موانع قبولی نماز

موانع قبولی نماز

حجت الاسلام ابراهیم کفیل،

برای تحقق نمازی که مورد پذیرش خداوند متعال و تأمین­کننده سعادت باشد، باید موانع قبول نماز را هم برطرف کرد. چرا که ممکن است انسان زحمت زیادی متحمّل شود و عبادت را به خوبی انجام دهد ولیکن به علت عدم مراقبت از آن، به مطلوب نرسد و همه زحماتش هَدَر رود؛ بنابراین همانگونه که دقت در انجام عمل مهم است، مراقبت­های بعدی هم لازم است که در ادامه به بیان بعضی از موانع قبولی نماز می پردازیم.

برخی از موانع قبولی نماز

1. نداشتن حضور قلب.

2. عاق والدین و ناراحت کردن ایشان

قال ابو­عبد­اللّهa: من نظر إلی ابویه نظرَ ماقتٍ و هما ظالمان له، لم‌یقبل اللّه له صلوةً[1].

امام صادقaفرمودند: هر که به پدر و مادر خود، گرچه به وی ستم کرده باشند، با نگاه دشمنانه بنگرد، خداوند از او نمازی را نمی­پذیرد.

قال ابوعبداللّهa: من العقوق أن‌ینظر الرجل إلی والدیه فیحد النظر إلیهما[2].

 امام صادقa فرمودند : و از جمله نافرمانی از والدین، آن است که انسان به آنان خیره نگاه کند.

قال ابوجعفرa: إن أبی نظر إلی رجل و معه ابنه یمشی و الابن متکئ علی ذراع الأب. قالa: فماکلّمه أبیa مقتا له حتی فارق الدنیا[3].

امام باقرa فرمودند: پدرم مردی را دید که با پسرش راه می­رفت و پسر به دست پدرش تکیه داده بود. پدرم a از آن پسر چندان ناراحت شد که تا زنده بود با او سخن نگفت.

3. غیبت

من اغتاب مسلماً أو مسلمة، لم‌یقبل اللّه صلاته و لا صیامه اربعین یوماً و لیلة إلا اَن‌یغفر له صاحبه[4].

 پیامبر خداs فرمودند: هر که از مردی مسلمان یا زنی مسلمان غیبت کند، خداوند متعال تا چهل شبانه روز، نه نماز او را می­پذیرد و نه روزه­اش را، مگر اینکه غیبت شونده او را ببخشد.

معنای غیبت:

قال ابوا عبداللهa: الغیبة أن تقول فی أخیک ما هو فیه ممّا قدستره اللّه علیه. فأما إذا قلت ما لیس فیه، فذلک قول اللّه: فقد احتمل بهتاناً و اثما مبیناً[5].

امام صادقa فرمودند: غیبت آن است که درباره برادرت چیزی بگویی که در او هست، اما خداوند آن را پوشانده است؛ اما اگر چیزی بگویی که در او نیست، این مشمول این سخن خداوند است که : “هر آینه بهتان یا گناهی آشکار به دوش کشید”.

پیامبر خداs فرمودند: غیبت آن است که از برادرت چیزی بگویی که خوش ندارد.

شنیدن غیبت:

امام علیaفرمودند: "السامع للغیبة کالمغتاب": شنونده غیبت، مانند غیبت­کننده است.

نظر امیرالمؤمنینa إلی رجل یغتاب رجلاً عند الحسن ابنه فقال: یا بنیّ نَزِّه سمعَک عن مثل هذا؛ فإنه نظر إلی أخبث ما فی وعائه فأفرغه فی وعائک[6].

امام علیaوقتی ملاحظه کرد که شخصی در حضور فرزند بزرگوارش حسنaاز کسی غیبت می­کند فرمود : فرزندم! گوش خود را از چنین کسی به دور دار؛ زیرا او به پلید­ترین چیزهایی که در ظرف خود دارد نگریسته و آنها را در ظرف تو خالی کرده است.

اثر غیبت:

قال رسو اللهs: الغیبة اسرع فی دین الرجل المسلم من الأکلة فی جوفه[7].

پیامبر خداsفرمودند:غیبت کردن در [نابودی] دین مرد، زودتر کارگر می­افتد تا بیماری خوره در اندرون او.

یؤتی بأحد یوم القیامة بین یدی اللّه و یدفع إلیه کتابه فلایری حسناته فیقول: إلهی! لیس هذا کتابی! فإنی لاأری فیها طاعتی! فیقال له: إن ربّک لایضلّ و لاینسی، ذهب عملک باغتیاب الناس، ثمّ یؤتی بآخر و یدفع إلیه کتابه فیری فیها طاعاتٍ کثیرةً فیقول: إلهی! ما هذا کتابی؟ فإنّی ماعملتُ هذه الطاعات! فیقال له: لأنّ فلاناً اغتابک فدفعت حسناته إلیک[8].

پیامبر خداsفرمودند: روز قیامت فردی را می­آورند و او را در پیشگاه خدا نگه می­دارند و کار­نامه­اش را به او می­دهند، اما حسنات خود را در آن نمی­بیند. عرض می کند : الهی! این کار­نامه من نیست! زیرا من در آن طاعات خود را نمی­بینم! به او گفته می­شود : پروردگار تو نه خطا می­کند و نه فراموش. عمل تو به سبب غیبت کردن از مردم بر باد رفت. سپس مرد دیگری را می­آورند و کار­نامه­اش را به او می­دهند. در آن طاعت بسیاری را مشاهده می­کند. عرض می­کند: الهی! این کار­نامه من نیست! زیرا من این طاعات را به جا نیاورده­ام! گفته می­شود: فلانی از تو غیبت کرد و من حسنات او را به تو دادم.

امام علیaفرمودند: إیاک و الغیبة؛ فإنها تُمقّتک إلی اللّه و الناس و تحبط أجرک[9]: از غیبت کردن بپرهیز؛ که این کار، تو را نزد خدا و مردم مبغوض می­سازد و پاداشت را بر باد می­دهد.

4. بی‌توجهی نسبت به محرومان

امام‌صادقa فرمود: نماز کسانی که نسبت به آوارگان و برهنگان جامعه بی‌توجه‌اند، قبول نیست[10].

    حرام‌خواری

قال رسول اللهs:الصلوة مع أکل الحرام کالبناء علی الرمل[11].

پیامبر خداsفرمودند:عبادتِ توأم با حرام خواری، چون ساختمانی است بر روی شن.

6. بد خواهی برای مسلمانان

ابوعبداللّه a: لایقبل اللّه من مؤمن عملاً و هو مضمر علی اخیه سوءً.[12]

امام صادق aفرمودند: خداوند از مؤمنی که نسبت به برادر مؤمن خود نیّت بد داشته باشد، هیچ عملی را نمی­پذیرد.

7. قطع رابطه با برادر دینی.

قال رسول اللّهs: یا اباذر! إیاک و هجران اخیک، فإنّ العمل لایتقبّل مع الهجران[13].

8. اذیت کردن همسر (مرد یا زن)

منْ کَانَتْ لَهُ امْرَأَةٌ تُؤْذِیهِ لَمْ یَقْبَلِ اللّه صَلَاتَهَا وَ لَا حَسَنَةً مِنْ عَمَلِهَا- حَتَّی تُعِینَهُ وَ تُرْضِیَهُ وَ إِنْ صَامَتِ الدَّهْرَ- وَ قَامَتْ وَ أَعْتَقَتِ الرِّقَابَ وَ أَنْفَقَتِ الْأَمْوَالَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ کَانَتْ أَوَّلَ مَنْ یَرِدُ النَّارَ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ s- وَ عَلَی الرَّجُلِ مِثْلُ ذَلِکَ الْوِزْرِ وَ الْعَذَابِ- إِذَا کَانَ لَهَا مُؤْذِیاً ظَالِما[14].

 پیامبر خداsفرمودند: هر گاه زنی شوهرش را آزار دهد، اگر تمام عمرش را روزه بگیرد و شب­ها به عبادت پردازد و بنده­ها آزاد کند و مال­ها در راه خدا انفاق نماید، خداوند هیچ نماز و کار نیکی را از او نپذیرد تا آنگاه که شوهرش را کمک و از خود راضی کند و­گر­نه آن زن نخستین کسی است که به دوزخ می­رود. پیامبر خداsسپس فرمود : مرد نیز اگر در حق همسر خود آزار و ستم روا دارد، چنین گناه و عذابی خواهد داشت.

عَنِ النَّبِيِّ s أَنَّهُ قَالَ: یا عَلِیُّ ثَمَانِیَةٌ لَا یُقْبَلُ مِنْهُمُ الصَّلَاة ... وَ النَّاشِزُ وَ زَوْجُهَا عَلَیْهَا سَاخِطٌ.[15]

پیامبر خداsفرمودند: هشت نفرند که نمازشان پذیرفته نمی­شود: ... زن نافرمانی که شوهرش از او ناراضی است.

9. سبک‌شمردن نماز

 واللّه إنّه لیأتی علی الرجل خمسون سنة و ماقبل اللّه منه صلوة واحدة. فأیّ شیء أشدّ من هذا!؟ و اللّه انکم لتعرفون مِن جیرانکم و اصحابکم مَن لو کان یصلّی لِبعضکم، ماقبلها منه لاستخفافه بها. إن اللّه عزّ و جلّ لایقبل إلا الحسن، فکیف یقبل ما یستخفّ به!؟[16]

 امام صادقaفرمودند: به خدا قسم، [گاه] انسان پنجاه سال عمر می­کند و خداوند حتی یک نماز از او نمی­پذیرد و چه چیزی بدتر از این!؟ به خدا قسم، شما از همسایگان و یاران خود کسانی را می­شناسید که اگر [به فرض] برای یکی از شما نماز می­خواندند، چون آن را سبک به جا می­آورند، از آنان نمی­پذیرفت. حال خداوند عز­و­جل جز “خوب” نمی پذیرد، چگونه چیزی را که سبک شمرده شده است، بپذیرد!؟

10. شرب خمر

فقال ابو عبد اللّه a: لاتقبل صلوةُ شارب المُسکِر أربعین یوماً إلا أن یَتوب[17].

 امام صادقaفرمودند: نماز کسی که مُسکر می­نوشد، تا چهل روز پذیرفته نمی­شود، مگر اینکه توبه کند. .

11. ندادن زکات.

12. و امامت نماز جماعت برای افرادی که انسان را نمی‌خواهند

یا عَلِیُّ ثَمَانِیَةٌ لَا یُقْبَلُ مِنْهُمُ الصَّلَاة ... وَ مَانِعُ الزَّکَاة...  وَ إِمَامُ قَوْمٍ یُصَلِّی بِهِمْ وَ هُمْ لَهُ کَارِهُون... .[18]

پیامبر خداsفرمودند: هشت نفرند که نمازشان پذیرفته نمی­شود: ... و کسی که زکات نمی­دهد ... و پیشوای قومی که با آنان نماز بخواند، در حالی که از او ناراضی هستند.[19]

گفتنی است ایمان، ولایت و تقوا شرط اساسی قبولی عمل است که مفروغ‌عنه گرفته ‌شد. در ادامه آیه و احادیثی در این باره خواهد آمد.

خداوند در قرآن کریم می­فرماید: "و من یکفر بالایمان، فقط حَبَط عمله"[20]: و هر کس به ایمان و اعتقاد کفر ورزد، قطعاً عملش تباه و بی‌اثر می‌شود و می­فرماید: "إنما یتقبل اللّه من المتّقین"[21] : خدا فقط از پرهیزکاران می‌پذیرد.

 و قال الباقرa: من دان اللّه عزّوجلّ بعبادة یجهد فیها نفسه و لا امام له من اللّه، فسعیه غیر مقبول و هو ضالّ متحیّر و اللهُ شانئ لأعماله.[22]

امام باقرaفرمودند: هر که خود را در عبادت خداوند عزوجل به رنج و زحمت افکند، اما [برای خود] امامی از جانب خدا نداشته باشد، کوشش او پذیرفته نمی‌شود. چنین شخصی گمراه و سرگردان است و اعمالش مورد نفرت خداوند است.

 

کلیدواژه: راه تکمیل نماز، موانع قبولی نماز، غیبت، پدر و مادر، حضئر قلب، نماز.

[1] .شیخ کلینی؛ کافی؛ ج2، ص349.

[2] .همان، ص349، باب العقوق.

[3] .همان؛ص348.

[4] .مجلسی؛ بحارالانوار؛ ج72 ص258.

[5] .همان؛ ص220. پایان روایت به آیه 112 سوره مبارکه نساء اشاره نموده است.

[6] .همان، ص259.

[7] .کلینی؛ کافی؛ ج2، ص357.

[8] .مجلسی؛ بحارالانوار؛ ج81، ص242.

[9] .آمری؛ تصنیف غررالحکم؛ ص21.

[10] .مجلسی؛ بحارالانوار؛ ج84، ص 242.

[11] .همان؛ ص258.

[12] .کلینی؛ کافی؛ ج2، ص361.

[13] .رضی الدین طبرسی؛ مکارم الاخلاق؛ ص470.

[14] .مجلسی؛ بحارالانوار؛ ج73، ص363.

[15]. همان؛ ج81، ص183.

[16]. کلینی؛ کافی؛ ج3، ص269.

[17]. مجلسی؛ بحارالانوار؛ ج63، ص488.

[18]. همان؛ ج81، ص183.

[19]. روایت کامل: عَنِ النَّبِيِّ ص أَنَّهُ قَالَ:" يَا عَلِيُّ ثَمَانِيَةٌ لَا يُقْبَلُ مِنْهُمُ الصَّلَاةُ الْعَبْدُ الْآبِقُ حَتَّى يَرْجِعَ إِلَى مَوَالِيهِ وَ النَّاشِزُ وَ زَوْجُهَا عَلَيْهَا سَاخِطٌ وَ مَانِعُ الزَّكَاةِ وَ تَارِكُ الْوُضُوءِ وَ الْجَارِيَةُ الْمُدْرِكَةُ تُصَلِّي بِغَيْرِ خِمَارٍ وَ إِمَامُ قَوْمٍ يُصَلِّي بِهِمْ وَ هُمْ لَهُ كَارِهُونَ وَ السَّكْرَانُ وَ الزِّبِّين‏": هشت نفرند که نمازشان پذیرفته نمی­شود؛ عبد فراری تا زمانی که نزد مولای خود برگردد و زن نافرمانی که شوهرش از او ناراضی است و کسی که زکات نمی­دهد، و کسی که وضو نمی­گیرد، و دختر بالغی که بدون روسری نماز بخواند، و پیشوای قومی که با آنان نماز بخواند، در حالی که از او ناراضی هستند، و آدم مست، و کسی که بول و غائط خود را به زور نگه دارد.

[20]. مائده: 5.

[21]. مائده: 27.

[22] .شیخ کلینی؛ کافی؛ ج1، ص183.