مغضوبین و ضالین از منظر آیات الهی قرآن عظیم. 99/4
گمراهان و پیامدهای گمراه شدن
یعنی کسانی که پیش از آمدن هدایت الهی پیرامون اصول و فروع و احکام و مسایل متنوع دین، از مصادیق آن بوده اند[1]، یعنی پیشه کنندگان کفر پس از ایمان آوردن[2]، یعنی ناامیدان از رحمت الهی[3]، یعنی انجام دهندگان گناه کبیره ای همچون قتل نفس[4]، یعنی پیروی کنندگان سنت پیشینیان و پدران در امر پرستش از غیر خدا[5]، یعنی مشرکین از بت پرستان[6]، یعنی اصحاب شمال[7]، یعنی دوری کنندگان از دادن حق بیچارگان و بینوایان از آنچه خداوند روزی شان کرده[8]، یعنی از مجرمین و گناهکاران بودن[9]، یعنی ولایت مداران شیطان از غیر ولایت الله[10]، یعنی بندگی طاغوت را بجای بندگی « الله » نمودن،[11] یعنی غلو کنندگان در دین خود به ناحق از اهل کتاب و پیروی کنندگان گمراهان از پیشینیان[12]، یعنی غافلین که از سه عضو شنوایی و بینایی و دل خود برای معرفت الله و ... بر اساس آیاتش استفاده نمی کنند[13]، یعنی کوردلان در دنیا در رابطه با آیات الهی،که سرانجام آن در سرای دیگر برایشان همین است[14]، یعنی اهل دوزخ بودن[15]، یعنی ناامیدان از قیامت و منکران رسالت انبیاء به لحاظ بشر بودن[16]، یعنی آن کسانی که هوای نفس خود را خدا گرفته اند و نه سخن و آیات حق را می شنوند و نه در آفرینش زوج گونه خرد می ورزند[17]، پس خداوند هم آنان را از روی دانش گمراه کرده و بنابراین برای آنان پس از او هدایتگری نخواهد بود و لذا باید متذکر این امر شوند[18]، یعنی پیروی کنندگان هوای نفس که از ستمگرانند و خداوند راهنمایی شان نمی کند[19]، یعنی کفار و ناسپاسان از کسانی که اطاعت خدا و فرستاده اش را نکرده[20]، یعنی کافرین به قرآن کریم[21]، یعنی کسانی که از غیر خدای یگانه را می خوانند و لذا دعایشان اجابت نمی شود چرا که اجابت کننده ای جز « الله » برای کسی نبوده و نیست[22]، یعنی کفار و بازدارندگان از راه خدا[23]، یعنی شریک قرار دهندگان برای خداوند یکتا که عین کفر است و او کفار را گمراه می کند[24]، یعنی کسانی که با «الله» خدایی دیگر را قرار می دهند (سبحان الله) و نیز یعنی کسانی که به آخرت هم ایمان ندارند فلذا گمراه شده و برایشان راه رهایی و نجات نیست[25]، یعنی افترا زنندگان به خدا به دروغ و نیز دروغ شمرندگان آیات الهی که نوعی ستمگری است[26] و ... اینکه شیطان، دشمن آشکار انسان است که هم گمراه است و هم آدمی را برای انجام کارهای بد و گناهان و ... نافرمانی از فرامین خداوند یکتا گمراه می کند[27]. پس باید به وعده حق الهی گوش فرا داد و از این دشمن آشکار دوری کرد و او را دشمن داشت تا به لطف الهی از گمراهان نبود: « یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا وَلا یَغُرَّنَّکُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ (٥) إِنَّ الشَّیْطَانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا إِنَّمَا یَدْعُو حِزْبَهُ لِیَکُونُوا مِنْ أَصْحَابِ السَّعِیرِ (٦) فاطر ».
نکته
همانگونه که بسیاری از واژه ها همچون عدالت، صداقت و ... ظلم و بی صداقتی و ... با مفاهیم اخلاقی مربوط به خود در نزد کلیه ی جوامع در هر زمان و مکان، عام یعنی فراگیر بشر و مردم است؛ به همان نسبت نیز واژه ی مورد بحث ، یعنی « گمراهی » از جمله ی آنها میباشد که در این خصوص قبلن به مواردی از گمراهی روشن اشاره شد[28]، و در اینجا قصد بر این است تا یادآوری شود که همه از این واژه در جهت راهنمایی کردن گمراهان به راه راست خداوندی[29] یا آنچه وجود آنها بر آن سرشته شده است[30] استفاده نمی کنند؛ بلکه بیشتر قصدشان از بکار بردن این واژه این بوده و یا هست که یا رسالت رسولان الهی[31] را با تکذیب رسالت آنان[32] و یا تکذیب آیات خدا تحت الشعاع قرار دهند[33] و یا اینکه از راه خدا باز دارند یا اینکه مومنین بدانچه که بدان همچون انفاق کردن امر شده اند عمل ننمایند[34] و ... لذا باید گفت که این کار آنها تمام ریشه در کفر دارد که به زندگی دنیایی خشنود و خود در گمراهی دورند[35] و از سرای دیگر که دوزخ پایان کارشان است[36] غافل میباشند. پس مومنین باید آیات خدا را که همه در قرآن مجید است را متابعت و پیروی نمایند تا از گمراهی ها و تاریکی ها به فضل الهی به سوی نور بیرون آیند و به راه راست او هدایت شوند. ان شاءالله که همانا این او است که به هدایت یافتگان داناتر است.
مرجع هدایت و ضلالت
در این بخش از بحث نیز هر چند فشرده؛ اما به لطف الهی قصد بر این است تا همچنان بر اساس آیاتش یادآوری شود که « هدایت » و « ضلالت » انسان به دست او یعنی همان « الله » است که دانای به تمام امور و داناتر به هدایت یافتگان و گمراهان است[37] . کسی که مثال می آورد و طی آن بیان می فرماید که این تنها « فاسقین » هستند که بدان گمراه می شوند[38] و نیز اینکه « تکذیب کنندگان آیاتش » نیز از گمراهانند و به راه راست هدایت نمی شوند و او هر که را بخواهد به راه راست هدایت می کند[39] و اینکه معتدین[40] و نیز اهل گمان و پیروی کنندگان آن گمراه[41] می شوند و زیانکاران از گمراهانند[42] و برای اهل طفیان هدایتگری نیست[43] همانگونه که او گمراهان را هدایت نمی کند و برایشان یاوری[44] و هدایتگری[45] و راهی[46] و ولی ایی[47] بعد از او نیست و ... اینکه این فضل و رحمت الهی است که مانع گمراهی مومنین علیرغم تلاش گمراهان برای گمراه کردنشان است[48] و نیز انابه و بازگشت به سوی خداوند[49]و پیروی کردن آیاتش بواسطه تبیین رسولانش که به زبان همان قوم فرستاده[50]، و ... است که موثر در هدایت شدن انسان از سوی خداوند به راه راست می باشد. و بدینگونه است در این رابطه آیات 93 نحل، 25 نحل با توجه به آیات 22-24، 97 و 98 اسراء، 8 فاطر، 26 صاد، 23 و 36 و 41 زمر و 34 غافر. پس باید بواسطه ی آیات الهی از اهل هدایت به لطف حضرتش بود و از آنچه از فسق و طفیان و تعدی و ظن و ... که موجبات گمراهی را فراهم می آورد دوری نمود که هر عملی نتایج و پیامدهای دو سرایی خود را بر فرد عامل بدنبال خود خواهد داشت و هر کس در واقع بار خود را بر خواهد داشت: « قُلْ أَغَیْرَ اللَّهِ أَبْغِی رَبًّا وَهُوَ رَبُّ کُلِّ شَیْءٍ وَلا تَکْسِبُ کُلُّ نَفْسٍ إِلا عَلَیْهَا وَلا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى ثُمَّ إِلَى رَبِّکُمْ مَرْجِعُکُمْ فَیُنَبِّئُکُمْ بِمَا کُنْتُمْ فِیهِ تَخْتَلِفُونَ (١٦٤) انعام با توجه به آیه ی 165».
------
[1] - 198 بقره و 77 انعام و 7 ضحی با توجه به دیگر آیات این سوره.
[2] - إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا بَعْدَ إِیمَانِهِمْ ثُمَّ ازْدَادُوا کُفْرًا لَنْ تُقْبَلَ تَوْبَتُهُمْ وَأُولَئِکَ هُمُ الضَّالُّونَ (٩٠) آل عمران با توجه به آیات 85-91.
[3] - قَالَ وَمَنْ یَقْنَطُ مِنْ رَحْمَةِ رَبِّهِ إِلا الضَّالُّونَ (٥٦) حجر با توجه به آیات 49-77.
[4] - 20 شعراء با توجه به آیات 10-68.
[5] - 69-71 صافات با توجه به آیات 40-50 و 51-74.
[6] - 86 شعراء با توجه به آیات 69-104. و آیات 25-26 ابراهیم.
[7] - 92- 95 واقعه و 51 واقعه با توجه به آیه ی 9 و آیات 41-87 آن.
[8] - 36 قلم با توجه به آیات 10-33 و آیات بعد
[9] - 32 مطففین با توجه به آیات 29-36.
[10] - 119 نساء با توجه به آیات 116- 122.
[11] - 60 مائده با توجه به آیات 59-63.
[12] - 77 نساء با توجه به آیات 72-81.
[13] - 179 اعراف با توجه به آیات 175- 186.
[14] - 72 اسراء با توجه به آیات 70-75 و 17 فرقان با توجه به آیات 18-19.
[15] - 34 فرقان.
[16] - 40-42 فرقان.
[17] - 43-44 فرقان.
[18] - 23 جاثیه با توجه به آیات 22-27.
[19] - 50 قصص با توجه به آیات 43-56.
[20] - 64-68 احزاب.
[21] - 52 فصلت با توجه به آیات 41-53.
[22] - 4-5 احقاف .
[23] - بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم. الَّذِینَ کَفَرُوا وَصَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ أَضَلَّ أَعْمَالَهُمْ (١) وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَآمَنُوا بِمَا نُزِّلَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَهُوَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ کَفَّرَ عَنْهُمْ سَیِّئَاتِهِمْ وَأَصْلَحَ بَالَهُمْ (٢) ذَلِکَ بِأَنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا اتَّبَعُوا الْبَاطِلَ وَأَنَّ الَّذِینَ آمَنُوا اتَّبَعُوا الْحَقَّ مِنْ رَبِّهِمْ کَذَلِکَ یَضْرِبُ اللَّهُ لِلنَّاسِ أَمْثَالَهُمْ (٣) محمد. و نیز آیات 7-8 آن.
[24] - 74 غافر با توجه به آیات 65-78.
[25] - 48 اسراء با توجه به آیات 39-51.
[26] - 37 اعراف با توجه به آیات 35-46.
[27] - 15 قصص با توجه به آیات 14-22.
[28] - آیات 8 و 30 سوره ی یوسف.
[29] - برابر آیات خداوندی که تا کنون به لطف حضرتش به مواردی از آنها اشاره و پرداخته شده است منظور نظر می باشد.
[30] - مثل اینکه برابر آیات 8 و 30 یوسف، تبعیض در محبت بین فرزندان توسط پدر و یا انگیزه ی خیانت به شوهر در غیاب او و نگاهبان نفس اماره نبودن برای ارضای میل خویش؛ خود نوعی گمراهی روشن بواسطه ی رفتارهای اینجنینی طی قضاوت دیگر مردم با هر بینش و نگرشی به عنوان یک امر فطری انسانها به شمار می آید.
[31] - لَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَى قَوْمِهِ فَقَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَکُمْ مِنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ إِنِّی أَخَافُ عَلَیْکُمْ عَذَابَ یَوْمٍ عَظِیمٍ (٥٩) قَالَ الْمَلأ مِنْ قَوْمِهِ إِنَّا لَنَرَاکَ فِی ضَلالٍ مُبِینٍ (٦٠) قَالَ یَا قَوْمِ لَیْسَ بِی ضَلالَةٌ وَلَکِنِّی رَسُولٌ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِینَ (٦١) اعراف با توجه به آیات 62-64.
[32] - کَذَّبَتْ ثَمُودُ بِالنُّذُرِ (٢٣) فَقَالُوا أَبَشَرًا مِنَّا وَاحِدًا نَتَّبِعُهُ إِنَّا إِذًا لَفِی ضَلالٍ وَسُعُرٍ (٢٤) با توجه به آیات 25-32.
[33] - قَالُوا بَلَى قَدْ جَاءَنَا نَذِیرٌ فَکَذَّبْنَا وَقُلْنَا مَا نَزَّلَ اللَّهُ مِنْ شَیْءٍ إِنْ أَنْتُمْ إِلّا فِی ضَلالٍ کَبِیرٍ (٩) ملک با توجه به آیات 6-11.
[34] - وَإِذَا قِیلَ لَهُمْ أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقَکُمُ اللَّهُ قَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لِلَّذِینَ آمَنُوا أَنُطْعِمُ مَنْ لَوْ یَشَاءُ اللَّهُ أَطْعَمَهُ إِنْ أَنْتُمْ إِلا فِی ضَلالٍ مُبِینٍ (٤٧) یاسین.
[35] - اللَّهِ الَّذِی لَهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الأرْضِ وَوَیْلٌ لِلْکَافِرِینَ مِنْ عَذَابٍ شَدِیدٍ (٢) الَّذِینَ یَسْتَحِبُّونَ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا عَلَى الآخِرَةِ وَیَصُدُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ وَیَبْغُونَهَا عِوَجًا أُولَئِکَ فِی ضَلالٍ بَعِیدٍ (٣) ابراهیم با توجه به آیات 1-4.
[36] - وَقَالُوا لَوْ کُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا کُنَّا فِی أَصْحَابِ السَّعِیرِ (١٠) فَاعْتَرَفُوا بِذَنْبِهِمْ فَسُحْقًا لأصْحَابِ السَّعِیرِ (١١) ملک با توجه به آیات 6-9.
[37] - إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ مَنْ یَضِلُّ عَنْ سَبِیلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ (١١٧) انعام.
[38] - إِنَّ اللَّهَ لا یَسْتَحْیِی أَنْ یَضْرِبَ مَثَلا مَا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا فَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَأَمَّا الَّذِینَ کَفَرُوا فَیَقُولُونَ مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَذَا مَثَلا یُضِلُّ بِهِ کَثِیرًا وَیَهْدِی بِهِ کَثِیرًا وَمَا یُضِلُّ بِهِ إِلا الْفَاسِقِینَ (٢٦) بقره با توجه به آیات 27-29. و بدینگونه است در این رابطه آیه 31 مدثر.
[39] - وَالَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیَاتِنَا صُمٌّ وَبُکْمٌ فِی الظُّلُمَاتِ مَنْ یَشَأِ اللَّهُ یُضْلِلْهُ وَمَنْ یَشَأْ یَجْعَلْهُ عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ (٣٩) انعام.
[40] - آیه ی 119 سوره ی انعام.
[41] - وَإِنْ تُطِعْ أَکْثَرَ مَنْ فِی الأرْضِ یُضِلُّوکَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ إِنْ یَتَّبِعُونَ إِلا الظَّنَّ وَإِنْ هُمْ إِلا یَخْرُصُونَ (١١٦) انعام با توجه به آیات 117-118.
[42] - آیه ی 178 سوره ی اعراف.
[43] - مَنْ یُضْلِلِ اللَّهُ فَلا هَادِیَ لَهُ وَیَذَرُهُمْ فِی طُغْیَانِهِمْ یَعْمَهُونَ (١٨٦) اعراف با توجه به آیات 181-188.
[44] - آیه ی 37 سوره ی نحل.
[45] - آیه ی 33 سوره ی غافر.
[46] - آیه ی 46 سوره ی شورا با توجه به آیات 42-48.
[47] - وَمَنْ یُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ وَلِیٍّ مِنْ بَعْدِهِ وَتَرَى الظَّالِمِینَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذَابَ یَقُولُونَ هَلْ إِلَى مَرَدٍّ مِنْ سَبِیلٍ (٤٤) شورا.
[48] - وَلَوْلا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکَ وَرَحْمَتُهُ لَهَمَّتْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ أَنْ یُضِلُّوکَ وَمَا یُضِلُّونَ إِلا أَنْفُسَهُمْ وَمَا یَضُرُّونَکَ مِنْ شَیْءٍ وَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْکَ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَعَلَّمَکَ مَا لَمْ تَکُنْ تَعْلَمُ وَکَانَ فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکَ عَظِیمًا (١١٣) نساء با توجه به آیات 107-112.
[49] - وَیَقُولُ الَّذِینَ کَفَرُوا لَوْلا أُنْزِلَ عَلَیْهِ آیَةٌ مِنْ رَبِّهِ قُلْ إِنَّ اللَّهَ یُضِلُّ مَنْ یَشَاءُ وَیَهْدِی إِلَیْهِ مَنْ أَنَابَ (٢٧) رعد با توجه به آیات 27-28.
[50] - وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلا بِلِسَانِ قَوْمِهِ لِیُبَیِّنَ لَهُمْ فَیُضِلُّ اللَّهُ مَنْ یَشَاءُ وَیَهْدِی مَنْ یَشَاءُ وَهُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ (٤) ابراهیم.
گمراهان و پیامدهای گمراه شدن
یعنی کسانی که پیش از آمدن هدایت الهی پیرامون اصول و فروع و احکام و مسایل متنوع دین، از مصادیق آن بوده اند[1]، یعنی پیشه کنندگان کفر پس از ایمان آوردن[2]، یعنی ناامیدان از رحمت الهی[3]، یعنی انجام دهندگان گناه کبیره ای همچون قتل نفس[4]، یعنی پیروی کنندگان سنت پیشینیان و پدران در امر پرستش از غیر خدا[5]، یعنی مشرکین از بت پرستان[6]، یعنی اصحاب شمال[7]، یعنی دوری کنندگان از دادن حق بیچارگان و بینوایان از آنچه خداوند روزی شان کرده[8]، یعنی از مجرمین و گناهکاران بودن[9]، یعنی ولایت مداران شیطان از غیر ولایت الله[10]، یعنی بندگی طاغوت را بجای بندگی « الله » نمودن،[11] یعنی غلو کنندگان در دین خود به ناحق از اهل کتاب و پیروی کنندگان گمراهان از پیشینیان[12]، یعنی غافلین که از سه عضو شنوایی و بینایی و دل خود برای معرفت الله و ... بر اساس آیاتش استفاده نمی کنند[13]، یعنی کوردلان در دنیا در رابطه با آیات الهی،که سرانجام آن در سرای دیگر برایشان همین است[14]، یعنی اهل دوزخ بودن[15]، یعنی ناامیدان از قیامت و منکران رسالت انبیاء به لحاظ بشر بودن[16]، یعنی آن کسانی که هوای نفس خود را خدا گرفته اند و نه سخن و آیات حق را می شنوند و نه در آفرینش زوج گونه خرد می ورزند[17]، پس خداوند هم آنان را از روی دانش گمراه کرده و بنابراین برای آنان پس از او هدایتگری نخواهد بود و لذا باید متذکر این امر شوند[18]، یعنی پیروی کنندگان هوای نفس که از ستمگرانند و خداوند راهنمایی شان نمی کند[19]، یعنی کفار و ناسپاسان از کسانی که اطاعت خدا و فرستاده اش را نکرده[20]، یعنی کافرین به قرآن کریم[21]، یعنی کسانی که از غیر خدای یگانه را می خوانند و لذا دعایشان اجابت نمی شود چرا که اجابت کننده ای جز « الله » برای کسی نبوده و نیست[22]، یعنی کفار و بازدارندگان از راه خدا[23]، یعنی شریک قرار دهندگان برای خداوند یکتا که عین کفر است و او کفار را گمراه می کند[24]، یعنی کسانی که با «الله» خدایی دیگر را قرار می دهند (سبحان الله) و نیز یعنی کسانی که به آخرت هم ایمان ندارند فلذا گمراه شده و برایشان راه رهایی و نجات نیست[25]، یعنی افترا زنندگان به خدا به دروغ و نیز دروغ شمرندگان آیات الهی که نوعی ستمگری است[26] و ... اینکه شیطان، دشمن آشکار انسان است که هم گمراه است و هم آدمی را برای انجام کارهای بد و گناهان و ... نافرمانی از فرامین خداوند یکتا گمراه می کند[27]. پس باید به وعده حق الهی گوش فرا داد و از این دشمن آشکار دوری کرد و او را دشمن داشت تا به لطف الهی از گمراهان نبود: « یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا وَلا یَغُرَّنَّکُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ (٥) إِنَّ الشَّیْطَانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا إِنَّمَا یَدْعُو حِزْبَهُ لِیَکُونُوا مِنْ أَصْحَابِ السَّعِیرِ (٦) فاطر ».
نکته
همانگونه که بسیاری از واژه ها همچون عدالت، صداقت و ... ظلم و بی صداقتی و ... با مفاهیم اخلاقی مربوط به خود در نزد کلیه ی جوامع در هر زمان و مکان، عام یعنی فراگیر بشر و مردم است؛ به همان نسبت نیز واژه ی مورد بحث ، یعنی « گمراهی » از جمله ی آنها میباشد که در این خصوص قبلن به مواردی از گمراهی روشن اشاره شد[28]، و در اینجا قصد بر این است تا یادآوری شود که همه از این واژه در جهت راهنمایی کردن گمراهان به راه راست خداوندی[29] یا آنچه وجود آنها بر آن سرشته شده است[30] استفاده نمی کنند؛ بلکه بیشتر قصدشان از بکار بردن این واژه این بوده و یا هست که یا رسالت رسولان الهی[31] را با تکذیب رسالت آنان[32] و یا تکذیب آیات خدا تحت الشعاع قرار دهند[33] و یا اینکه از راه خدا باز دارند یا اینکه مومنین بدانچه که بدان همچون انفاق کردن امر شده اند عمل ننمایند[34] و ... لذا باید گفت که این کار آنها تمام ریشه در کفر دارد که به زندگی دنیایی خشنود و خود در گمراهی دورند[35] و از سرای دیگر که دوزخ پایان کارشان است[36] غافل میباشند. پس مومنین باید آیات خدا را که همه در قرآن مجید است را متابعت و پیروی نمایند تا از گمراهی ها و تاریکی ها به فضل الهی به سوی نور بیرون آیند و به راه راست او هدایت شوند. ان شاءالله که همانا این او است که به هدایت یافتگان داناتر است.
مرجع هدایت و ضلالت
در این بخش از بحث نیز هر چند فشرده؛ اما به لطف الهی قصد بر این است تا همچنان بر اساس آیاتش یادآوری شود که « هدایت » و « ضلالت » انسان به دست او یعنی همان « الله » است که دانای به تمام امور و داناتر به هدایت یافتگان و گمراهان است[37] . کسی که مثال می آورد و طی آن بیان می فرماید که این تنها « فاسقین » هستند که بدان گمراه می شوند[38] و نیز اینکه « تکذیب کنندگان آیاتش » نیز از گمراهانند و به راه راست هدایت نمی شوند و او هر که را بخواهد به راه راست هدایت می کند[39] و اینکه معتدین[40] و نیز اهل گمان و پیروی کنندگان آن گمراه[41] می شوند و زیانکاران از گمراهانند[42] و برای اهل طفیان هدایتگری نیست[43] همانگونه که او گمراهان را هدایت نمی کند و برایشان یاوری[44] و هدایتگری[45] و راهی[46] و ولی ایی[47] بعد از او نیست و ... اینکه این فضل و رحمت الهی است که مانع گمراهی مومنین علیرغم تلاش گمراهان برای گمراه کردنشان است[48] و نیز انابه و بازگشت به سوی خداوند[49]و پیروی کردن آیاتش بواسطه تبیین رسولانش که به زبان همان قوم فرستاده[50]، و ... است که موثر در هدایت شدن انسان از سوی خداوند به راه راست می باشد. و بدینگونه است در این رابطه آیات 93 نحل، 25 نحل با توجه به آیات 22-24، 97 و 98 اسراء، 8 فاطر، 26 صاد، 23 و 36 و 41 زمر و 34 غافر. پس باید بواسطه ی آیات الهی از اهل هدایت به لطف حضرتش بود و از آنچه از فسق و طفیان و تعدی و ظن و ... که موجبات گمراهی را فراهم می آورد دوری نمود که هر عملی نتایج و پیامدهای دو سرایی خود را بر فرد عامل بدنبال خود خواهد داشت و هر کس در واقع بار خود را بر خواهد داشت: « قُلْ أَغَیْرَ اللَّهِ أَبْغِی رَبًّا وَهُوَ رَبُّ کُلِّ شَیْءٍ وَلا تَکْسِبُ کُلُّ نَفْسٍ إِلا عَلَیْهَا وَلا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى ثُمَّ إِلَى رَبِّکُمْ مَرْجِعُکُمْ فَیُنَبِّئُکُمْ بِمَا کُنْتُمْ فِیهِ تَخْتَلِفُونَ (١٦٤) انعام با توجه به آیه ی 165».
------
[1] - 198 بقره و 77 انعام و 7 ضحی با توجه به دیگر آیات این سوره.
[2] - إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا بَعْدَ إِیمَانِهِمْ ثُمَّ ازْدَادُوا کُفْرًا لَنْ تُقْبَلَ تَوْبَتُهُمْ وَأُولَئِکَ هُمُ الضَّالُّونَ (٩٠) آل عمران با توجه به آیات 85-91.
[3] - قَالَ وَمَنْ یَقْنَطُ مِنْ رَحْمَةِ رَبِّهِ إِلا الضَّالُّونَ (٥٦) حجر با توجه به آیات 49-77.
[4] - 20 شعراء با توجه به آیات 10-68.
[5] - 69-71 صافات با توجه به آیات 40-50 و 51-74.
[6] - 86 شعراء با توجه به آیات 69-104. و آیات 25-26 ابراهیم.
[7] - 92- 95 واقعه و 51 واقعه با توجه به آیه ی 9 و آیات 41-87 آن.
[8] - 36 قلم با توجه به آیات 10-33 و آیات بعد
[9] - 32 مطففین با توجه به آیات 29-36.
[10] - 119 نساء با توجه به آیات 116- 122.
[11] - 60 مائده با توجه به آیات 59-63.
[12] - 77 نساء با توجه به آیات 72-81.
[13] - 179 اعراف با توجه به آیات 175- 186.
[14] - 72 اسراء با توجه به آیات 70-75 و 17 فرقان با توجه به آیات 18-19.
[15] - 34 فرقان.
[16] - 40-42 فرقان.
[17] - 43-44 فرقان.
[18] - 23 جاثیه با توجه به آیات 22-27.
[19] - 50 قصص با توجه به آیات 43-56.
[20] - 64-68 احزاب.
[21] - 52 فصلت با توجه به آیات 41-53.
[22] - 4-5 احقاف .
[23] - بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم. الَّذِینَ کَفَرُوا وَصَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ أَضَلَّ أَعْمَالَهُمْ (١) وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَآمَنُوا بِمَا نُزِّلَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَهُوَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ کَفَّرَ عَنْهُمْ سَیِّئَاتِهِمْ وَأَصْلَحَ بَالَهُمْ (٢) ذَلِکَ بِأَنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا اتَّبَعُوا الْبَاطِلَ وَأَنَّ الَّذِینَ آمَنُوا اتَّبَعُوا الْحَقَّ مِنْ رَبِّهِمْ کَذَلِکَ یَضْرِبُ اللَّهُ لِلنَّاسِ أَمْثَالَهُمْ (٣) محمد. و نیز آیات 7-8 آن.
[24] - 74 غافر با توجه به آیات 65-78.
[25] - 48 اسراء با توجه به آیات 39-51.
[26] - 37 اعراف با توجه به آیات 35-46.
[27] - 15 قصص با توجه به آیات 14-22.
[28] - آیات 8 و 30 سوره ی یوسف.
[29] - برابر آیات خداوندی که تا کنون به لطف حضرتش به مواردی از آنها اشاره و پرداخته شده است منظور نظر می باشد.
[30] - مثل اینکه برابر آیات 8 و 30 یوسف، تبعیض در محبت بین فرزندان توسط پدر و یا انگیزه ی خیانت به شوهر در غیاب او و نگاهبان نفس اماره نبودن برای ارضای میل خویش؛ خود نوعی گمراهی روشن بواسطه ی رفتارهای اینجنینی طی قضاوت دیگر مردم با هر بینش و نگرشی به عنوان یک امر فطری انسانها به شمار می آید.
[31] - لَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَى قَوْمِهِ فَقَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَکُمْ مِنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ إِنِّی أَخَافُ عَلَیْکُمْ عَذَابَ یَوْمٍ عَظِیمٍ (٥٩) قَالَ الْمَلأ مِنْ قَوْمِهِ إِنَّا لَنَرَاکَ فِی ضَلالٍ مُبِینٍ (٦٠) قَالَ یَا قَوْمِ لَیْسَ بِی ضَلالَةٌ وَلَکِنِّی رَسُولٌ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِینَ (٦١) اعراف با توجه به آیات 62-64.
[32] - کَذَّبَتْ ثَمُودُ بِالنُّذُرِ (٢٣) فَقَالُوا أَبَشَرًا مِنَّا وَاحِدًا نَتَّبِعُهُ إِنَّا إِذًا لَفِی ضَلالٍ وَسُعُرٍ (٢٤) با توجه به آیات 25-32.
[33] - قَالُوا بَلَى قَدْ جَاءَنَا نَذِیرٌ فَکَذَّبْنَا وَقُلْنَا مَا نَزَّلَ اللَّهُ مِنْ شَیْءٍ إِنْ أَنْتُمْ إِلّا فِی ضَلالٍ کَبِیرٍ (٩) ملک با توجه به آیات 6-11.
[34] - وَإِذَا قِیلَ لَهُمْ أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقَکُمُ اللَّهُ قَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لِلَّذِینَ آمَنُوا أَنُطْعِمُ مَنْ لَوْ یَشَاءُ اللَّهُ أَطْعَمَهُ إِنْ أَنْتُمْ إِلا فِی ضَلالٍ مُبِینٍ (٤٧) یاسین.
[35] - اللَّهِ الَّذِی لَهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الأرْضِ وَوَیْلٌ لِلْکَافِرِینَ مِنْ عَذَابٍ شَدِیدٍ (٢) الَّذِینَ یَسْتَحِبُّونَ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا عَلَى الآخِرَةِ وَیَصُدُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ وَیَبْغُونَهَا عِوَجًا أُولَئِکَ فِی ضَلالٍ بَعِیدٍ (٣) ابراهیم با توجه به آیات 1-4.
[36] - وَقَالُوا لَوْ کُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا کُنَّا فِی أَصْحَابِ السَّعِیرِ (١٠) فَاعْتَرَفُوا بِذَنْبِهِمْ فَسُحْقًا لأصْحَابِ السَّعِیرِ (١١) ملک با توجه به آیات 6-9.
[37] - إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ مَنْ یَضِلُّ عَنْ سَبِیلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ (١١٧) انعام.
[38] - إِنَّ اللَّهَ لا یَسْتَحْیِی أَنْ یَضْرِبَ مَثَلا مَا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا فَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَأَمَّا الَّذِینَ کَفَرُوا فَیَقُولُونَ مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَذَا مَثَلا یُضِلُّ بِهِ کَثِیرًا وَیَهْدِی بِهِ کَثِیرًا وَمَا یُضِلُّ بِهِ إِلا الْفَاسِقِینَ (٢٦) بقره با توجه به آیات 27-29. و بدینگونه است در این رابطه آیه 31 مدثر.
[39] - وَالَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیَاتِنَا صُمٌّ وَبُکْمٌ فِی الظُّلُمَاتِ مَنْ یَشَأِ اللَّهُ یُضْلِلْهُ وَمَنْ یَشَأْ یَجْعَلْهُ عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ (٣٩) انعام.
[40] - آیه ی 119 سوره ی انعام.
[41] - وَإِنْ تُطِعْ أَکْثَرَ مَنْ فِی الأرْضِ یُضِلُّوکَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ إِنْ یَتَّبِعُونَ إِلا الظَّنَّ وَإِنْ هُمْ إِلا یَخْرُصُونَ (١١٦) انعام با توجه به آیات 117-118.
[42] - آیه ی 178 سوره ی اعراف.
[43] - مَنْ یُضْلِلِ اللَّهُ فَلا هَادِیَ لَهُ وَیَذَرُهُمْ فِی طُغْیَانِهِمْ یَعْمَهُونَ (١٨٦) اعراف با توجه به آیات 181-188.
[44] - آیه ی 37 سوره ی نحل.
[45] - آیه ی 33 سوره ی غافر.
[46] - آیه ی 46 سوره ی شورا با توجه به آیات 42-48.
[47] - وَمَنْ یُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ وَلِیٍّ مِنْ بَعْدِهِ وَتَرَى الظَّالِمِینَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذَابَ یَقُولُونَ هَلْ إِلَى مَرَدٍّ مِنْ سَبِیلٍ (٤٤) شورا.
[48] - وَلَوْلا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکَ وَرَحْمَتُهُ لَهَمَّتْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ أَنْ یُضِلُّوکَ وَمَا یُضِلُّونَ إِلا أَنْفُسَهُمْ وَمَا یَضُرُّونَکَ مِنْ شَیْءٍ وَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْکَ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَعَلَّمَکَ مَا لَمْ تَکُنْ تَعْلَمُ وَکَانَ فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکَ عَظِیمًا (١١٣) نساء با توجه به آیات 107-112.
[49] - وَیَقُولُ الَّذِینَ کَفَرُوا لَوْلا أُنْزِلَ عَلَیْهِ آیَةٌ مِنْ رَبِّهِ قُلْ إِنَّ اللَّهَ یُضِلُّ مَنْ یَشَاءُ وَیَهْدِی إِلَیْهِ مَنْ أَنَابَ (٢٧) رعد با توجه به آیات 27-28.
[50] - وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلا بِلِسَانِ قَوْمِهِ لِیُبَیِّنَ لَهُمْ فَیُضِلُّ اللَّهُ مَنْ یَشَاءُ وَیَهْدِی مَنْ یَشَاءُ وَهُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ (٤) ابراهیم.
