پیامدهای بی‌توجهی به نماز
مقدمه بهترین و مؤثرترین عبادات آن است که کامل و بدون نقص انجام پذیرد. تأثیرگذارترین اعمال عبادی کامل‌ترین آنها است. نماز هر چه کامل‌تر و نزدیک به معیارهایش باشد، بیشتر و بهتر ابعاد فردی، خانوادگی و اجتماعی فرد را می‌سازد. همان‌طور که اهمیت به نماز تأثیر شگرفی در زندگی فرد می‌گذارد، بی‌توجهی به این عمل عبادی پیامدهایی در زندگی خواهد داشت. کم‌توجهی در قالب سبک ش ...
مقدمه
بهترین و مؤثرترین عبادات آن است که کامل و بدون نقص انجام پذیرد. تأثیرگذارترین اعمال عبادی کامل‌ترین آنها است. نماز هر چه کامل‌تر و نزدیک به معیارهایش باشد، بیشتر و بهتر ابعاد فردی، خانوادگی و اجتماعی فرد را می‌سازد. همان‌طور که اهمیت به نماز تأثیر شگرفی در زندگی فرد می‌گذارد، بی‌توجهی به این عمل عبادی پیامدهایی در زندگی خواهد داشت. کم‌توجهی در قالب سبک شمردن یا ترک نماز خود را نشان می‌دهد. در این فصل به آثار سبک شمردن و ترک نماز می‌پردازیم و سپس راهکارهای دوری جستن از موانع قبولی نماز را بررسی می‌کنیم.
پیامدهای بی‌توجهی به نماز
شرمندگی در پیشگاه خداوند
حمادبن‌عيسى گويد: روزى امام ششم به من فرمود: مي‌توانى خوب نماز بخوانى؟ عرض كردم يا سيدى، من كتاب نماز حريز را حفظ كردم. فرمود: بر تو باكى نيست، برخيز نماز بخوان! حماد گويد برابر آن حضرت رو به قبله ايستادم و تكبير نماز را گفتم و ركوع و سجود نمودم. فرمود: "اى حماد خوب نماز نمي‌خوانى و چقدر بر مرد زشت است كه شصت سالش شود و يك نماز كامل و تمام بر پا ندارد...".[1]
فاصله با وضعیت مطلوب
رسول خدا6فرمود: "ممکن است دو نفر از امت من مشغول نماز شوند و (در ظاهر) رکوع وسجده‌ای یکسان بجا آورند و حال آنکه فاصله بین نمازشان همچون فاصله بین آسمان و زمین است".[2]
عدم توکل به خداوند
امام صادق7فرمود: "هنگامى كه بنده به نماز بايستد و نمازش را مختصر بخواند، خداوند تبارك و تعالى به فرشتگان مى‌فرمايد: آيا به بنده من نمىنگريد، گويا خيال مىكند كه برآورده شدن حوائجش به دست غير من است. آيا نمىداند كه برآورده شدن خواستههايش به دست من است؟"[3]
خطر بی‌دینی
اميرالمؤمنين على7مردى را ديدند كه شتابان و بدون رعايت طمأنينه نماز مىگزارد. از او پرسيدند: چند وقت است كه چنين نماز مىگزارى؟ گفت: مدتى است. فرمودند: "مَثَل تو در پيشگاه خداوند مَثَل كلاغ است كه نوك به زمين مىزند. اگر با اين حال بميرى به آيين ابو القاسم6نخواهى مُرد". سپس فرمود: "همانا دزدترین دزدان كسى است كه از نماز خود مىدزدد".[4]
محرومیت از شفاعت
ابو بصير مىگويد: پيش ام‌حميده رفتم كه به او رحلت امام صادق7را تسليت بگويم. گريست و از گريه او من هم گريستم. سپس گفت: "اى ابو محمد اگر امام صادق7را هنگام رحلت ايشان ديده بودى، چيز عجيبى مىديدى. چشم‌هايش را گشود و فرمود: همۀ كسانى را كه نزديكان من هستند و ميان من و ايشان خويشاوندى است. جمع كنيد و ما همگان را جمع كرديم. امام7به آنان نگريست و فرمود: "همانا شفاعت ما به كسى كه نماز را سبك بشمارد نخواهد رسيد".[5]
تاثیر پذیری از ابلیس
پيامبر6فرمود: "تا وقتى كه آدمى نمازهاى پنجگانه خويش را به وقت خود بگزارد، شيطان از او ترسان و گريزان است و چون نمازها را تباه كند، شيطان بر او دست مىيابد و او را به گناهان بزرگ مىكشاند".[6]
مورد نفرین قرار گرفتن
برخی روایات، تصویر و تمثیلی را برای نماز ترسیم کردهاند كه بر حسب آن، نماز به صورت مَلِكی با انسان گفتگو میکند و گاه از انسان تشكر میكند و گاه گله. در روایتی امام صادق7می‌فرماید: "وقتی نماز در وقت خود اقامه نگردد و بی‌دقّت خوانده شود، با صورتی سیاه و تاریك به سوی انسان باز میگردد و میگوید: مرا ضایع كردی خدا تو را ضایع كند. و اگر در وقت خود اقامه شود برای انسان دعا میكند و میگوید: همان‌گونه كه مرا حفظ و احترام نمودی، خداوند تو را حفظ كند".[7]
سختی قبر و قیامت
امام صادق7فرمود: "نمازگزاری كه نمازش را سبك بشمارد، وقتی از قبرش خارج شود، خداوند مَلِكی را بر وی موّكل میگرداند كه او را در عرصة قیامت وارونه بر زمین میكشد و مردم به او نگاه میكنند و با شدت و سختگیری مورد محاسبه قرار میگیرد".[8]
عقوبت‌های دنیوی و اخروی
سرور زنان، فاطمه زهرا3از پدر بزرگوارش حضرت محمد6پرسيد: اى پدر جان! سزاى مردان و زنانى كه نماز را سبك بشمارند، چيست؟ فرمود:
اى فاطمه، هر كس چه مرد باشد و چه زن، اگر نمازش را سبك بشمارد، خداوند او را به پانزده مصيبت گرفتار مىنمايد: شش مصیبت در سراى دنيا، و سه مصیبت هنگام مرگ، و سه مصیبت در قبرش، و سه مصیبت در قيامت هنگام بيرون آمدن از قبر.
مصيبت‌هايى كه در دار دنيا بدان مبتلا مى‌گردد، عبارتند از:
1. خداوند، خير و بركت را از عمر او برمىدارد.
2. خداوند، خير و بركت را از روزىاش برمىدارد.
3. خداوند ـ عزّ و جلّ ـ نشانه صالحان را از چهره او محو مى‌فرمايد.
4. در برابر اعمالى كه انجام داده، پاداش داده نمى‌شود.
5. دعاى او به سوى آسمان بالا نمىرود و مستجاب نمىگردد.
6. هيچ بهرهاى در دعاى بندگان شايسته خدا نداشته و مشمول دعاى آنان نخواهد بود.
مصائبى كه هنگام مرگ به او مىرسد، بدين ترتيب است:
1. با حالت خوارى و زبونى جان مى‌دهد.
2. گرسنه مىميرد.
3. تشنه جان مىسپارد؛ به گونهاى كه اگر آب تمام رودخانههاى دنيا را به او بدهند، سيراب نگشته و تشنگىاش برطرف نخواهد شد.
مصيبت‌هايى كه در قبرش بدان گرفتار مى‌گردد، بدين قرار است:
1. خداوند فرشتهاى را بر او مىگمارد تا او را در قبر نگران و پريشان نموده و از جايش بَركَنَد.
2. خداوند قبر را بر او تنگ مىگرداند.
3. قبرش تاريك مىشود.
مصائبى كه در روز قيامت، هنگام بيرون آمدن از قبر، بدان مبتلا مىشود، عبارتند از:
1. خداوند فرشتهاى را بر او مىگمارد تا در حالى كه مردم به او مىنگرند، او را به رو بر زمين بكشد.
2. سخت از او حساب مىكشند.
3. خداوند هرگز نظر رحمت به او ننموده و از بدي‌ها پاكيزهاش نمىگرداند، و براى او عذاب دردناكى خواهد بود. [9]
پیامبر اعظم6می‌فرماید: "سبك شمردن نماز موجب فقر و تهی‌دستی می‌شود".[10]
امام صادق7فرمود: "خداوند بركت را از عمر و روزی كسانی كه نماز را كوچك میشمردند، برمیدارد".[11]
آثار ترك نماز
ترك نماز قطع رابطه با آفریدگار هستى است که در دنیا و آخرت عواقب تلخى دارد. در قیامت اهل بهشت از دوزخیان مى‌پرسند: چه چیز شما را روانه جهنّم كرد؟ یكى از پاسخ‌ها این است كه ما پایبند به نماز نبودیم.[12]
بعضی از آثار ترک نماز عبارتند از:
انهدام دین
رسول خدا6فرمود: "كسى كه نمازش را ترك كند، به تحقیق كه دینش را منهدم كرده است".[13] "فاصلة كفر و بندگى، ترك نماز است".[14] "دینى كه در آن نماز نباشد، فایده و خیرى ندارد".[15] "كسى كه نماز را ترك كند، باكى نیست كه یهودى بمیرد یا نصرانى یا مجوسى".[16]
قطع رابطه با اهل‌بیت
امیرالمؤمنین7در حدیثی هشداردهنده چنین فرمود: "آن‌كس كه نماز را ضایع کند، از من نیست".[17]
عواقب اخروی
قرآن كريم راه تاركین نماز را به "سَقَر" منتهی میداند و در اين‌باره مى‌فرمايد: "چه چيز شما را به دوزخ فرستاد؟ مى‌گويند: ما از نمازگزاران نبوديم و اطعام مستمند نمى‌كرديم و پيوسته با اهل باطل همنشين و هم‌صدا بوديم و همواره روز جزا را انكار مى‌كرديم".[18] اين آيه به خوبى نشان مى‌دهد كه ترك اين فريضه الهى تا چه حدّ خطرناك است. به جا آوردن نماز به قدری از نظر اسلام مهم است كه طبق بعضى از روايات معروف، نخستين چيزى كه در نامة اعمال مورد محاسبه می‌شود، نماز است كه اگر در نامة اعمال وجود داشت، به ساير اعمال نيك نگريسته خواهد شد و در غیر این صورت، به بقية اعمال نیز نگاه نمى‌شود و چنين كسى روانه دوزخ مى‌گردد.[19]
موانع قبولی نماز
برای تحقق نمازی که خداوند متعال آن را بپذیرد و تأمین‌کنندۀ سعادت باشد، باید موانع قبولی آن را بر طرف کرد که در ادامه به بیان بعضی از موانع قبولی می‌پردازیم.
1. نداشتن حضور قلب
پیامبر6فرمود: "گاه بنده‌ای نماز می‌خواند، اما حتی یک‌ششم یا یک‌دهم آن هم به پایش ثبت نمیشود؛ زیرا خداوند آن مقدار از نماز را قبول میکند که همراه با حضور قلب باشد".[20]
2. ناراحت کردن والدین
امام صادق7فرمود: "هر کس به پدر و مادر خود گرچه به وی ستم کرده باشند با نگاه دشمنانه بنگرد، خداوند از او نمازی را نمیپذیرد".[21]
3. غیبت
پیامبر اکرم6فرمود: "کسی که غیبت مرد و زن مسلمانی را بنماید، خداوند تا چهل شبانه‌روز نماز و روزه‌اش را قبول نمی‌کند مگر اینکه غیبت‌شونده او را ببخشد.[22]
4. حرام‌خواری
پیامبر اکرم6فرمود: "عبادت همراه با حرام‌خواری، همچون ساختمانی است که بر روی شن ساخته شود (لذا ناپایدار است".[23]
5. بدخواهی برای برادر ایمانی
امام صادق7فرمود: "خداوند از مؤمنی که نسبت به برادر دینی خود نیت بد داشته باشد، هیچ عملی را نمیپذیرد".[24]
6. قطع رابطه با برادر دینی
پیامبر6خطاب به اباذر فرمود: "ای اباذر، از قطع رابطه با برادر دینی‌ات پرهیز کن؛ چراکه با این قطع رابطه عملی از تو قبول نخواهد شد. ای اباذر، از قهر کردن دوری کن و اگر مجبور به انجام آن هستی، بیش از سه روز طول نکشد؛ زیرا اگر کسی در این حالت بمیرد، آتش بیش از بقیه سزاوار اوست".[25]
7. اذیت کردن همسر
پیامبر خدا6فرمودند: "هر گاه زنی شوهرش را آزار دهد، اگر تمام عمرش را روزه بگیرد و شب‌‌ها به عبادت پردازد و بنده‌‌ها آزاد کند و مال‌‌ها در راه خدا انفاق نماید، خداوند هیچ نماز و کار نیکی را از او نپذیرد تا آنگاه که شوهرش را کمک و از خود راضی کند و‌‌گر‌‌نه آن زن، نخستین کسی است که به دوزخ می‌‌رود". پیامبر خدا6سپس فرمود: "مرد نیز اگر در حق همسر خود آزار و ستم روا دارد، چنین گناه و عذابی خواهد داشت". [26]
8. سبک شمردن نماز
امام صادق7فرمودند: "به خدا قسم، [گاه] انسان پنجاه سال عمر میکند و خداوند حتی یک نماز از او نمیپذیرد و چه چیزی بدتر از این؟ به خدا قسم، شما از همسایگان و یاران خود کسانی را می‌‌شناسید که اگر [به فرض] برای یکی از شما نماز می‌‌خواندند، چون آن را سبک به جا می‌‌آورند، شما از او نمی‌‌پذیرفتید. حال خداوند عز‌‌و‌‌جل که جز "خوب" را نمیپذیرد، چگونه چیزی را که سبک شمرده شده است، بپذیرد!؟". [27]
9. شراب‌خواری
امام صادق7فرمود: "نماز کسی که مسکر و مست‌کننده می‌نوشد تا چهل روز قبول نخواهد شد، مگر اینکه توبه کند.[28]
10. خودداری از پرداخت زکات
پیامبر خدا6خطاب به امیر المومنین7فرمود: "یا علی، هشت نفرند که نمازشان پذیرفته نمیشود: ... و کسی که زکات نمی‌‌دهد... و پیشوای قومی که با آنان نماز بخواند، در حالی که از او ناراضی هستند".[29]
آنچه ذکر شد مواردی است که طبق روایات مانع قبولی نماز هستند. جدای از این موارد، سه مورد ایمان،[30] ولایت[31] و تقوا[32] نیز شرط عمومی برای قبولی تمام عبادات (از جمله نماز) است که اگر عبادتی یکی از آنها را نداشته باشد، مقبول خداوند واقع نخواهد شد.
[1]. شیخ صدوق، الامالی، المجلس الرابع و ستون، ص414.
[2]. محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج81 ، ص249.
[3]. شیخ کلینی ، اصول كافی، ج3، ص269.
[4]. برقی، المحاسن، ج 1، ص 162.
[5]. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج4، ص27.
[6]. کلینی، اصول کافی، ج3، ص269.
[7]. همان، ج80، ص9.
[8]. همان، ص22.
[9]. محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج80 ، ص22.
[10]. همان، ج73، ص315.
[11].همان، ج83، ص202.
[12]. مدّثر: 43.
[13]. محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج82، ص202.
[14]. همان.
[15]. سیرۀ ابن هشام، ج 4، ص967.
[16]. محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج82، ص203.
[17]. محدث نوری، مستدرك الوسائل، ج3، ص98.
[18]. مدثر: 42ـ46.
[19]. حر عاملی، وسائل الشيعه، ج3، ص22 و ج10، ص19.
[20]. محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج81، ص249.
[21]. کلینی، اصول کافی، ج2، 349.
[22]. محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج72، ص258.
[23]. همان، ج100، ص16.
[24]. کلینی، اصول کافی، ج2، ص361.
[25]. حر عاملی، وسائل الشيعة، ج12، ص264.
[26]. محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج73، ص363.
[27]. کلینی، اصول کافی، ج3، ص269.
[28]. محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج63، ص488.
[29]. همان، ج74، ص50.
[30]. مائده: 5.
[31]. کلینی، اصول کافی، ج1، ص183.
[32]. مائده: 27.
[33]. شیخ صدوق، الامالی، المجلس الرابع و ستون، ص414.
[34]. محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج81، ص249.
[35]. برقی، المحاسن، ج1، ص162.
[36]. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج4، ص27.
[37]. کلینی، اصول کافی، ج3، ص269.
[38]. همان، ص22.
[39]. محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج82، ص203.
[40]. محدث نوری، مستدرك الوسائل، ج3، ص98.
[41]. حر عاملی، وسائل الشيعه، ج3، ص22 و ج10، ص19.
[42]. محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج81، ص249.
[43]. کلینی، اصول کافی، ج2، ص349.
[44]. محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج63، ص488.
