نـظریه شرطی‌سازی کلاسیک و برپاداشتن نماز این نظریه برگرفته از آزمایشات پاولف روسی در آغاز قرن بیستم است. پاولف محرکاتی را با غذا همراه کرد و مشاهده نمود کـه همـان پاسخ بزاق که غذا به عنوان یک محرک طبیعی در حیوانات آزمایشی ایجاد می‌کند تولید می‌شود.
به عنوان مثال تنبیه باعث ناراحتی، حالت پرخاشگری، تنفر از تنبیه کننده و... می‌شود. اگر در یک محیط آموزشی، دانش آموز به خاطر نماز نخواندن تنبیه تنبیه شود باعث می‌شود تدریجاً نـسبت بـه نماز احساس منفی و تنفر پیدا کند. مراحل شکل‌گیری این احساس منفی و تنفر به شرح ذیل است.
مرحلۀ اول:
قبل از شرطی شدن هیچگونه پاسخی ایجاد نمی‌شود. چرا که وقتی نام نماز برده می‌شود دانش آموز هیچ عکس العملی بروز نمی‌دهد. در واقع واژه یا عمل نماز پاسخی غیر از ترس و نفرت ایجاد می کند. در این جا از نماز با عنوان محرک خنثی یاد می شود.
مرحلۀ دوم:
در این مـرحله چـندین بار واژه نماز قبل از تنبیه بیان می‌شود، دانش آموز در این مرحله می‌ترسد و تنفر پیدا می‌کند و در اثر تنبیه، احساس ناراحتی پیدا می‌کند. در این جا نماز که یک محرک خنثی بود با یک محرک طبیعی که تنبیه است و ایجاد ناراحتی می کند و این ناراحتی هم یک پاسخ طبیعی است، همراه می شود.
مرحله سوم:
نـام نماز بر اثر همراهی زیاد با تنبیه به عنوان یک محرک طبیعی برای ایجاد ناراحتی و تنفر، خود تبدیل به یک محرک شرطی برای ایجاد ناراحتی و تنفر می شود. این جاست که می توان گفت فرآیند شرطی سازی کاملاً اتفاق افتاده است. اکنون وقـتی نـام نماز برده می‌شود فرد احساس کینه، تنفر و ترس پیـدا مـی‌کند. این تنفر و ترس در مورد نماز که تبدیل به یک پاسخ شرطی در فرد شده است باعث نمازگریزی دانش آموز در آینده می‌شود.
یادگیری های اولیه در مورد نماز همانند سایر انواع یادگیریها براساس قوانین شرطی سازی است. اما ایـن نـوع یادگیری تدریجا با افزایش سن و تحول ذهنی فرد به سرعت جای خود را بـه یـادگیریهای شـناختی می‌دهد. اما بهرحال اولین نوع و ساده‌ترین نوع یادگیریها از طریق شرطی شدن به خصوص شرطی شدن کلاسیک در افراد ایـجاد می شود.
نگاهی به آیات قرآن و احادیث ائمه(ع) که دستور العمل زندگی است و از جـهات مـختلف دارای مـعانی گسترده است با توجه به رویکرد رفتارگرایی درخورد اهمیت و دقت اسـت. براین اساس شاید بتوان گفت با توجه به عدم تدوین قوانین یادگیری و نبود پژوهش های تجربی در دوران صـدر اسـلام و با توجه به ظرفیت ذهنی و عاطفی مخاطبانِ اهلبیت(ع) در آن زمان، کلمات و سفارشات ایشان دربردارندۀ بسیاری از نکات روانشناسی یادگیری به زبان ساده و مـتناسب فـهم مردم آن زمان بوده است. در این خصوص برخی از احادیث و سخنان بزرگان دین نشان دهنده همخوانی و انطباق این کلمات نورانی با اصول مطرح در روانشناسی یادگیری و مـبحث رفـتارگرائی است.
به عنوان مثال بسیاری از احادیث تأکید مـی‌کنند کـه هنگام رفتن به مسجد با بهترین لباس بروید، عطر را فراموش نکرده و از مسواک غافل نـشوید کـه یک رکعت نماز با مـسواک از چـندین رکعت نـماز بـدون مـسواک ثوابش بیشتر است.
پیامبر اکرم(ص)می‌فرمایند:مسواک کـردن جـزئی از وضو است.
پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند:ای علی بر تو باد مسواک زدن به هنگام وضـو.
امـام باقر(ع) می‌فرمایند:سحرگاه پیش از وضو مسواک زدن از سنت‌های اسـلامی است.
از امـام صادق(ع) پرسیدند:اگر کسی نمازش را با قرائت زیـبا و نـیکو بجای آورد و اینکه حاضران او را مـی‌بینند مـجذوب شـده و راه او را در پیش گیرند (آیا به نـمازش اشکالی وارد است؟) فرمود: این از مصادیق ریا نیست.
امام صادق(ع) می‌فرمایند: دو رکعت نماز عطر زده بهتر از هفتاد رکعت نـماز عـطر نزده است. به همین دلیل است که اگـر والدیـن و مربیان بـهترین و شـادترین و خـوشترین رفتارها را بـا دانش آموزان داشته باشند و آراسته‌ترین ظاهر را هنگام اقامه نماز داشته باشند، بهترین لباسها را بر تن کرده و بهترین زینت ها را هـنگام اقـامه نـماز همراه داشته باشند و خود را معطر کنند، در ایـن صورت آن ها نـیز احـساس رغـبت و عـلاقه به نماز پیدا می‌کنند.
برمبنای احادیث و سخنان ذکر شده هرگاه عطر، گلاب، سجاده زیبا، و مـسواک زدن، تمیزی و نظم، نیکی به دیگران و کلا محرکات خوشایند با نماز همراه شود براساس اصل مجاورت، نماز به عنوان یک محرک شرطی، محرک دیگر را که پاکی، نظم، عطر، زیبائی و ... می باشد را تداعی می‌کند. مجاورت نام و واژه هائی مثل نماز و عمل نماز خواندن با زیبائی‌ها و خوشایندها باعث شده دانش آموزان نـسبت بـه نام و عـمل نماز خواندن شرطی شده و احساسات و نگرش مثبت نسبت به عمل نماز خواندن پیدا کنند.
به عبارت دیگر همراهی نماز با روحیه شاد والدین، مربیان، معلمان و اساتید، آراستگی آنها، زینت داشتن، عطر زدن، لباس تمیز پوشیدن و مسواک زدن باعث می‌شود نماز بعنوان یک محرک شرطی جایگزین مـحرکات اصلی مثل مسواک زدن، عطر زدن و... شود و ایجاد علاقه به نماز براساس همراهی نماز با محرکات خوشایند شکل گیرد.
براساس همین اصل یادشده می توان نماز را نسبت به محرک های دیگر شرطی کرد. به عنوان مثال نقل و نمایش قصه ها و خاطرات زیبا، حفظ و فراگیری اشعاری که به طور زیبا و لطیف مضامین دینی نماز را دربـرمی گـیرد و خواندن آیات قرآن با صوت و آهنگ زیبا زمینه علاقمندی دانش آموزان را به مسائل معنوی ایجاد می‌کند.
محیط پیرامونی و فضاسازی بیرونی نیز از همین قاعده پیروی می کنند. مثلاً امکانات رفاهی مساجد و نمازخانه های مدارس و دانشگاه ها مثل تهویه مطبوع در گـرما و سـرما، آب گرم و آب سرد سالم، تمیز و بـهداشتی بـر احساسات افراد نسبت به نماز تأثیر مثبت می‌گذارد.
از سوی دیگر همراهی محرک های ناخوشایند نیز تأثیر منفی در نگرش دانش آموزان و دانشجویان نسبت به نماز خواهد گذاشت. انجام مشاجرات و نزاع ها حـین اقـامه نماز، مجبور کردن دانش آموزان و دانشجویان به شرکت در نماز، استفاده از تنبیه و یا کلمات تند که بار عاطفی دارد، استفاده از خشونت و تهدید و... باعث تداعی رفتارهای ناشایست با نماز و در نتیجه شکل‌گیری نگرش منفی در مورد نماز می‌شود. احادیث و سخنان زیر نشان دهنده تأثیر منفی این عـوامل در هنگام نماز خواندن اسـت کـه براساس شرطی سازی کلاسیک می تواند باعث ایجاد نگرش و احساس منفی در مورد نماز شود.
امام علی(ع) می‌فرمایند:هیچ وقت هنگام نماز با حالت کسالت و خستگی و در حال چرت زدن به نماز نایستید.
امام رضا(ع) در مورد آداب نماز می‌فرمایند:هنگامیکه اراده نـمودی برای انجام نماز با بی رغبتی و کسالت و خواب آلودگی و عجله مشغول نماز نشو با حالت آرامش مشغول نماز شو، در حال بازی کردن با ریش و لباس نماز نخوان، خمیازه مکش، آروغ نزن،دست و پا دراز مکن
پیامبراسلام(ص) آنـقدر بـه احـساسات کودکان اهمیت می‌دادند که مواظب بودند حتی در موقع بازی آنها نـاراحت نشوند. روزی پیامبر در حال اقامه نماز و سجده بودند که نوه خردسال ایشان امام حسین(ع) به پشت آن حضرت می‌نشینند تا از پیامبر سواری بـگیرند. بـه هـمین دلیل سجده حضرت طولانی شد. وقتی صحابه از ایشان علت طولانی شـدن سـجده را می‌پرسند پیامبر می‌فرمایند:فرزندم مرا سواری خود قرار داده بود. ناپسند شمردم قبل از آنکه نیازش رفع شـود او را بـا عـجله پائین آورم.
در تحلیل روانشناختی این عمل پیامبر(ص) شاید بتوان گفت: عدم ارضاء نیاز باعث احساس ناکامی و ناکامی بـاعث پرخـاشگری و احـساسات منفی می‌شود. پیامبر اکرم(ص) با ارضاء نیاز کودک مانع ایجاد ناکامی و شکل‌گیری نگرش منفی در مورد نـماز و نـمازگزار مـی‌شوند. پیامبر با مهربانی به امام حسین(ع) اجازه می‌دهند پس از سواری گرفتن پیاده شوند زیرا ایشان مـی‌دانند انـجام هرگونه حرکات خشن، آمرانه و تند، نگرش فرد را به نماز تغییر می‌دهد. به همین دلیل نباید برنامه نماز جماعت در مدارس و دانشگاه ها را با محرومیت از بـرنامه های دلخـواه و انجام تفریح همراه کرد. نباید با اجبار و اصرار دعوت به نماز نمود زیرا این گونه رفتارها سبب شـکل‌گیری احـساس ناکامی و نگرش منفی نسبت به نماز می‌شود.
گاهی در برخی نمازخانه ها و مساجد مدارس و دانشگاه ها، نماز جماعت و یا مراسم عزاداری با پخش صدای بسیار بلند از بلندگو می‌کنند که موجب آزار و اذیت دیگران می‌شود. این‌گونه رفتارها دید و نگرش مخاطبان را نسبت بـه نماز و مـراسم مذهبی و اصل معارف اسلامی خدشه‌دار می‌کند. شاید به همین دلیل باشد که پیامبر(ص) می‌فرمایند: قرآن را بـا صـوت خوش زیـنت بدهید و در فقه اسلامی نیز آمده نخستین صوت از مستحبات قرآئت حمد و سوره نماز اسـت.
