اسرارنیت نماز

نیت

دستاورد هر فرد از کارهايش وابسته به اخلاص و چگونگی نیت او است. گواه این سخن، روایتی از پيامبر گرامي(ص) است که فرمود: "پاداش کارها فقط بر اساس نیت‌ها است و بهره هر کس همان است که نیت کرده است. "[1] کسی که برای دستيابي به بهره آخرت مي‌کوشد، پاداشش بر عهده خدا است و کسی که برای رسیدن به بهره دنيا بکوشد، پاداشی جز آن چه در سر داشته، ندارد. در حقیقت، بهاي هر کار به اندازه کسي و چیزی است که آن کار برايش انجام مي‌شود. از اين رو، در روايت آمده است: "نيّة المؤمن خير من عمله: نيت انسان مؤمن از کار او برتر است. "[2] نيت، روح و مغز کار است و از اين رو، بر آن برتري دارد.

مقصود از نيت در اين جا "قصد عنوان" در عبادات نيست، مانند اين كه کسي نيت ­كند نماز ظهر يا عصر بخواند. مقصود، تنها قصد قربت و نزديكي به خداوند است:

قُلْ إِنَّ صَلاتي‏ وَ نُسُكي‏ وَ مَحْيايَ وَ مَماتي‏ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمين‏.[3]بگو: به راستي نماز و مناسک و زندگي و مرگم براي الله، خداوند جهانيان، است.

بدین روی، نيت به معناي قصد نزديک شدن به خداوند، روح کار است و عمل انسان با آن زنده مي‌شود و مي‌ميرد. پيدا است كه مرده هيچ اثري ندارد. از ديگر سو، نيّت نيز به اخلاص زنده است. اخلاص يکي از رازهاي خداوند است. خدا اين راز را در دل كسي قرار مي‌دهد كه دوستش دارد. پاكدل خالص، کسي جز خدا را در دل قرار نمی­دهد.

با توجه به اهمیت نماز نیت اقامه این عبادت نیز اهمیت دارد.  تا هنگامي که نمازگزار بر نیت خالص خود پايدار است، نمازش معراج او به شمار مي‌رود. اما هر گاه نمازگزار از نیت ناب غافل بماند، نمازش رنگ مناجات را از دست مي‌دهد و نداي "واي بر نمازگزار! " به گوشش مي‌رسد:

فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ. الَّذِينَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُون‏. الَّذينَ هُمْ يُراؤُون.‏[4]

وای بر نمازگزاران؛ همانان كه در نمازشان سهل‌انگارند و ریا می‌ورزند.[5]

رتبه‌هاي نیت

نیت عبادتگران سه رتبه دارد. گروهي از بيم دوزخ عبادت می‌کنند. اين گونه عبادت از آنِ بردگان است. دسته‌اي به آرزوي بهشت عبادت مي‌کنند. اين نوع عبادت از آنِ تاجران است. گروهي از روي محبت و عشق، خدا را می­پرستند. اين گونه عبادت از آنِ آزادگان و كريمان است.[6]

اين هر سه گونه پرستش صحيح هستند؛ اما رتبه‌هاي گوناگون دارند. صحيح بودنشان به اين دليل است که هر سه براي خداوند انجام مي‌شوند، نه براي جز او. كسي كه خدا را به دليل هراس از دوزخ عبادت مي‌كند، فقط خدا را مي‌پرستد؛ ولي هنوز از بند غضب رها نشده است و نمي‌داند كه بايد از معبودش، چيزي بیش از رهايي از آتش را بخواهد. نیز كسي كه براي يافتن بهشت، عبادت مي‌كند، جز خدا را نمي‌پرستد؛ اما هنوز از بند شهوت نرسته است و نمي‌فهمد كه بايد از مولايش چيزي فراسوي رسيدن به بهشت را آرزو كند. ولي خردمندي كه شوق خشنودي مولاي خويش را دارد، آزاده‌اي است كه مي‌فهمد چه بايد بخواهد. این برترين گونه عبادت است.[7]

فاش می‌گویم و از گفته خود دلشادم

بنده عشقم و از هر دو جهان آزادم

نیست بر لوح دلم جز الف قامت یار

چه کنم حرف ديگر یاد نداد استادم

پی نوشت ها