درجات بندگی

اگر از كودك سؤال كنیم پدر و مادرت را براى چه دوست دارى؟ مى‏گوید: بخاطر خرید شیرینى و لباس و كفش! امّا اگر از یك جوان سؤال كنید چرا آنها را دوست دارى، مى‏گوید: والدین نشانه هویت و شخصیت من و مربّى و دلسوز من هستند.

 اگر رشد فرزند بیشتر شود، اُنس با والدین براى او لذّت‏بخش‏تر است و دیگر به فكر كفش و كلاه نیست و چه‏بسا فرزندانى كه خدمت به والدین را وسیله قرب و كمال خودشان مى‏دانند و بالاتر از مادیات فكر مى‏كنند.

 پرستش و عبادت خدا نیز اینچنین است و هركس به دلیلى خدا را عبادت مى‏كند. عبادت مراحلى دارد:

 گام اوّل: گروهى خدا را بخاطر نعمتهایش عبادت مى‏كنند تا شكر او را بجاى آورند. چنانكه قرآن نیز خطاب به عمومِ مردم مى‏فرماید:

«فَلْیَعْبُدُوا رَبَّ هذَا الْبَیْت الَّذى‏ اَطْعَمَهُم مِنْ جوُعٍ وَ آمَنَهُم مِنْ خَوْفٍ»(1 )

 پس پروردگار این خانه را پرستش كنند كه آنان را از گرسنگى و ناامنى    نجات داد.

 گام اوّل عبادت كه ما نامش را عبادتِ شكر مى‏گذاریم، درست مانند علاقه كودكى است كه والدینش را بخاطر خرید كیف و كفش و شیرینى دوست دارد!

 گام دوّم: در این مرحله، انسان به خاطر آثار و بركاتِ عبادت، خدا را پرستش مى‏كند و توجه به آثار روحى و معنوىِ نماز دارد چنانكه قرآن مى‏فرماید: «اِنَّ الصَّلوةَ تَنْهى‏ عَنِ الْفَحْشاءِ وَالْمُنكَر»(2) همانا نماز انسان را از بدى‏ها و منكرات بازمى‏دارد.

 این مرحله از عبادت را كه ما عبادتِ رشد مى‏نامیم، به مانند علاقه جوانى است كه پدر و مادر را بخاطر آنكه معلّم و مربّى او بوده‏اند و او را از انحرافات و خطرات حفظ كرده‏اند احترام مى‏كند.

 گام سوم: كه بالاتر از مراحل قبلى است آنجاست كه خداوند به حضرت موسى مى‏فرماید:

«اَقِمِ الصَّلوةَ لِذِكْرى‏» (3) نماز را بخاطر یاد من بجاى آر

 حضرت موسى كه نماز را بخاطر آب و غذا نمى‏خواند، بخاطر دورى از فحشاء و منكرات هم نمى‏خواند، زیرا او اصولاً از شكم‏پرستى و منكرات دور است. او پیامبر اولوالعزم است و نماز را بخاطر اُنس با خدا و یاد خدا بجاى مى‏آورد. براى اولیاى خدا اُنس با او بهترین دلیل براى عبادت است.

 آرى این كودكانند كه در بالاى مجلس نزد بزرگان مى‏نشینند تا بهتر پذیرایى شوند! اما افرادى هستند كه كنار بزرگان نشستن را بخاطر استفاده‏هاى معنوى انتخاب مى‏كنند و كارى به پذیرایى ندارند، براى آنها همین اُنس با دانشمند یك ارزش است.

 گام چهارم: این مرحله كه بالاترین و برترین مراحل عبادت است، عبادت براى شكر و رشد و اُنس نیست، بلكه براى قرب است، قرب به خدا.

 در قرآن چهار آیه داریم كه هركس آنها را بخواند واجب است سجده كند. در یكى از آنها همین مسأله قرب بواسطه عبادت مطرح شده است. آنجا كه مى‏فرماید:

«وَاسْجُدْ وَ اقْتَرِبْ»(4) سجده كن و به او قرب پیدا كن.

 بهر حال عبادت درجات و مراحلى دارد كه بر اساس درجاتِ معرفت و ایمان افراد فرق مى‏كند.

 1. سوره قریش، آیه 3.

2. سوره عنكبوت، آیه 45.

3. سوره طه، آیه 14.

4. سوره علق، آیه آخر.