لذا مومنین لازم است که در جهت ترویج قرآن برای همه ی مردم بکوشند تا انشاءالله بدین سو راهنمایی شوند که همانا البته یکی از شرایط ایمان به قرآن این است که فرد نمازگزار و بر آن نگاهبان باشد : « و هذا کتاب انزلناه مبارکٌ مصدق الذی بین یدیه و لتنذر ام القری و من حولها ج والذین یؤمنون بالاخرة یؤمنون به ص و هم علی صلاتهم یحافظون. ( 92 انعام ) » . // « قل ای شیءٍ اکبر شهادة ص قل الله ص شهید بینی و بینکم ج و اوحی الیَّ هذا القرآن لاُنذرکم به و من بلغ ج أئنکم لتشهدون ان مع الله آلهة اخری ج قل لا اشهد ج قل انما هو اله واحد و اننی بریءٌ مما تشرکون. الذین آتیناهم الکتاب یعرفونه کما یعرفون ابنائهم الذین خسروا انفسهم فهم لا یؤمنون. و من اظلم ممن افتری علی الله کذبا او کذب بآیاته ق انه لا یفلح الظالمون. (19-21 انعام) » .
1 ) وجوب نماز
« فإذا قضیتم الصلاة فاذکروا الله قیاما و قعودا و علی جنوبکم ج فإذا اطمأننتم فاقیموا الصلاة ج ان الصلاة کانت علی المؤمنین کتاباً موقوتا. ( 103 نساء) » .
برابر این آیه ی کریمه روشن می شود که نماز بر مومنین امری واجب می باشد. وجوب نماز؛ امری که برگزیدگان خدا[1] نخستین کسانی بوده اند که پس از برانگیخته شدن به مقام رسالت و نبوت بدان و انجامش در اوقات خود امر شده اند تا بدون هیچ تعطیلی یا تضییعی آن را تا زمانی که زنده اند انجام دهند. « اقم الصلاة لدلوک الشمس الی غسق الیل و قرءان الفجر ص ان قرءان الفجر کان مشهودا. (78 اسرا) » // « و انا اخترتک فاستمع لما یوحی. اننی اناالله لا اله الا انا فاعبدنی و اقم الصلاة لذکری. (13-14 طاها مرتبط با داستان نبوت حضرت موسی ع ) » . // « قال انی عبدالله آتانی الکتاب و جعلنی نبیا. و جعلنی مبارکاً این ما کنت و اوصانی بالصلاة و الزکاة ما دمت حیا. (30-31 مریم مرتبط با داستان نبوت حضرت عیسی ع ) ». // « و وهبنا له اسحاق و یعقوب نافلة ص و کلاً جعلنا صالحین. و جعلناهم یهدون بامرنا و اوحینا الیهم فعل الخیرات و اقام الصلاة و ایتاء الزکاة ص و کانوا لنا عابدین. (72-73 انبیا مرتبط با داستان نبوت حضرت ابراهیم ع) » .
و حتا اینکه آنان کسان خود را نیز به آنجام آن سفارش کرده و دستور دهند و در این رابطه از خدا توفیق انجام آن را بخواهند: « واذکر فی الکتاب اسماعیل ج انه کان صادق الوعد و کان رسولا نبیا. و کان یأمر اهله بالصلاة و الزکاة و کان عند ربه مرضیا. (54-55 مریم) ». // « یا بنی اقم الصلاة و أمر بالمعروف و انه عن المنکر و اصبر علی ما اصابک ص ان ذالک من عزم الامور. (17 لقمان مرتبط با داستان پند دادن آن حضرت فرزندش را) ». // « وأمر اهلک بالصلاة واصطبر علیها ص لا نسئلک رزقا ص نحن نرزقک ق و العاقبة للتقوی. (132 طاها) » . // « رب اجعلنی مقیم الصلاة و من ذریتی ج ربنا و تقبل دعاء. (40 ابراهیم[2] » .
و اینکه مومنین هم برابر همین دستور ناشی از کلام الاهی، ضمن خواندن نماز و پرستش خدای یکتا باید البته کارهای خوب انجام دهند باشد تا رستگار شوند. که همانا خداوند یکتا که مولای مومنین و دوست و یاری کننده ی خوبی است؛ رسولش را بر آنان و آنها را بر مردم گواه قرار داده است: « یا ایهاالذین آمنوا ارکعوا واسجدوا واعبدوا ربکم وافعلوا الخیر لعلکم تفلحون[3]. و جاهدوا فی الله حق جهاده ج هو اجتباکم و ما جعل علیکم فی الدین من حرج ج ملة ابراهیم ابیکم ابراهیم ج هو سماکم المسلمین من قبل و فی هذا لیکون الرسول شهیدا علیکم و تکونوا شهداء علی الناس ج فأقیموا الصلاة و آتوا الزکاة و اعتصموا بالله هو مولاکم ص فنعم المولی و نعم النصیر. ( 77-78 حج ). »
« حافظوا علی الصلوات و الصلاة الوسطی و قوموا لله قانتین. فإن خفتم فرجالا او رکبانا ص فإذا أمنتم فاذکروا الله کما علمکم ما لم تکونوا تعلمون. (238-239 بقره) ». که این آیه ی کریمه نه تنها بر وجوب نماز و برپا داشتن و نگاهبانی بر آن در اوقات خود دلالت دارد که حتا بر این موضوع تصریح دارد که محتوای نماز را نیز خود خداوند با مومنین یاد داده است تا بدان طریق یاد او کنند. یعنی از طریق وحی به پیامبر مکرم اسلام .
2 ) سابقه ی نماز
در این خصوص می توان به آیه زیر اشاره کرد : « ... اولائک الذین انعم الله علیهم من النبیین من ذریة آدم و ممن حملنا مع نوح و من ذریة ابراهیم و اسرائیل و ممن هدینا واجتبینا ج اذا تتلی علیهم آیات الرحمن خروا سجدا و بکیا. فخلف من بعدهم خلفٌ اضاعوا الصلاة و اتبعوا الشهوات ص فسوف یلقون غیا. الا من تاب و آمن و عمل صالحا فأولائک یدخلون الجنة و لا یظلمون شیئا. ( 58-60 مریم با توجه به آیات 1- 65 مرتبط با رسولان خدا) » . که برابر آیه ی 59 روشن می شود که نماز در بین همه ی امت هایی که برایشان پیامبرانی از سوی خدای یکتا برانگیخته و فرستاده شده؛ وجود و جریان داشته است و فقط باید از تضییع آن به لحاظ عواقبش که در آیه ذکر شده است خود داری نمود.
« یا بنی اسرائیل اذکروا نعمتی التی انعمت علیکم و اوفوا بعهدی اوف بعهدکم و ایای فارهبون. و آمنوا بما انزلت مصدقا لما معکم و لا تکونوا اول کافر به ص و لا تشتروا بآیاتی ثمنا قلیلا و ایای فاتقون. ولا تلبسوا الحق بالباطل و تکتموا الحق و انتم تعلمون. و اقیموا الصلاه و آتوا الزکاة و ارکعوا مع الراکعین. (40-43 بقره با توجه به آیات 44-50) ». که آیه ی 43 به روشنی می رساند که بنی اسراییل نیز به نماز خواندن امر شده اند و این مقوله به همراه پرداخت زکات بر آنان واجب شده است.
و بدینگونه است در این رابطه آیه ی 83 سوره ی بقره و آیه ی 12 سوره ی مائده .
3 ) اهمیت نماز
با توجه به آیات ذکر شده در موارد مرتبط با بخش های وجوب و سابقه ی نماز می شود نتیجه گرفت که به نوعی اهمیت نماز نیز دانسته و بدان پی برده می شود. اینکه مثلا برابر بخش پایانی آیه ی 78 سوره ی حج، کسی از مومنین به عنوان یک مسلمان، گواه بر مردم قرار می گیرد و می تواند بگیرد که به دستور خدا عمل کرده و نماز هم بخواند؛ و یا اینکه برابر آیه ی 59 مریم کسی از گمراهان خواهد بود و نتیجه ی آن را خواهد دید که نماز را ضایع کرده پیروی شهوات را بنماید و یا آنکه برابر آیه ی 14 طاها روشن می شود که برپا داشتن نماز همانا ذکری برای خدای یکتاست که همانا تنها با ذکر و یاد خدا و بازگشت به سوی او و نه غیر او است که دل ها آرامش می یابد. : « و یقول الذین کفروا لولا انزل علیه آیة من ربه ج قل ان الله یضل من یشاء و یهدی الیه من اناب. الذین آمنوا و تطمئن قلوبهم بذکرالله ق الا بذکرالله تطمئن القلوب. (27-28 رعد با توجه به آیه ی 29) » .
اما برای دانستن اهمیت هر چه بیشتر نماز باز باید به آیاتی دیگر از کتاب و کلام مقدس خدا استناد و توسل جست :
الف ) اینکه اهمیت نماز آنجاست که خدای یکتا، کتاب قرآن را که هیچ تردیدی در آن نیست تنها برای پرهیزگاران مایه ی هدایت میداند، آن هم پرهیزگارانی که یکی از ویژگی های آنان این است که نماز بر پا می دارند : « بسم الله الرحمن الرحیم. الم. ذالک الکتاب لا ریب فیه هدی للمتقین. الذین یؤمنون بالغیب و یقیمون الصلاة و مما رزقناهم ینفقون. ( 1-3 بقره با توجه به آیات 4-7 ) » .
ب ) دیگر اهمیت نماز آنجاست که خدای یکتا کسانی را مصداق این امر می داند که؛ نه ترسی بر آنان است و نه آنها اندوهگین می شوند که یکی از خصوصیاتشان این است که نماز خوان هستند :« ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات و اقاموا الصلاة و آتوا الزکاة لهم اجرهم عند ربهم و لا خوف علیهم و لا هم یحزنون. (277 بقره) » .
پ ) اینکه اهمیت نماز تا بدانجاست که انسان را از شرک بازداشته و در زمره ی مومنین و برادران دینی مومنین و نیز از کسانی قرار می دهد که می توانند در عمران و آبادانی مساجد خدا سهیم بوده و مشارکت داشته باشند : «... فإذا انسلخ الاشهر الحرم فاقتلوا المشرکین حیث وجدتموهم و خذوهم واحصروهم و اقعدوا لهم کل مرصد ج فإن تابوا و اقاموا الصلاة و آتوا الزکاة فخلوا سبیلهم ج ان الله غفور رحیم. (5 توبه) » . // « ... لا یرقبون فی مؤمن الا و لا ذمة ج و اولائک هم المعتدون. فإن تابوا و اقاموا الصلاة و آتوا الزکاة فإخوانکم فی الدین ق و نفصل الآیات لقوم یعلمون. (10-11 توبه) » . // « ما کان للمشرکین ان یعمروا مساجدالله شاهدین علی انفسهم بالکفر ج اولائک حبطت اعمالهم و فی النار هم خالدون. انما یعمر مساجدالله من آمن بالله و الیوم الاخر و اقام الصلاة و آتی الزکاة و لم یخش الا الله ص فعسی اولائک ان یکونوا من المهتدین[4]. (17-18 توبه با توجه به آیات 1-22 ) » .
نتیجه اینکه روشن می شود که نماز، فرد را از موحدین و یکتاپرستان قرار می دهد و نه از مشرکین، یعنی کسانی که حتا پیامبر ص و مومنین نتوانسته و نمی توانند که برایشان حتا اگر از نزدیکان و خویشان شان باشند؛ از خدای آمرزنده برایشان درخواست آمرزش کنند که آنان همانا به خاطر شرکشان اهل دوزخند؛ امری که موضوع حضرت ابراهیم ع برایش نمونه ای از آن است که وقتی از خدا برای پدرش که از مشرکین بود؛ آمرزش خواست و چون دید که ایمان نیاورد بنابراین از او بیزاری جست. به هر جهت خدای یکتای دانای به تمام امور، گمراه کننده گروهی که راهنمایی شده اند نمی باشد، تا اینکه آنچه را که باید از آن پرهیز نمایند برایشان بیان کند[5] : « ما کان للنبی والذین آمنوا ان یستغفروا للمشرکین ولو کانوا اولی قربی من بعد ما تبیّن لهم انهم اصحاب الجحیم. و ما کان استغفار ابراهیم لابیه الا عن موعدة وعدها ایاه فلما تبیّن له انه عدوٌ لله تبرأ منه ج ان ابراهیم لاوّاهٌ حلیم. و ما کان الله لیضل قوما بعد اذ هداهم حتی یبیّن لهم ما یتقون ج ان الله بکل شیءٍ علیم. ( 113-115 توبه با توجه به آیات 11-112) » . تا آن حد که خدای یکتا به خاطر ندادن زکات و کفر به آخرت برایشان وای می فرستد: « قل انما انا بشر مثلکم یوحی الی انما الهکم اله واحد فاستقیموا الیه واستغفروه ق و ویل للمشرکین. الذین لا یؤتون الزکاة و هم بالاخرة هم کافرون. ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات لهم اجر غیر ممنون. (6-8 فصلت) » . [6] و این تکلیف برای پیامبر ص و مومنین در قبال شرک مشرکین از آن جهت است که خدای آمرزنده ی مهربان هر گناهی را غیر از شرک می آمرزد : « ان الله لا یغفر ان یشرک به و یغفر[7] ما دون ذالک لمن یشاء ج و من یشرک بالله فقد افتری اثما عظیما. (48 نساء با توجه به آیات 47-51 )[8] » . // « ان الله لا یغفر ان یشرک به و یغفر مادون ذالک لمن یشاء ج و من یشرک بالله فقد ضل ضلالا بعیدا. ( 116 نساء با توجه به آیات 115-132 [9]) » .
ت ) اینکه اهمیت نماز تا بدانجاست که این مهم از جمله ویژگی های اولواالالباب و خردمندان است به نحوی که پایان کارشان بهشت و منزلگاه نیکوست : « ... والذین صبروا ابتغاء وجه ربهم و اقاموا الصلاة و انفقوا مما رزقناهم سرا و علانیة و یدرءون بالحسنة السیئة اولائک لهم عقبی الدار.[10] ( 22 رعد با توجه به آیات 19-26 ) » .
ث ) و از دیگر موارد اهمیت نماز اینکه، باعث می شود فرد عامل بدان به عنوان یک مومن و گرونده در زمره ی بنده ای از بندگان خدا قرار گیرد به نحوی که به لطف خدا از کسانی باشد که برای فردای خود توشه ای اندوخته است و از زیانکاران نمی باشد : « قل لعبادی الذین آمنوا یقیموا الصلاة و ینفقوا مما رزقناهم سراً و علانیة من قبل ان یأتی یوم لا بیع فیه و لا خلال. (31 ابراهیم ) » .
ج ) اینکه اهمیت نماز تا آنجاست که سبب این می شود که فرد از نیکوکاران به شمار آید؛ نیکوکارانی که کتاب خدای فرزانه و حکیم برایشان مایه ی هدایت و رحمت است و آنان هم بر هدایتی از سوی پروردگارشان می باشند : « بسم الله الرحمن الرحیم. الم. تلک آیات الکتاب الحکیم. هدی و رحمة للمحسنین. الذین یقیمون الصلاة و یؤتون الزکاة و هم بالاخرة هم یوقنون. اولائک علی هدی من ربهم ص و اولائک هم المفلحون. (1-5 لقمان) ».
نتیجه اینکه برخورداری از هدایت و رحمت الاهی و نیز هدایت کتاب او در این است که فرد دارای ویژگی هایی باشد که از جمله ی آنها نماز خواندن است و چون اینگونه شد لذا آن فرد در زمره ی پرهیزگاران و نیکوکاران در آمده از هدایت و رحمت و نور و ... کتاب قرآن هم به لطف خدا بهره مند و در نهایت رستگار می شود. انشاءالله.
چ ) و باز در باره ی اهمیت نماز اینکه کسی می تواند از فروتنانی باشد که بدانان توسط رسول خدا مژده داده می شوند؛ که یکی از ویژگی هایشان نماز خواندن است: « و لکل امة جعلنا منسکا لیذکروا اسم الله علی ما رزقهم من بهیمة الانعام ق فإلٰهکم الٰهٌ واحد فله اسلموا ق و بشر المخبتین. الذین اذا ذکرالله وجلت قلوبهم و الصابرین علی ما اصابهم و المقیمی الصلاة و مما رزقناهم ینفقون. ( 34-35 حج )» .
ح ) اینکه این تنها نمازگزاران به همراه دیگر ویژگی هایشان که یکی از آنها این است که نمازهاشان دائم است یعنی قطعی و تعطیلی ندارد و دیگری اینکه بر نمازهایشان نگاهبانی می کنند؛ هستند که در گروه کسانی از افراد انسانی نیستند که هنگامی که بدانان شری می رسد بی تابی می کنند و چون خیری بدانان می رسد راه منع و بازداشتن از راه خیر را در پیش می گیرند : « ان الانسان خلق هلوعا. اذا مسه الشر جزوعا. و اذا مسه الخیر منوعا. الا المصلین. الذین هم علی صلاتهم دائمون. والذین فی اموالهم حق معلوم. للسائل والمحروم. والذین یصدقون بیوم الدین. والذین هم من عذاب ربهم مشفقون. ان عذاب ربهم غیر مأمون. والذین هم لفروجهم حاقظون. الا علی ازواجهم او ما ملکت ایمانهم فإنهم غیر ملومین. فمن ابتغی وراء ذالک فاولائک هم العادون. والذین هم لاماناتهم و عهدهم راعون. والذین هم بشهاداتهم قائمون. والذین هم علی صلاتهم یحافظون. اولائک فی جنات مکرمون. (19-35 معارج با توجه به آیات قبل و بعد) ».
و ...
[1] - « الله یصطفی من الملائکة رسلا و من الناس ج ان الله سمیع بصیر. یعلم ما بین ایدیهم و ما خلفهم ق و الی الله ترجع الامور. » (75-76 حج) .
[2] - [2] - و اهمیت امر تا بدانجاست که حضرت ابراهیم ع از خداوند می خواهد که نه تنها خود را بلکه دودمان و نسلش را نیز از نمازگزاران قرار دهد. و این بدان معناست که فرد نمازگزار برای اینکه مبادا مشمول کسانی شود که نماز را سبک شمرده و یا انجامش را متوقف می نمایند؛ لذا می آید و از خدا می خواهد که هر زمان او را از نمازگزاران قرار دهد. و مورد دیگر به پیروی از این امر که در واقع پیروی کیش ابراهیم است اینکه یک مومن نه تنها باید خود نماز بخواند و کسانش را هم به نماز خواندن امرکند بلکه باید برای آیندگان از دودمانش نیز دعا کند تا خداوند آنان را نیز از نمازگزاران قرار دهد. و تمام اینها اهمیت نماز را برای مومنین می رساند تا مبادا در انجامش سستی یا کوتاهی کنند. والله اعلم.
[3] - همانا اگر به آیه ی 73 انبیا توجه شود دیده خواهد شد که به انبیای برگزیده همچون حضرت اسحاق و یعقوب ع وحی شده که ضمن انجام کارهای خیر، نماز نیز خوانده و زکات پرداخته و تنها پرستنده ی خدای یکتا باشند. نتیجه اینکه مومنین نیز باید اینگونه باشند از جمله اینکه کننده ی کارهای خوب باشند و نه کارهای بد، چرا که این تبعات خود را برای عاملین بدان برابر سنت آفرینش در پی دارد. والله اعلم .
[4] - پس روشن می شود که کسانی می توانند نسبت به آبادانی و عمارت مساجد خدا اقدام کنند که هم ایمان به خدا و روز رستاخیز داشته باشند و هم اینکه ضمن خواندن نماز و دادن زکات؛ تنها از خدای یکتا پروا داشته باشند و نه جز او. و تمام اینها یعنی اهمیت فروع دین همچون نماز و زکات در امتداد اصول دین و خشیت الاهی به نحوی که باعث شود تا یک مومن بتواند مساجدالله را آباد نماید.
[5] - پس بیان شدن هر آنچه از تقوا که از سوی خدا بیان گردد در گرو این است که افراد هدایت یابند. یعنی هدایت یافتن مقدمه ی دانستن این است که تقوا چیست . والله اعلم
[6] - و این یعنی اهمیت ایمان به آخرت و نیز پرداختن زکات به عنوان فریضه ای دیگر از دین اسلام در کنار اصل معاد .
[7] - البته خدای یکتا آمرزنده بودن خود را که زمان و مکان نمی شناسد را در سایه ی توبه به درگاهش، ایمان آوردن و انجام کارهای شایسته می داند، امری که هرکس مراعات کرد آن وقت راهنمایی شدن به راه راست را نیر برایش بدنبال خود دارد : « و انی لغفار لمن تاب و آمن و عمل صالحا ثم اهتدی . (82 طاها ) » .
[8] - برگردان فارسی : بدرستی که خدا هر کس را که به او شرک آورد نخواهد آمرزید و جز این را برای هر کس که بخواهد می آمرزد. و کسی که به خدا شرک بورزد پس همانا به خاطر افترایی که بسته، گناهی بزرگ انجام داده است. ( و این است یکی از تبعات انباز قرار دادن برای خدای یکتا) .
[9] - برگردان فارسی : بدرستی که خدا هر کس را که به او شرک آورد نخواهد آمرزید و جز این را برای هر کس که بخواهد می آمرزد. و کسی که به خدا شرک بورزد پس همانا به خاطر افترایی که بسته ، دچار گمراهی شده، آن هم گمراهی سخت و دور از راه هدایت و نجات و رستگاری. ( و این است یکی دیگر از تبعات انباز قرار دادن برای خدای یکتا) .
[10] - برگردان فارسی: و آنان ( اولواالالباب ) کسانی هستند که در طلب رضای پروردگارشان راه شکیبایی پیش می گیرند و نماز به پا می دارند و از آنچه روزیشان کردیم در نهان و آشکار انفاق می کنند و در عوض بدی های مردم، نیکی می کنند. این گروه منزلگاه نیکو برایشان است..
نقش نماز در کاهش آسیب های اجتماعی / گفتار اول /1
نویسنده: سید رضا شفیع اف - ۱۳٩٥/٧/٢۳
گفتار اول
قرآن و فریضه ی نماز
در پایان مقدمه اشاره شد که برای دانستن حق و ترویج آن و ... باید به کلام حضرت حق تمسک و استناد جست؛ حال برای دانستن مواردی همچون کم و کیف چرایی، رازها، وجوب،سابقه، اهمیت، تاثیرات و ... نماز هم تنها باید به آیات قرآن کریم استناد جست، چرا که خداوند یکتا هر آنچه را که بر بندگانش همچون نماز فرض نموده و یا همچون رستاخیز وعده داده و ... همه و همه در این کتاب می باشد، و این بدان معناست که این امر متعلق کتاب قرآن و دیگر کتب الاهی پیش از آن همانند تورات و انجیل است و کسانی که کتاب خدا به دستشان نرسیده است در این خصوص تکلیفی ندارند و لذا مومنین لازم است که در جهت ترویج قرآن برای همه ی مردم بکوشند تا انشاءالله بدین سو راهنمایی شوند که همانا البته یکی از شرایط ایمان به قرآن این است که فرد نمازگزار و بر آن نگاهبان باشد : « و هذا کتاب انزلناه مبارکٌ مصدق الذی بین یدیه و لتنذر ام القری و من حولها ج والذین یؤمنون بالاخرة یؤمنون به ص و هم علی صلاتهم یحافظون. ( 92 انعام ) » . // « قل ای شیءٍ اکبر شهادة ص قل الله ص شهید بینی و بینکم ج و اوحی الیَّ هذا القرآن لاُنذرکم به و من بلغ ج أئنکم لتشهدون ان مع الله آلهة اخری ج قل لا اشهد ج قل انما هو اله واحد و اننی بریءٌ مما تشرکون. الذین آتیناهم الکتاب یعرفونه کما یعرفون ابنائهم الذین خسروا انفسهم فهم لا یؤمنون. و من اظلم ممن افتری علی الله کذبا او کذب بآیاته ق انه لا یفلح الظالمون. (19-21 انعام) » .
1 ) وجوب نماز
« فإذا قضیتم الصلاة فاذکروا الله قیاما و قعودا و علی جنوبکم ج فإذا اطمأننتم فاقیموا الصلاة ج ان الصلاة کانت علی المؤمنین کتاباً موقوتا. ( 103 نساء) » .
برابر این آیه ی کریمه روشن می شود که نماز بر مومنین امری واجب می باشد. وجوب نماز؛ امری که برگزیدگان خدا[1] نخستین کسانی بوده اند که پس از برانگیخته شدن به مقام رسالت و نبوت بدان و انجامش در اوقات خود امر شده اند تا بدون هیچ تعطیلی یا تضییعی آن را تا زمانی که زنده اند انجام دهند. « اقم الصلاة لدلوک الشمس الی غسق الیل و قرءان الفجر ص ان قرءان الفجر کان مشهودا. (78 اسرا) » // « و انا اخترتک فاستمع لما یوحی. اننی اناالله لا اله الا انا فاعبدنی و اقم الصلاة لذکری. (13-14 طاها مرتبط با داستان نبوت حضرت موسی ع ) » . // « قال انی عبدالله آتانی الکتاب و جعلنی نبیا. و جعلنی مبارکاً این ما کنت و اوصانی بالصلاة و الزکاة ما دمت حیا. (30-31 مریم مرتبط با داستان نبوت حضرت عیسی ع ) ». // « و وهبنا له اسحاق و یعقوب نافلة ص و کلاً جعلنا صالحین. و جعلناهم یهدون بامرنا و اوحینا الیهم فعل الخیرات و اقام الصلاة و ایتاء الزکاة ص و کانوا لنا عابدین. (72-73 انبیا مرتبط با داستان نبوت حضرت ابراهیم ع) » .
و حتا اینکه آنان کسان خود را نیز به آنجام آن سفارش کرده و دستور دهند و در این رابطه از خدا توفیق انجام آن را بخواهند: « واذکر فی الکتاب اسماعیل ج انه کان صادق الوعد و کان رسولا نبیا. و کان یأمر اهله بالصلاة و الزکاة و کان عند ربه مرضیا. (54-55 مریم) ». // « یا بنی اقم الصلاة و أمر بالمعروف و انه عن المنکر و اصبر علی ما اصابک ص ان ذالک من عزم الامور. (17 لقمان مرتبط با داستان پند دادن آن حضرت فرزندش را) ». // « وأمر اهلک بالصلاة واصطبر علیها ص لا نسئلک رزقا ص نحن نرزقک ق و العاقبة للتقوی. (132 طاها) » . // « رب اجعلنی مقیم الصلاة و من ذریتی ج ربنا و تقبل دعاء. (40 ابراهیم[2] » .
و اینکه مومنین هم برابر همین دستور ناشی از کلام الاهی، ضمن خواندن نماز و پرستش خدای یکتا باید البته کارهای خوب انجام دهند باشد تا رستگار شوند. که همانا خداوند یکتا که مولای مومنین و دوست و یاری کننده ی خوبی است؛ رسولش را بر آنان و آنها را بر مردم گواه قرار داده است: « یا ایهاالذین آمنوا ارکعوا واسجدوا واعبدوا ربکم وافعلوا الخیر لعلکم تفلحون[3]. و جاهدوا فی الله حق جهاده ج هو اجتباکم و ما جعل علیکم فی الدین من حرج ج ملة ابراهیم ابیکم ابراهیم ج هو سماکم المسلمین من قبل و فی هذا لیکون الرسول شهیدا علیکم و تکونوا شهداء علی الناس ج فأقیموا الصلاة و آتوا الزکاة و اعتصموا بالله هو مولاکم ص فنعم المولی و نعم النصیر. ( 77-78 حج ). »
« حافظوا علی الصلوات و الصلاة الوسطی و قوموا لله قانتین. فإن خفتم فرجالا او رکبانا ص فإذا أمنتم فاذکروا الله کما علمکم ما لم تکونوا تعلمون. (238-239 بقره) ». که این آیه ی کریمه نه تنها بر وجوب نماز و برپا داشتن و نگاهبانی بر آن در اوقات خود دلالت دارد که حتا بر این موضوع تصریح دارد که محتوای نماز را نیز خود خداوند با مومنین یاد داده است تا بدان طریق یاد او کنند. یعنی از طریق وحی به پیامبر مکرم اسلام .
2 ) سابقه ی نماز
در این خصوص می توان به آیه زیر اشاره کرد : « ... اولائک الذین انعم الله علیهم من النبیین من ذریة آدم و ممن حملنا مع نوح و من ذریة ابراهیم و اسرائیل و ممن هدینا واجتبینا ج اذا تتلی علیهم آیات الرحمن خروا سجدا و بکیا. فخلف من بعدهم خلفٌ اضاعوا الصلاة و اتبعوا الشهوات ص فسوف یلقون غیا. الا من تاب و آمن و عمل صالحا فأولائک یدخلون الجنة و لا یظلمون شیئا. ( 58-60 مریم با توجه به آیات 1- 65 مرتبط با رسولان خدا) » . که برابر آیه ی 59 روشن می شود که نماز در بین همه ی امت هایی که برایشان پیامبرانی از سوی خدای یکتا برانگیخته و فرستاده شده؛ وجود و جریان داشته است و فقط باید از تضییع آن به لحاظ عواقبش که در آیه ذکر شده است خود داری نمود.
« یا بنی اسرائیل اذکروا نعمتی التی انعمت علیکم و اوفوا بعهدی اوف بعهدکم و ایای فارهبون. و آمنوا بما انزلت مصدقا لما معکم و لا تکونوا اول کافر به ص و لا تشتروا بآیاتی ثمنا قلیلا و ایای فاتقون. ولا تلبسوا الحق بالباطل و تکتموا الحق و انتم تعلمون. و اقیموا الصلاه و آتوا الزکاة و ارکعوا مع الراکعین. (40-43 بقره با توجه به آیات 44-50) ». که آیه ی 43 به روشنی می رساند که بنی اسراییل نیز به نماز خواندن امر شده اند و این مقوله به همراه پرداخت زکات بر آنان واجب شده است.
و بدینگونه است در این رابطه آیه ی 83 سوره ی بقره و آیه ی 12 سوره ی مائده .
3 ) اهمیت نماز
با توجه به آیات ذکر شده در موارد مرتبط با بخش های وجوب و سابقه ی نماز می شود نتیجه گرفت که به نوعی اهمیت نماز نیز دانسته و بدان پی برده می شود. اینکه مثلا برابر بخش پایانی آیه ی 78 سوره ی حج، کسی از مومنین به عنوان یک مسلمان، گواه بر مردم قرار می گیرد و می تواند بگیرد که به دستور خدا عمل کرده و نماز هم بخواند؛ و یا اینکه برابر آیه ی 59 مریم کسی از گمراهان خواهد بود و نتیجه ی آن را خواهد دید که نماز را ضایع کرده پیروی شهوات را بنماید و یا آنکه برابر آیه ی 14 طاها روشن می شود که برپا داشتن نماز همانا ذکری برای خدای یکتاست که همانا تنها با ذکر و یاد خدا و بازگشت به سوی او و نه غیر او است که دل ها آرامش می یابد. : « و یقول الذین کفروا لولا انزل علیه آیة من ربه ج قل ان الله یضل من یشاء و یهدی الیه من اناب. الذین آمنوا و تطمئن قلوبهم بذکرالله ق الا بذکرالله تطمئن القلوب. (27-28 رعد با توجه به آیه ی 29) » .
اما برای دانستن اهمیت هر چه بیشتر نماز باز باید به آیاتی دیگر از کتاب و کلام مقدس خدا استناد و توسل جست :
الف ) اینکه اهمیت نماز آنجاست که خدای یکتا، کتاب قرآن را که هیچ تردیدی در آن نیست تنها برای پرهیزگاران مایه ی هدایت میداند، آن هم پرهیزگارانی که یکی از ویژگی های آنان این است که نماز بر پا می دارند : « بسم الله الرحمن الرحیم. الم. ذالک الکتاب لا ریب فیه هدی للمتقین. الذین یؤمنون بالغیب و یقیمون الصلاة و مما رزقناهم ینفقون. ( 1-3 بقره با توجه به آیات 4-7 ) » .
ب ) دیگر اهمیت نماز آنجاست که خدای یکتا کسانی را مصداق این امر می داند که؛ نه ترسی بر آنان است و نه آنها اندوهگین می شوند که یکی از خصوصیاتشان این است که نماز خوان هستند :« ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات و اقاموا الصلاة و آتوا الزکاة لهم اجرهم عند ربهم و لا خوف علیهم و لا هم یحزنون. (277 بقره) » .
پ ) اینکه اهمیت نماز تا بدانجاست که انسان را از شرک بازداشته و در زمره ی مومنین و برادران دینی مومنین و نیز از کسانی قرار می دهد که می توانند در عمران و آبادانی مساجد خدا سهیم بوده و مشارکت داشته باشند : «... فإذا انسلخ الاشهر الحرم فاقتلوا المشرکین حیث وجدتموهم و خذوهم واحصروهم و اقعدوا لهم کل مرصد ج فإن تابوا و اقاموا الصلاة و آتوا الزکاة فخلوا سبیلهم ج ان الله غفور رحیم. (5 توبه) » . // « ... لا یرقبون فی مؤمن الا و لا ذمة ج و اولائک هم المعتدون. فإن تابوا و اقاموا الصلاة و آتوا الزکاة فإخوانکم فی الدین ق و نفصل الآیات لقوم یعلمون. (10-11 توبه) » . // « ما کان للمشرکین ان یعمروا مساجدالله شاهدین علی انفسهم بالکفر ج اولائک حبطت اعمالهم و فی النار هم خالدون. انما یعمر مساجدالله من آمن بالله و الیوم الاخر و اقام الصلاة و آتی الزکاة و لم یخش الا الله ص فعسی اولائک ان یکونوا من المهتدین[4]. (17-18 توبه با توجه به آیات 1-22 ) » .
نتیجه اینکه روشن می شود که نماز، فرد را از موحدین و یکتاپرستان قرار می دهد و نه از مشرکین، یعنی کسانی که حتا پیامبر ص و مومنین نتوانسته و نمی توانند که برایشان حتا اگر از نزدیکان و خویشان شان باشند؛ از خدای آمرزنده برایشان درخواست آمرزش کنند که آنان همانا به خاطر شرکشان اهل دوزخند؛ امری که موضوع حضرت ابراهیم ع برایش نمونه ای از آن است که وقتی از خدا برای پدرش که از مشرکین بود؛ آمرزش خواست و چون دید که ایمان نیاورد بنابراین از او بیزاری جست. به هر جهت خدای یکتای دانای به تمام امور، گمراه کننده گروهی که راهنمایی شده اند نمی باشد، تا اینکه آنچه را که باید از آن پرهیز نمایند برایشان بیان کند[5] : « ما کان للنبی والذین آمنوا ان یستغفروا للمشرکین ولو کانوا اولی قربی من بعد ما تبیّن لهم انهم اصحاب الجحیم. و ما کان استغفار ابراهیم لابیه الا عن موعدة وعدها ایاه فلما تبیّن له انه عدوٌ لله تبرأ منه ج ان ابراهیم لاوّاهٌ حلیم. و ما کان الله لیضل قوما بعد اذ هداهم حتی یبیّن لهم ما یتقون ج ان الله بکل شیءٍ علیم. ( 113-115 توبه با توجه به آیات 11-112) » . تا آن حد که خدای یکتا به خاطر ندادن زکات و کفر به آخرت برایشان وای می فرستد: « قل انما انا بشر مثلکم یوحی الی انما الهکم اله واحد فاستقیموا الیه واستغفروه ق و ویل للمشرکین. الذین لا یؤتون الزکاة و هم بالاخرة هم کافرون. ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات لهم اجر غیر ممنون. (6-8 فصلت) » . [6] و این تکلیف برای پیامبر ص و مومنین در قبال شرک مشرکین از آن جهت است که خدای آمرزنده ی مهربان هر گناهی را غیر از شرک می آمرزد : « ان الله لا یغفر ان یشرک به و یغفر[7] ما دون ذالک لمن یشاء ج و من یشرک بالله فقد افتری اثما عظیما. (48 نساء با توجه به آیات 47-51 )[8] » . // « ان الله لا یغفر ان یشرک به و یغفر مادون ذالک لمن یشاء ج و من یشرک بالله فقد ضل ضلالا بعیدا. ( 116 نساء با توجه به آیات 115-132 [9]) » .
ت ) اینکه اهمیت نماز تا بدانجاست که این مهم از جمله ویژگی های اولواالالباب و خردمندان است به نحوی که پایان کارشان بهشت و منزلگاه نیکوست : « ... والذین صبروا ابتغاء وجه ربهم و اقاموا الصلاة و انفقوا مما رزقناهم سرا و علانیة و یدرءون بالحسنة السیئة اولائک لهم عقبی الدار.[10] ( 22 رعد با توجه به آیات 19-26 ) » .
ث ) و از دیگر موارد اهمیت نماز اینکه، باعث می شود فرد عامل بدان به عنوان یک مومن و گرونده در زمره ی بنده ای از بندگان خدا قرار گیرد به نحوی که به لطف خدا از کسانی باشد که برای فردای خود توشه ای اندوخته است و از زیانکاران نمی باشد : « قل لعبادی الذین آمنوا یقیموا الصلاة و ینفقوا مما رزقناهم سراً و علانیة من قبل ان یأتی یوم لا بیع فیه و لا خلال. (31 ابراهیم ) » .
ج ) اینکه اهمیت نماز تا آنجاست که سبب این می شود که فرد از نیکوکاران به شمار آید؛ نیکوکارانی که کتاب خدای فرزانه و حکیم برایشان مایه ی هدایت و رحمت است و آنان هم بر هدایتی از سوی پروردگارشان می باشند : « بسم الله الرحمن الرحیم. الم. تلک آیات الکتاب الحکیم. هدی و رحمة للمحسنین. الذین یقیمون الصلاة و یؤتون الزکاة و هم بالاخرة هم یوقنون. اولائک علی هدی من ربهم ص و اولائک هم المفلحون. (1-5 لقمان) ».
نتیجه اینکه برخورداری از هدایت و رحمت الاهی و نیز هدایت کتاب او در این است که فرد دارای ویژگی هایی باشد که از جمله ی آنها نماز خواندن است و چون اینگونه شد لذا آن فرد در زمره ی پرهیزگاران و نیکوکاران در آمده از هدایت و رحمت و نور و ... کتاب قرآن هم به لطف خدا بهره مند و در نهایت رستگار می شود. انشاءالله.
چ ) و باز در باره ی اهمیت نماز اینکه کسی می تواند از فروتنانی باشد که بدانان توسط رسول خدا مژده داده می شوند؛ که یکی از ویژگی هایشان نماز خواندن است: « و لکل امة جعلنا منسکا لیذکروا اسم الله علی ما رزقهم من بهیمة الانعام ق فإلٰهکم الٰهٌ واحد فله اسلموا ق و بشر المخبتین. الذین اذا ذکرالله وجلت قلوبهم و الصابرین علی ما اصابهم و المقیمی الصلاة و مما رزقناهم ینفقون. ( 34-35 حج )» .
ح ) اینکه این تنها نمازگزاران به همراه دیگر ویژگی هایشان که یکی از آنها این است که نمازهاشان دائم است یعنی قطعی و تعطیلی ندارد و دیگری اینکه بر نمازهایشان نگاهبانی می کنند؛ هستند که در گروه کسانی از افراد انسانی نیستند که هنگامی که بدانان شری می رسد بی تابی می کنند و چون خیری بدانان می رسد راه منع و بازداشتن از راه خیر را در پیش می گیرند : « ان الانسان خلق هلوعا. اذا مسه الشر جزوعا. و اذا مسه الخیر منوعا. الا المصلین. الذین هم علی صلاتهم دائمون. والذین فی اموالهم حق معلوم. للسائل والمحروم. والذین یصدقون بیوم الدین. والذین هم من عذاب ربهم مشفقون. ان عذاب ربهم غیر مأمون. والذین هم لفروجهم حاقظون. الا علی ازواجهم او ما ملکت ایمانهم فإنهم غیر ملومین. فمن ابتغی وراء ذالک فاولائک هم العادون. والذین هم لاماناتهم و عهدهم راعون. والذین هم بشهاداتهم قائمون. والذین هم علی صلاتهم یحافظون. اولائک فی جنات مکرمون. (19-35 معارج با توجه به آیات قبل و بعد) ».
و ...
[1] - « الله یصطفی من الملائکة رسلا و من الناس ج ان الله سمیع بصیر. یعلم ما بین ایدیهم و ما خلفهم ق و الی الله ترجع الامور. » (75-76 حج) .
[2] - [2] - و اهمیت امر تا بدانجاست که حضرت ابراهیم ع از خداوند می خواهد که نه تنها خود را بلکه دودمان و نسلش را نیز از نمازگزاران قرار دهد. و این بدان معناست که فرد نمازگزار برای اینکه مبادا مشمول کسانی شود که نماز را سبک شمرده و یا انجامش را متوقف می نمایند؛ لذا می آید و از خدا می خواهد که هر زمان او را از نمازگزاران قرار دهد. و مورد دیگر به پیروی از این امر که در واقع پیروی کیش ابراهیم است اینکه یک مومن نه تنها باید خود نماز بخواند و کسانش را هم به نماز خواندن امرکند بلکه باید برای آیندگان از دودمانش نیز دعا کند تا خداوند آنان را نیز از نمازگزاران قرار دهد. و تمام اینها اهمیت نماز را برای مومنین می رساند تا مبادا در انجامش سستی یا کوتاهی کنند. والله اعلم.
[3] - همانا اگر به آیه ی 73 انبیا توجه شود دیده خواهد شد که به انبیای برگزیده همچون حضرت اسحاق و یعقوب ع وحی شده که ضمن انجام کارهای خیر، نماز نیز خوانده و زکات پرداخته و تنها پرستنده ی خدای یکتا باشند. نتیجه اینکه مومنین نیز باید اینگونه باشند از جمله اینکه کننده ی کارهای خوب باشند و نه کارهای بد، چرا که این تبعات خود را برای عاملین بدان برابر سنت آفرینش در پی دارد. والله اعلم .
[4] - پس روشن می شود که کسانی می توانند نسبت به آبادانی و عمارت مساجد خدا اقدام کنند که هم ایمان به خدا و روز رستاخیز داشته باشند و هم اینکه ضمن خواندن نماز و دادن زکات؛ تنها از خدای یکتا پروا داشته باشند و نه جز او. و تمام اینها یعنی اهمیت فروع دین همچون نماز و زکات در امتداد اصول دین و خشیت الاهی به نحوی که باعث شود تا یک مومن بتواند مساجدالله را آباد نماید.
[5] - پس بیان شدن هر آنچه از تقوا که از سوی خدا بیان گردد در گرو این است که افراد هدایت یابند. یعنی هدایت یافتن مقدمه ی دانستن این است که تقوا چیست . والله اعلم
[6] - و این یعنی اهمیت ایمان به آخرت و نیز پرداختن زکات به عنوان فریضه ای دیگر از دین اسلام در کنار اصل معاد .
[7] - البته خدای یکتا آمرزنده بودن خود را که زمان و مکان نمی شناسد را در سایه ی توبه به درگاهش، ایمان آوردن و انجام کارهای شایسته می داند، امری که هرکس مراعات کرد آن وقت راهنمایی شدن به راه راست را نیر برایش بدنبال خود دارد : « و انی لغفار لمن تاب و آمن و عمل صالحا ثم اهتدی . (82 طاها ) » .
[8] - برگردان فارسی : بدرستی که خدا هر کس را که به او شرک آورد نخواهد آمرزید و جز این را برای هر کس که بخواهد می آمرزد. و کسی که به خدا شرک بورزد پس همانا به خاطر افترایی که بسته، گناهی بزرگ انجام داده است. ( و این است یکی از تبعات انباز قرار دادن برای خدای یکتا) .
[9] - برگردان فارسی : بدرستی که خدا هر کس را که به او شرک آورد نخواهد آمرزید و جز این را برای هر کس که بخواهد می آمرزد. و کسی که به خدا شرک بورزد پس همانا به خاطر افترایی که بسته ، دچار گمراهی شده، آن هم گمراهی سخت و دور از راه هدایت و نجات و رستگاری. ( و این است یکی دیگر از تبعات انباز قرار دادن برای خدای یکتا) .
[10] - برگردان فارسی: و آنان ( اولواالالباب ) کسانی هستند که در طلب رضای پروردگارشان راه شکیبایی پیش می گیرند و نماز به پا می دارند و از آنچه روزیشان کردیم در نهان و آشکار انفاق می کنند و در عوض بدی های مردم، نیکی می کنند. این گروه منزلگاه نیکو برایشان است..
