به پیامبر گفته شد: فلانی نماز میخواند و خلاف هم میکند، پیامبر فرمود: "نماز او روزی نجاتش خواهد داد".سخن پیامبر چه معنایی دارد؟
به پیامبر گفته شد: فلانی نماز میخواند و خلاف هم میکند، پیامبر فرمود: "نماز او روزی نجاتش خواهد داد".سخن پیامبر چه معنایی دارد؟
چنین روایتی وارد شده است.(1) در روایتی دیگر آمده است که به پیامبر(ص) گفته شد: فلانی روزها نماز میخواند اما شبها در پی دزدی و چپاول اموال مردم است، حضرت فرمود: "لعلّ صلاته تنهاه؛ امید است که نمازش او را از این کار زشت باز بدارد".(2)
معنای این دو روایت نزدیک به مضمون آیه "ان الصلاة تنهی عن الفحشاء و المنکر" است معنای آیه و روایت این نیست که هر کسی نماز به جا آورد، قطعاً نمازش او را از همه منکرات بازمیدارد. کلیت این جمله مردود است و واقعیت خلاف آن است، چرا که در روایتی از حضرت آمده است که اگرکسی نماز بخواند و نمازش او را از فحشا و منکر باز ندارد، با این کار به خدا نزدیک نمیشود، بلکه چه بسا از خدا دور شود.(3) پس ممکن است کسی نماز بخواند، اما نمازش خاصیت بازدارندگی از گناه را نداشته باشد. تنها نماز مقبول و جامع شرایط صحت و کمال این خاصیت را دارد، گرچه نماز فاقد شرایط به صورت جزئی و تا حدودی، از خاصیت بازدارندگی بهرهمند است، مثلاً کسی که نماز میخواند، یکی از شرایطش این است که از نجاسات بپرهیزد یا با لباسی که از مال غصبی تهیه شده، نماز خواندن صحیح نیست.
تقید نمازگزار به پاکی و پاکیزگی بدن و مال و مراعات اموال دیگران و به دست آوردن مال حلال، نوعی خاصیت بازدارندگی از فحشا و منکر است. بنابراین معنای آیه و روایات تنها میتواند نماز مقبول الهی باشد.
از طرف دیگر با فرض صحت سند و درستی انتساب این روایات به پیامبر میگوییم:
این سخن در مورد شخص خاصی بیان شده است. در اصطلاح علوم حدیثی به این روایت میگویند قضیه شخصیه. این روایت موردش شخص خاصی است، نه این که یک قاعده و حکم کلی را بیان کرده باشد و استنباط گردد همه آنانی که به نماز مبادرت میورزند، سرانجام رستگار میگردند و از همه نوع فحشا و منکر بازداشته میشوند. درمیان قاتلان امام حسین(ع) نماز خوان بسیار بودند، اما نماز آنان چون از شرایط صحت و کمال بیبهره بود، آنان را عاقبت به خیر نکرد و از خاصیت بازدارندگی نصیبی نداشت.
دلیل این سخن که روایت در مورد شخص خاصی بیان شده است، صدر و ذیل روایت است. در آغاز روایت آمده است که پیامبر(ص) در مورد یک نفر جملهای را بیان داشت و در ذیلش نیز بیان گردیده است فردی که هم نماز میخواند و هم مرتکب فواحش میشد، سرانجام توبه نمود و از کار زشت خویش دست برداشت؛ یعنی نماز او را از منکرات بازداشت.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
پی نوشتها:
1 - مجلسی، بحارالانوار، ج 79، ص 198.
2 - جصاص، احکامالقرآن، ج 3، ص 454.
3 - کنزالعمال، ج 7، ص 525 - 526.
