چگونه بفهمیم که نماز، روزه و سایر عبادات ما برای خداست و مقبول است یا خیر؟
هر چند خداوند متعال علیم است و اسرار و نهان همه چیز نزد اوست و اوست که از خود ما به ما نزدیک‌تر است و بالاخره اوست که اعمال را قبول یا رد می‌نماید، اما چنین نیست که انسان خودش هیچ نداند و نفهمد و تا قیامت از قبولی اعمال خود بی‌خبر بماند. اگر به ناگاه در قیامت متوجه شود که اعمالش مقبول نبوده، چه خواهد کرد و چه می‌تواند بکند؟! خدا که انسان را در هاله‌ای از ابهام، شک و تردید نگه نمی‌دارد. لذا در دنیاست که باید بفهمد عملش قبول بود یا خیر؟ تا اگر دید شرایط قبول را ندارد، خودش و عملش را اصلاح نماید.
الف – ابتدا توجه شود که «شرط صحت» با «شرط قبول» متفاوت است. ممکن است کسی با رعایت تمامی احکام مربوطه، نماز بخواند یا روزه بگیرد. خُب نماز و روزه‌اش صحیح است، یعنی قضا ندارد، کفاره ندارد، اما این که قبول واقع شده باشد یا خیر؟ مسئله‌ای دیگری است.
ب – برای فهم قبولی اعمال، ملاک‌ها و مشخصه‌هایی بیان کرده‌اند که در رأس همه آنها «اخلاص» است. یعنی انسان ببیند برای چه و برای که نماز می‌خواند، برای چه و برای که روزه می‌گیرد و ...؟ آیا اطاعت احکام الهی و رعایت آنها نزد او یک رسم و رسوم ملّی است؟ آیا یک عادت است؟ آیا خدایی ناکرده محض ریاست؟ آیا اهداف دیگری به غیر از بندگی خدا دنبال می‌کند؟ مثلاً روزه می‌گیرد تا مدتی رژیم غذایی داشته باشد یا لاغر شود یا فشار خونش تنظیم گردد، یا برای خداست؟ بدیهی است که انسان خودش می‌فهمد که با چه هدفی و چرا کاری را انجام می‌دهد؟ و نزد خدا آن کاری قبول است که برای او باشد و انسان رو به رشد و خوشوقت و مرضی الله نیز کسی است که نه فقط نماز و روزه، بلکه همه کارهایش [از تحصیل گرفته تا شغل برای تأمین معاش، از نیکی به والدین گرفته تا جهاد، از ازدواج گرفته تا فعالیت‌های اجتماعی و ...]، همه‌اش برای خدا باشد و تسلیم او باشد. چنان چه به حضرت ابراهیم علیه‌السلام فرمود:
«قُلْ إِنَّ صَلاَتِی وَنُسُکِی وَمَحْیَایَ وَمَمَاتِی لِلّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ * لاَ شَرِیکَ لَهُ وَبِذَلِکَ أُمِرْتُ وَأَنَاْ أَوَّلُ الْمُسْلِمِینَ» (البقره، الأنعام، 162 و 163)
ترجمه: بگو در حقیقت نماز من و [سایر] عبادات من (حج، قربانی و ...) و زندگى من و مرگ من براى خدا پروردگار جهانیان است * [که] او را شریکى نیست، و بر این [کار] دستور یافتهام، و من نخستین مسلمانم.
ج – هم چنین برای عبادات مقبول «نتایج» یا بازتاب‌ها یا به تعبیری تأثیرهایی هم بیان شده است که انسان به وضوح آنها را می‌بیند و درک می‌کند، پس اگر آن تأثیرها را در خود ندید، معلوم است که هر چند عبادتش از شرایط صحت برخوردار بوده، اما شرایط قبول را نداشته یا کم داشته است.
به عنوان مثال: قرار است که روزه، مسلمان را با قرآن مأنوس نماید، او را بر هوای نفس و خواهش‌های حیوانی مسلط نماید، یاد تشنگی و گرسنگی روز قیامت را در او زنده نگهدارد، او را از گناهان اعضای بدن محفوظ بدارد و ...، حال باید ببنیم که روزه‌ی ما چنین تأثیری بر ما داشته است؟ در این ماه مبارک رمضان، ضمن گرسنگی و تشنگی، چقدر وقت و حوصله برای تلاوت قرآن کریم و تأمل و تدبر در آیاتش گذاشته‌ایم، چقدر به دنیا و آخرت خود فکر کرده‌ایم و ...؟
یا برای نماز آثار و خواصی بیان نمود، از جمله آن که «إِنَّ الصَّلاَةَ تَنْهَی عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنکَرِ»، یعنی نماز ناهی فحشا و منکر است. نماز بازدارنده از انحراف و گناه است و ...؛ پس باید ببینیم که آیا نماز ما چنین تأثیری داشته است؟ اگر کسی نماز صبح را خواند اما تا قبل از نماز ظهر دچار معصیت شد، هیزی کرد، دروغ گفت، غیبت کرد، رشوه گرفت، به والدین تندی کرد، بی‌انصافی کرد، به خانواده ظلم کرد و ...، معلوم می‌شود که نماز صبح او هر چند صحیح بوده، اما مقبول نبوده است؛ چرا که اثری نکرده است.
نماز معراج مؤمن است، نماز گفتگو و راز و نیاز با معبود و معشوق است، پس باید با شوق و ذوق اقامه شود، اما آیا ما شوقی هم داریم، یا فقط نماز می‌خوانیم؟
مؤمن نه تنها اقامه نماز می‌کند، بلکه از نمازش نیز محافظت می‌کند، تا با غفلت‌ها و گناهان، فاسد و بی‌فایده نشود «عَلَی صَلَوَاتِهِمْ یُحَافِظُونَ».
هر چند خداوند متعال علیم است و اسرار و نهان همه چیز نزد اوست و اوست که از خود ما به ما نزدیک‌تر است و بالاخره اوست که اعمال را قبول یا رد می‌نماید، اما چنین نیست که انسان خودش هیچ نداند و نفهمد و تا قیامت از قبولی اعمال خود بی‌خبر بماند. اگر به ناگاه در قیامت متوجه شود که اعمالش مقبول نبوده، چه خواهد کرد و چه می‌تواند بکند؟! خدا که انسان را در هاله‌ای از ابهام، شک و تردید نگه نمی‌دارد. لذا در دنیاست که باید بفهمد عملش قبول بود یا خیر؟ تا اگر دید شرایط قبول را ندارد، خودش و عملش را اصلاح نماید.
الف – ابتدا توجه شود که «شرط صحت» با «شرط قبول» متفاوت است. ممکن است کسی با رعایت تمامی احکام مربوطه، نماز بخواند یا روزه بگیرد. خُب نماز و روزه‌اش صحیح است، یعنی قضا ندارد، کفاره ندارد، اما این که قبول واقع شده باشد یا خیر؟ مسئله‌ای دیگری است.
ب – برای فهم قبولی اعمال، ملاک‌ها و مشخصه‌هایی بیان کرده‌اند که در رأس همه آنها «اخلاص» است. یعنی انسان ببیند برای چه و برای که نماز می‌خواند، برای چه و برای که روزه می‌گیرد و ...؟ آیا اطاعت احکام الهی و رعایت آنها نزد او یک رسم و رسوم ملّی است؟ آیا یک عادت است؟ آیا خدایی ناکرده محض ریاست؟ آیا اهداف دیگری به غیر از بندگی خدا دنبال می‌کند؟ مثلاً روزه می‌گیرد تا مدتی رژیم غذایی داشته باشد یا لاغر شود یا فشار خونش تنظیم گردد، یا برای خداست؟ بدیهی است که انسان خودش می‌فهمد که با چه هدفی و چرا کاری را انجام می‌دهد؟ و نزد خدا آن کاری قبول است که برای او باشد و انسان رو به رشد و خوشوقت و مرضی الله نیز کسی است که نه فقط نماز و روزه، بلکه همه کارهایش [از تحصیل گرفته تا شغل برای تأمین معاش، از نیکی به والدین گرفته تا جهاد، از ازدواج گرفته تا فعالیت‌های اجتماعی و ...]، همه‌اش برای خدا باشد و تسلیم او باشد. چنان چه به حضرت ابراهیم علیه‌السلام فرمود:
«قُلْ إِنَّ صَلاَتِی وَنُسُکِی وَمَحْیَایَ وَمَمَاتِی لِلّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ * لاَ شَرِیکَ لَهُ وَبِذَلِکَ أُمِرْتُ وَأَنَاْ أَوَّلُ الْمُسْلِمِینَ» (البقره، الأنعام، 162 و 163)
ترجمه: بگو در حقیقت نماز من و [سایر] عبادات من (حج، قربانی و ...) و زندگى من و مرگ من براى خدا پروردگار جهانیان است * [که] او را شریکى نیست، و بر این [کار] دستور یافتهام، و من نخستین مسلمانم.
ج – هم چنین برای عبادات مقبول «نتایج» یا بازتاب‌ها یا به تعبیری تأثیرهایی هم بیان شده است که انسان به وضوح آنها را می‌بیند و درک می‌کند، پس اگر آن تأثیرها را در خود ندید، معلوم است که هر چند عبادتش از شرایط صحت برخوردار بوده، اما شرایط قبول را نداشته یا کم داشته است.
به عنوان مثال: قرار است که روزه، مسلمان را با قرآن مأنوس نماید، او را بر هوای نفس و خواهش‌های حیوانی مسلط نماید، یاد تشنگی و گرسنگی روز قیامت را در او زنده نگهدارد، او را از گناهان اعضای بدن محفوظ بدارد و ...، حال باید ببنیم که روزه‌ی ما چنین تأثیری بر ما داشته است؟ در این ماه مبارک رمضان، ضمن گرسنگی و تشنگی، چقدر وقت و حوصله برای تلاوت قرآن کریم و تأمل و تدبر در آیاتش گذاشته‌ایم، چقدر به دنیا و آخرت خود فکر کرده‌ایم و ...؟
یا برای نماز آثار و خواصی بیان نمود، از جمله آن که «إِنَّ الصَّلاَةَ تَنْهَی عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنکَرِ»، یعنی نماز ناهی فحشا و منکر است. نماز بازدارنده از انحراف و گناه است و ...؛ پس باید ببینیم که آیا نماز ما چنین تأثیری داشته است؟ اگر کسی نماز صبح را خواند اما تا قبل از نماز ظهر دچار معصیت شد، هیزی کرد، دروغ گفت، غیبت کرد، رشوه گرفت، به والدین تندی کرد، بی‌انصافی کرد، به خانواده ظلم کرد و ...، معلوم می‌شود که نماز صبح او هر چند صحیح بوده، اما مقبول نبوده است؛ چرا که اثری نکرده است.
نماز معراج مؤمن است، نماز گفتگو و راز و نیاز با معبود و معشوق است، پس باید با شوق و ذوق اقامه شود، اما آیا ما شوقی هم داریم، یا فقط نماز می‌خوانیم؟
مؤمن نه تنها اقامه نماز می‌کند، بلکه از نمازش نیز محافظت می‌کند، تا با غفلت‌ها و گناهان، فاسد و بی‌فایده نشود «عَلَی صَلَوَاتِهِمْ یُحَافِظُونَ».
دسته ها: اسرار نماز ,
