تمام آنچه لازم است از قنوت بدانیم (شماره 2)در شماره قبلی به چیستی، معنا، اهمیت و نیز بهترین دعاهای قرآنی قنوت اشاره کردیم.
در این شماره بقیه مطالبی که لازم است از قنوت نماز بدانیم می پردازیم.
مستحبات قنوت نماز
گفتن تکبیر و بالا بردن دست ها تا نزدیک گوش پیش از قنوت؛
بالا آوردن دست ها تا مقابل صورت و قرار دادن کف دست ها رو به آسمان در هنگام قنوت؛
چسباندن همه انگشت ها به هم به جز انگشت شست؛
نگاه هنگام قنوت به کف دستان باشد؛
طولانی کردن قنوت؛
بلند خواندن ذکر قنوت در نماز فرادا؛
قضا نمودن قنوت بعد از نماز در صورت فراموشی. (رساله مراجع معظم تقلید)
ترک قنوت نماز
نخواندن قنوت در روایات مذمت شده است:
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ تَرَكَ الْقُنُوتَ رَغْبَةً عَنْهُ فَلَا صَلَاةَ لَهُ؛ امام صادق علیه السلام فرمود: کسی که قنوت نماز را از روی بی‌رغبتی به آن ترک کند نمازی برای او نیست (نماز کاملی نخوانده است و شرایط کمال نماز را ندارد) (كافي، ج3، ص339)
و مراجع معظم تقلید فرموده‌اند اگر کسی پیش از رکوع، قنوت را فراموش کرد مستحب است بعد از رکوع قنوت را انجام دهد.
و حتی بعد از نماز هم اگر کسی یادش آمد که قنوت نماز را نخوانده است مستحب است رو به قبله کند و دعایی به نیت قنوت فراموش بخواند.
عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ ع رَجُلٌ نَسِيَ الْقُنُوتَ فَذَكَرَهُ وَ هُوَ فِي بَعْضِ الطَّرِيقِ فَقَالَ يَسْتَقْبِلُ الْقِبْلَةَ ثُمَّ لْيَقُلْهُ ثُمَّ قَالَ إِنِّي لَأَكْرَهُ لِلرَّجُلِ أَنْ يَرْغَبَ عَنْ سُنَّةِ رَسُولِ اللَّهِ ص أَوْ يَدَعَهَا. (كافي، ج3، ص34)
چند نکته درباره قنوت نماز
۱- در قرآن کریم و آثار دعایی و مناجاتی معصومین علیهم السلام (دعای کمیل و…) دعاهای فراوانی وجود دارد که برای این منظور مناسب است.
۲- در قنوت نمازهای واجب و مستحب می توان هر ذکری و دعایی را خواند.
۳- اولویت در انتخاب دعا حال و اقتضای روحی انسان است.
۴- یکی از بهترین دعاها و ذکرهای قنوت، صلوات بر محمد وآل محمد علیهم السلام و لعن بر دشمنان آنها است.
5- معمولاً در قنوت حضور قلب نمازگزار بیشتر از بقیه جاهای نماز است لذا سعی کنید این حضور قلب را به قبل و بعد از قنوت نیز گسترش دهید تا به مرور در بقیه اجزاء نماز حضور قلب حاصل شود.
آیا می توان قنوت را به فارسی گفت؟
برخی از علما از جمله آیات عظام خمینی، بهجت، خامنه ای و نوری همدانی فارسی خواندن قنوت در نماز واجب را جایز می دانند.
عده ای از علما از جمله آیات عظام سیستانی، گلپایگانی، خوئی، زنجانی، تبریزی و صافی احتیاط مستحب را در آن می دانند که ذکر قنوت غیرعربی نباشد.
بعضی دیگر از جمله آیات عظام مکارم شیرازی و فاضل لنکرانی معتقدند که ذکر قنوت بنا بر احتیاط واجب باید به عربی باشد.
فلسفه قنوت و آثار آن چیست؟
نمازگزار در میان نماز، این اجازه را می یابد که با بالا بردن دست های خود، به دعا بپردازد و خواسته هایش را مطرح کند. قنوت در همه نمازهای واجب، پیش از رکوع دوم مستحب است و بهتر است ترک نشود.
درباره فلسفه و رموز قنوت، می توان چنین گفت:
1. قنوت، بهترین حالت نیایش و طلب حاجت از خداست. نمازگزار در این حالت سر خود را به هدفی خم می کند و دست هایش را فروتنانه بالا می برد. بدین وسیله، نیازمندی خود را به نمایش درمی آورد.
2. قنوت، مناجات و راز و نیاز صمیمانه با خداست. در قنوت، نمازگزار از حالت رسمی خارج می شود و با دعاها و ذکرهای گوناگون، به درد دل کردن با خدا می پردازد.
این شیرین ترین لحظه ای است که در دیگر رکن ها و کارهای نماز کمتر دیده می شود.
3. قنوت، وسیله ای برای آسان گرفتن مراحل حساب رسی در قیامت است.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرموده است: «اَطْوَلکُم قُنوتاً فی دارِ الدُّنیا، اَطْوَلُکم راحَةً فِی الْمَوْقِفِ یَوْمَ الْقِیامَةِ؛ کسی که در دنیا (در نماز) قنوت طولانی داشته باشد، در قیامت راحت ترین فرد در موقف (حساب رسی) خواهد بود». (بحارالانوار، ج82، ص199)
4. قنوت و دعای آن، نشانه فروتنی و خداخواهی انسان است. خداوند می فرماید:
وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ؛ مرا (با خلوص دل) بخوانید تا دعای شما را اجابت کنم. آنان که از (دعا و) عبادت من اعراض و سرکشی کنند، زود باشد که با ذلت و خواری، داخل جهنم شوند. (غافر، 61)
5. توجه واقعی به خدای آسمان ها و زمین است نمازگزار با بالا بردن دست های خود به سوی آسمان، به بزرگی خدا اعتراف می کند و همه چیز و همه کس را از او می داند. خداوند در همه جا حضور دارد؛ ولی بیشتر ما انسان ها به این مطلب توجه نمی کنیم. ازاین رو، بهترین حالت این است که دست ها را به سمت فضای بی کران آسمان بگیریم و خدای خود را، در هر کجا که هست، یاد کنیم و از او یاری بخواهیم.
6. تکمیل کردن نماز است. امام صادق علیه السلام فرمود: «کسی که از روی عمد قنوت نماز را ترک کند، نمازش، نماز (کاملی) نیست». (اسرار الصلاه، جوادی آملی، ص113)، (كافي، ج3، ص339).
چند نکته درباره دعای ربنا آتنا فی الدنیا حسنه ...
در پایان نکاتی راجع به دعای ربنا آتنا ... را بیان می کنیم.
یکی از بهترین دعاهای قنوت که به ما نحوه دعا کردن را نیز آموزش می‌دهد (خیرخواهی) دعای:
رَبَّنَا ءَاتِنَا فىِ الدُّنْيَا حَسَنَةً وَ فىِ الاْخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ (بقره، 201)
که امام صادق علیه السلام در تفسیر آن فرموده:
فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً رِضْوَانُ اللَّهِ وَ الْجَنَّةُ فِي الْآخِرَةِ وَ الْمَعَاشُ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ فِي الدُّنْيَا. (كافي، ج5، ص71)
امام صادق عليه السّلام در تفسير قول خداى عزّ و جلّ رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً (ما را از نعمتهاى دنيا و آخرت هر دو بهرهمند گردان) فرمود: در آخرت، خشنودى خدا و وعده بهشت، و در دنيا، گشايش در روزى و معاش و نيكخوئى است.
و در روایت دیگر در تاثیر این دعا می‌خوانیم:
وَ رُوِيَ أَنَّ النَّبِيَّ ص دَخَلَ عَلَى مَرِيضٍ فَقَالَ مَا شَأْنُكَ قَالَ صَلَّيْتَ بِنَا صَلَاةَ الْمَغْرِبِ فَقَرَأْتَ الْقَارِعَةَ فَقُلْتُ اللَّهُمَّ إِنْ كَانَ لِي عِنْدَكَ ذَنْبٌ تُرِيدُ أَنْ تُعَذِّبَنِي بِهِ فِي الْآخِرَةِ فَعَجِّلْ ذَلِكَ فِي الدُّنْيَا فَصِرْتُ كَمَا تَرَى فَقَالَ ص بِئْسَمَا قُلْتَ أَ لَا قُلْتَ رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ فَدَعَا لَهُ حَتَّى أَفَاق؛ روایت شده روزی نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله به عیادت بیماری مشرف شده و از حال ایشان سوال کرد. بیمار گفت: در نماز مغرب سوره قارعه را خواندم (و تحت تاثیر قرار گرفتم) پس از خدا درخواست کردم اگر گناهی مرتکب شده‌ام که تو می‌خواهی در آخرت مرا به خاطر آن عذاب نمایی این عذاب را در دنیا به من برسان؛ بعد از این دعا اینگونه شدم. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود دعای بدی کرده‌ای و چرا نگفتی آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ (خدایا! در دنیا به ما حسنه عطا کن و در آخرت نیز حسنه عطا کن و ما را از عذاب آتش دور نما). پس پیامبر برای او دعا کرد تا خوب شد. (بحار الأنوار، ج78، ص17)
«رَبِّ اجْعَلْنِي مُقِيمَ الصَّلَاةِ وَمِن ذُرِّيَّتِي ۚ رَبَّنَا وَتَقَبَّلْ دُعَاءِ» (ابراهیم، 40)
