در نماز، اقتدا به امام جماعتی که او را نمی شناسیم چه حکمی دارد؟
یکی از شرایط امام جماعت این است که عادل باشد.[1] و این عدالت در امام جماعت باید احراز و اثبات گردد.[2]
«عدالت»، یک حالت خداترسی باطنی است که انسان را از انجام گناه کبیره و تکرار گناه صغیره باز میدارد و همین اندازه که با کسی معاشرت داشته باشیم و در ظاهر گناهی از او نبینیم، نشانه وجود عدالت است و این‌را «حُسن ظاهر» که حاکی از ملکه‌ی باطن است، می‌گویند.[3]
ملاک و میزان برای اثبات عدالت و جواز اقتدا، حصول اطمینان به وجود آن(عدالت) در امام جماعت است، هر چند از راه اقتدای دیگران به دست آید؛[4] از این‌رو، برخی از فقها، در این‌باره چند راه، برای اثبات عدالت، ذکر نمودند:
شهادت دو عادل بر عدالت فرد؛ در صورتی که با شهادت دو عادل دیگر، بر فاسق بودن آن فرد، معارض نباشد.
عده‌ای که عدالتشان معلوم نیست بگویند فلان شخص عادل است و انسان از این گفته به اطمینان برسد.
دو - یا حتی یک- عادل و یا عده‌ای که عدالتشان معلوم نیست به فردی اقتدا کنند و انسان از این امر به اطمینان برسد. البته، به طور کلی، از هر راهی که اطمینان پیدا شود کافی است، به شرط آن‌که اطمینان کننده، اهل فهم و شناخت بوده و مسائل شرعی را بداند.[5]
ضمائم:
پاسخ دفاتر مراجع عظام تقلید نسبت به این سؤال، چنین است:[6]
حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی):
اگر عدالت او نزد مأموم به هر طریقی ثابت باشد، (برای احراز عدالت، حسن ظاهر، کافی است) اقتدا به او جایز و نماز جماعت صحیح است.
حضرت آیت الله العظمی شبیری زنجانی (مد ظله العالی):
اگر احتمال می‌دهید که عادل باشد می‌توانید رجاء اقتدا کنید. چنانچه بعد از نماز، به طریقی اطمینان به عدالت حاصل شد ولو با حسن ظاهر که از دیگران که با وی معاشرت دارند بپرسند و ایشان بگویند از وی خلاف شرعی سراغ نداریم، به آن نماز اکتفا می‌شود والّا نماز خوانده شده باید اعاده شود.
حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):
چنانچه از اقتدای افراد ظاهرالصلاح اطمینان به عدالت پیدا کند کافی است.
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):
در صورتی که جمعی از افراد ظاهر الصلاح به او اقتدا کرده‌اند، کافی است.
حضرت آیت الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):
یا باید مکلف خودش اطمینان به عدالت امام داشته باشد و یا این‌که از اقتدای عده‌ای از مومنین اطمینان به عدالت امام برایش پیدا شود در غیر اینصورت اگر عدالت امام محرز نباشد اقتدای به وی صحیح نیست.
[1]. ر. ک: امام خمینی، توضیح المسائل(محشّی)، گردآورنده، بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج 1، ص 791 م 1453، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، 1424ق.
[2]. آیت الله فاضل: « عدالت امام جماعت باید برای مأموم محرز باشد و با شک در اصل عدالت نمیتوان به او اقتدا کرد»؛ ر. ک: همان، ذیل م 1453.
[3]. آیت الله بهجت: عدالت معتبر در امام جماعت عبارت است از حسن ظاهر یعنی دوری جستن از گناهان کبیره به طوری که ظاهر احوال شخص به طور ظنّی دلالت کند که او بنای بر ترک گناه دارد، نه آن‌که اتفاقاً چند روزی گناه را ترک کرده باشد. و مأموم باید این حسن ظاهر را احراز کند و اصرار بر گناهان صغیره به منزله گناه کبیره است»؛ ر. ک: همان، ذیل م 1453.
[4]. قمّى، شیخ عباس، الغایة القصوى فی ترجمة العروة الوثقى، ج 2، ص 63، م 14، قم، منشورات صبح پیروزى، چاپ اول، 1423ق.
[5]. ر. ک: همان، م 15.
[6]. استفتا از دفاتر آیات عظام: خامنه‌ای، شبیری زنجانی، صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی (مد ظلهم العالی) توسط سایت اسلام کوئست.
