دعوت درستِ به نماز در دوران نوجوانی (12تا18)

اول این دوران را بشناسیم:

نوجوانی دوران گذار ماندگار
عبور از مرحله اي از رشد به مرحله ي ديگر مي باشد.اين به آن معنا است که آنچه قبلاً واقع شده، نشانه ي خود را روي آنچه که در زمان حال و آينده اتفاق مي افتد.باقي مي گذارد.کودکان در زماني که از خردسالي به بزرگسالي مي رسند، بايد جنبه هاي کودکانه را کنار بگذارند و آنها بايد همچنين الگوهاي جديد رفتاري و نگرشي را بياموزند تا جانشين آن چيزهايي شود که ترک کرده اند.
به هرحال، اين مهم است که درک کنيم آنچه قبلاً واقع شده است، نشانه هاي خود را باقي گذاشته است و برالگوهاي نويني از رفتارها و نگرشهاي فرد اثر مي گذارد.
در طي هر مرحله ي انتقالي، وضع و جايگاه فرد مبهم است و نوعي گم گشتگي درباره ي نقشهايي وجود دارد که فرد انتظار دارد آنها را ايفا کند.نوجوان در اين زمان نه کودک و نه بزرگسال است؛ اگر نوجوانان مانند کودکان رفتار کنند، به آنها گفته مي شود که به مانند سن خودشان عمل کنند.اگرآنها سعي کنند نظير بزرگسالان عمل کنند، اغلب مورد سرزنش واقع مي شوند.ازطرف ديگر، آزمودن شيوه هاي مختلف زندگي به آنها ياد مي دهد تا آنها تصميم بگيرند که چه الگوهاي رفتاري، ارزشي و نگرشي بهتر مي توانند نيازهاي آنان را تأمين نمايند.
نوجوانی دوران بحران ‌ تعیین گر و تغییرات تثبیت گر
دوران نوجواني حسّاس‌ترين و مهم‌ترين دورة زندگي است .در اين سنين تغيير و تحوّلات بسياري هم از نظر جسمي و هم از جهت عاطفي و رواني براي نوجوان ايجاد مي‌شود.
نوجوان به سرعت رشد کرده و شاهد تکامل جسماني و نيرومندي بدني خويش است و همزمان عواطف و احساسات او دچار تحول اساسي مي شود و افکار و آرزوها و نگرش او پيرامون افراد و محيط اطراف را تحت تاثير قرار مي دهد. در دوران گذر از نوجواني تمايلات و خواهش هاي متضادي در او خودنمايي مي کند، خودخواهي کودکانه با نوع پرستي خيرخواهانه را درمي آميزد و او را در برزخي ميان کودکي و بزرگسالي رها مي سازد و دچار نوعي بي ثباتي عاطفي و رواني و فکري مي شود که از آن «بحران بلوغ» ياد مي کنند؛ اين بحران، نوجوان را در يک وضعيت مبهم و پيچيده اي قرار مي دهد که نمي داند چه بايد کرد، همين عدم اطمينان نسبت به نقش خود، موجب مشکلات زيادي براي نوجوان مي شود و او را زودرنج و دو دل و بي ثبات مي سازد.
ویژگی ‌های نوجوان
‌أ. رشد جسمی و بلوغ جنسی
ترشح برخی هورمون ‌ها رشد جسمی نوجوان را تسریع می ‌کند و همچنین آثار بلوغ جنسی را در جسم و روح او آشکار می ‌سازد
‌ب. رشد فکری
- آمادگی برای ادراکات انتزاعی/درک مفهوم عدالت ، معجره، اراده تکوینی خدا(دستور به رود نیل)
- آمادگی درک اولیه و بکار گیری مفاهیمی که در دوره قبل فقط حفظ کرده بود.
- درک استدلالات انتزاعی که دارای مصادیق روشن باشد
- فهم از مقدس و غیر مقدس و احترام و بی ‌احترامی
- قرار گرفتن تردید و شبهه نسبت به آنچه که در گذشته مسلم می ‌دانست
- کنجکاوی نسبت به فلسفه احکام، تاریخ، حوادث طبیعی، رفتار بزرگان و ...
- سؤالات جدید و قانع نشدن در پاسخ ‌های دیگران/خودیابی بهتر او را قانع می ‌کند تا پاسخ دیگران
- شناخت کمبودهای خود و بویژه شناسایی نیازهای آینده و مقابله با آن
- قدرت عبرت گیری از داستان و تاریخ و تجربیات دیگران
- قدرت بازنگری و نقد
‌ج. گستردگی و پیچیدگی عواطف
نوجوان از یكسو با رشد سریع و تغییرات جسمی روبروست كه او را دچار اضطراب ، ناآرامی و زودرنجی می‌كند و از دیگرسو، از نظر ذهنی و عقلی، رفتارش بیشتر تابع عواطف و احساسات است تا منطق و تفكر. به همین دلیل دنیای واقعی او بسیاری اوقات به دنیایی تخیلی تبدیل می‌شود كه امكان دستیابی به راه‌حل‌های واقع‌بینانه نیست.
سرگردانی عواطف و گستردگی علائق و رغبت ‌ها، تمایل و نیازبیشتر به محبت کردن و محبت دیدن، شدت گرفتن دایره هیجانات، کنترل ضعیف یا غلط هیجانات، زود انگیختی، انزوا و افسردگی، نگرانی و اضطراب، بی ‌خوابی، عصبانیت و پرخاشگری، یأس و ترس، از ویژگیهای روحی و عاطفی دوران نوجوانی به شمار می ‌رود.
‌د. پیچیدگی اخلاقی
نوجوان ازنظرقلبی و احساسی ،تمایل او به زیباییهای معنوی برانگیخته می شود و مصداق کلام پیامبر (ص)واقع می شود که فرمود:
آنها قلبی فضیلت پذیرتر و دلی رقیقتر و حساستر دارند.خداوند مرا به پیامبری برانگیخت تا مردم را به رحمت الهی بشارت دهم و از عذابش بترسانم.جوانان و نوجوانان سخنانم را پذیرفتند و با من پیمان محبت بستند، ولی پیران از قبول دعوتم سرباز زدند و به مخالفتم برخاستند.
آنگاه رسول خدا (ص)به آیه ای از قرآن اشاره کرد و درباره ی مردم کهنسال که مدت زندگی آنها به درازا کشیده و دچار قساوت و سخت دلی شده اند، سخن گفت.
فضیلت دوستی و خیرخواهی نوجوانان گاهی شعاع گسترده تری پیدا می کند و میل به اصلاح عالم و تحول جهانی در آنان افزایش می یابد.استانداردها و ایده آلهای اخلاقی تمامی وجود نوجوانان را مسخّر می کند و به چیزی جز مدینه ی فاضله نمی اندیشند.چنانچه این اراده و تمایل اخلاقی جهت مطلوب پیدا کند و پرورش یابد و به نظم و انسجام درآید،حیات ارزشها در این دوره، شکوفایی و درخشندگی خاصی پیدا می کند و زمینه ساز حرکتها و رشدهای نوجوان می گردد.
گرایشهای اخلاقی نوجوان در کناراستعداد منفی گرای و چرخش برای روی آوردن به سوی ضدارزشها، وجود او را تحت تأثیر قرار می دهد و پاسخ نوجوان به هریک از این دو دسته گرایش، موجب تقویت یکی و تضعیف دیگری می شود
‌ه. کمال گرایی
کمال جویی و کمال گرایی ازویژگی های بارز نوجوانان است فطرت پاک خواه آنان شیفته برتری هاست. مذهب از سرچشمه های اصیل و منابع قابل اتکایی است که می تواند به این نیاز نوجوانان پاسخ شایسته ای بدهد.
باید برای پرسشهای فطری نوجوانان در خصوص ارزشهای اخلاقی و معنوی ساختاری شکیل و بلند از ارزشهای ناب ارائه داد تا بتواند سلوک اخلاقی خود را بر آن استوار کند تقویت جنبه های فطری نوجوان از طریق حکایات اخلاقی وقایع مستند تاریخی شناخت فرهنگ ملی و اسلامی به تصویر کشیدن چهره های ارزشمند عرفان اسلامی و بهره گیری از زبان ارتباطی هنر می تواند اورا می تواند اورا در غلبه یافتن بر سر کشی ها ی غرایز و حفظ تعادل یاری دهد فراموش نکنیم که : یک نوجوان بدون زمینه مذهبی ودینی شبیه به کشتی بدون سکان است.
فرمانگریزی و مخالفت ورزی سطحی و گزرا، خودمحوری، حیا و کمرویی، میل به آزادی و رهایی، آسان پذیری از دیگر ویژگیهای اخلاقی نوجوان به شمار می ‌رود.
‌و. از دوست گرایی تا گروه گرایی
کم رنگ شدن تأثیر خانواده و پررنگ شدن تأثیر دوست و گروه
جدا شدن از خانواده و ملحق شدن به اجتماع
وفاداری به دوست و گروه جایگزین وفاداری به خانواده
‌ز. هویت جویی/هویت یابی یا هویت سازی
نوجوان درصدد است تا در جایگاه خود را بیابد و هویتی از خویش به دست آورد . نوجوانان بر آنند تا هویت مورد نظر را آن گونه که مایل هستند به وجود آورند و به این سوال همیشگی پاسخ دهند که ما کیستیم وبرای چه زندگی می کنیم! جستجوی هویت همواره با ابهام و نگرانی وتردید همراه است.
‌ح. آرمان ‌جویی و آرمان ‌گرایی
فضیلت دوستی و خیر خواهی نوجوانان وآرمان خواهی آنان گسترده است وگاهی او چنان اوج میگیرد که میل به اصلاح عالم و تحول جهانی پیدا می کنند استانداردها و ایده الهای اخلاقی تمامی وجود نوجوانان را مسخر می ‌کند و به چیزی جز مدینه فاضله نمی اندیشند.
‌ط. الگوگرایی شخصیت مدار
به ‌جای الگوگرایی رفتار مدار/قهرمان سازس و قهرمان گرایی/همانند سازی
نوجوانان در خصوصیات پدر و مادر و دیگران دقیق می ‌شوند ریزه کاری ‌های گفتار، رفتار آنان را در ذره بین می ‌نگرند و از این طریق شخصیت آنان را شناسایی می ‌کنند تا بتوانند براساس آن الگوی شخصیت خود را بسازند. در سنین پایین تر الگوگیری رفتار محور یا صفت محور است، اما در نوجوانی رفتار و صفات دریچه ‌ای است به سمت الگوگیری شخصیت محور، که پاسخی است به همان هویت یابی نوجوان.
اگر نتوانیم به گونه ای زیبا و جذاب شخصیت های گذشته و معاصر خود را برای آنان ترسیم کنیم، بیش از پیش برخی هنر پیشه های و ورزشکاران غیر معتمد و .... دل های آنها را شکار خواهند کرد.
‌ي. زیبایی گرایی
گرایش طبیعی آدمی به زیبایی ها دردوران بلوغ ونوجوانی به صورت عشق به زیبایی در می آید به ویژه نوجوانی که از طبایع حساس وظریف برخودارند در معرض تاثیرپذیری بیشتری قرار می گیرد توصیه ‌های سازنده اخلاقی وایجاد فضای معنوی وآکنده نمودن اندیشه و باور نوجوانان از لذت ایمان نشئه عرفان و معنویت همچون سدی استوار در برابر انحرافات محسوب میشود.
‌ك. استقلال طلبی
دوران، دوران مسأله سازی است، نوجوان ازیک طرف نیاز به کمک، همایت و کنترل بزرگترها دارد و از یک طرف دوست دارد مستقل و آزاد باشد.
بایسته ها
أ‌) ایجاد و افزایش شناخت، تفکر و اعتقادات دینی
1) شناخت افزایی/
2) انحراف زدایی در شناخت/
3) تقویت سیستم تفکر/
4) تصحیح ملاک ‌ها در فرایند تفکر و جهت بخشی/
5) ساماندهی ورودی ‌ها/
6) سامان بخشی عواطف
راه ‌کارهای پیشنهادی به مدرسه
- گزینش قویتر در معلمان و کادر مدرسه
- ارتباط دوستانه معلمان و دانش ‌آموزان
- برگزاری دوره ‌های آموزشی جهت ایجاد مهارت دوست گزینی، اعتماد یا عدم اعتمادبه دوست، نحوه تأثیرپذیری و تعامل با دوست
- ایجاد فضاهای صمیمی و دوستانه سالم بین دانش آموزان
- شناسایی راهنمایی مستقیم و غیر مستقیم دوستی ‌ها در مدرسه و بیرون از مدرسه
- آموزش خانواده ‌ها در این جهت
- ایجاد گروه ‌ها و تشکلات دانش ‌آموزی با هدف ‌های پاک و مقدس
- اصلاح دانش ‌آموزانی که نقش دوستان ناباب را ایفا می ‌کنند
ایجاد و تقویت دوستی ‌ها و گروه ‌های نماز خانه ‌ای

دسته ها: دعوت به نماز ,