موقعی که نماز می خوانیم بهتر است به چه چیزهایی فکر کنیم؟مثلا به معنای آیات و اذکار توجه کنیم؟ یا فقط توجهمان به درست ادا کردن کلمات باشد؟یا به نعماتی که خداوند داده فکر کنیم؟ یا به گناهانمان فکر کنیم؟یا به عظمت خداوند و آفریده هایش فکر کنیم؟ دقیقا تو
امام صادق (عليه السلام ) مي‌فرمايند:
«اِنَّ الْعَبْدَ لَتُرْفَعُ لَهُ مِنْ صَلَاتِهِ نِصْفُهَا أَوْ ثُلُثُهَا أَوْ رُبُعُهَا أَوْ خُمُسُهَا وَ مَا يُرْفَعُ لَهُ إِلَّا مَا أَقْبَلَ عَلَيْهِ مِنْهَا بِقَلْبِه (1) همانا از نماز انسان، نصفش، ثلثش، ربعش يا خمسش بالا برده مي شود و آن مقداري از نماز كه توجّه قلبي داشته باشد بالا برده مي شود.»
نماز بي حضور قلب، نماز حقيقي نيست و وقتي نماز از حقيقت و باطن خود جدا شد، به صورت يك عمل بي روح در می‌آید و بالطبع آن اثر لازم را نخواهد داشت.
البته حضور قلب دارای مراتبی می باشد که به برخی از آنها اشاره می شود:
مرتبه اول: شخص نمازگزار بايد اجمالا بداند كه با خداوند سخن مي گويد و حمد و ثناي او مي كند، اگر چه به معاني الفاظ توجه نمي كند. اين مرتبه براي آناني است كه معاني نماز را نمي دانند؛ «حضرت امام خميني»(ـ قدّس سره) از قول مرحوم «شاه آبادي»( قدّس سره) نقل مي كند:
« براى اين نحو عبادت مثل مىزدند به اينكه يكى قصيده در مدح كسى بگويد و به طفلى كه معناى آن را نمى فهمد بدهد كه در محضر او بخواند و به طفل بفهماند كه اين قصيده در مدح اين شخص است. البته آن طفل كه قصيده را مىخواند اجمالا مىداند ثناى ممدوح را مىكند، گرچه كيفيت آن را نمىداند. ماها نيز كه طفل ثنا خوان حق هستيم و نمىدانيم كه اين عبادات را چه اسرارى است و هر يك از اين اوضاع الهيه با چه اسمى از اسماء ارتباط دارد و به چه كيفيت ثناى حق است، اين قدر بايد ملتفت باشيم كه هر يك از آنها ثنائى است از كامل مطلق و معبود و ممدوح على الاطلاق، كه خود ذات مقدس در اين اوضاع خود را ثنا فرموده و ما را امر فرموده كه در پيشگاه مقدسش اين نحو ثنا كنيم.» (2)
مرتبه دوم: علاوه بر مرحله قبلي، به معاني كلمات و اذكار نيز توجه داشته باشد و بداند كه چه مي گويد. امام صادق (عليه السلام) مي فرمايد:
«من صلّي ركعتين يعلمُ ما يقولُ فيهِما انصرَفَ و ليسَ بَينَهُ و بينَ الله ذنبٌ (3) هر كس دو ركعت نماز بخواند در صورتي كه بداند چه مي گويد، از نماز فارغ مي شود در حالي كه بين او و خداوند گناهي نيست» در اين مرحله، قلب تابع زبان است.
مرتبه سوم: اسرار عبادت و حقيقت اذكار و تسبيح و تحميد و ساير مفاهيم را بفهمد، و در حال نماز به آنها توجه كند تا خوب بداند چه مي گويد و چه مي خواهد.
در این زمینه می توان به کتاب های ذیل مراجعه نمود.
1- پرتوی از اسرار نماز/قرائتی
2-اسرار الصلاة/امام خمینی
3- اسرار الصلاة/فیض کاشانی
