آیا دعا و یا ذکرهای ویژه‌‌ای برای تمرکز در نماز وجود دارد؟
حضور قلب در نماز امر بسیار مهمی است که شخص باید با تلاش و زحمت به دنبال رسیدن به آن در نماز و هر عبادتی باشد. کسی که بیشتر ساعات عمر خود را در کارهای بیهوده و لهو و لعب می‌گذراند نمی‌تواند در نماز حضور قلب پیدا کند؛ زیرا به هر آنچه انسان مشغول باشد، قوه مخیله(که کارش خیال‌پردازی است) در نماز همان عمل را در نظرش جلوه می‌دهد و هر چه بخواهد حواس خود را جمع کند، موهومات و خیالات به سراغ او می‌آید و حواسش را متفرّق می‌گرداند، اما کسى که در همه وقت همه اعمال و افکارش بر طبق عقل و شرع انجام شود و هدفش در همه‌ی کارها تحصیل رضاى حق تعالى باشد، چنین کسى بخوبى می‌تواند بنابر عادت، خود را از موهومات و خیالات فاسد حفظ نماید و حضور قلب پیدا کند. آن وقت است که حالت خشوع و خضوع پیدا می‌کند.
با توجه به این مقدمه، باید دید که منشأ بی‌حالی در نماز ترک کدام یک از شرایط نماز است و با رعایت این شرایط است که می‌توان به نشاط لازم و حضور قلب در نماز دست یافت.[1]
با این وجود، برای جلوگیری از پراکندگی قوه خیال در حین اقامه نماز و دور شدن از وسوسه‌های شیطان دعاها و توصیه‌هایی نیز وجود دارد:
امام صادق(ع) فرمود: مردی خدمت رسول گرامی اسلام(ص) آمد و برای رهایی از وسوسه در هنگام خواندن نماز از آن‌حضرت(ص) کمک خواست. پیامبر(ص) فرمود هنگامی که شروع به نماز کردی انگشت سبابه دست راست خود را بر روی ران چپ خود بگذار و فشار ده و بگو: «بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ تَوَکلْتُ عَلَى اللَّهِ أَعُوذُ بِاللَّهِ السَّمِیعِ الْعَلِیمِ مِنَ الشَّیطَانِ الرَّجِیمِ».[2]
عمر بن یزید می‌گوید: به امام صادق(ع) از فراموشی در نماز مغرب شکایت کردم. امام(ع) فرمود: به جاى سوره توحید، سوره کافرون را بخوان. وی نیز به این دستور عمل کرد و فراموشی در نماز از او برطرف شد.[3]
3. امام صادق(ع) فرمود: مردى نزد پیامبر(ص) آمد و از ایشان برای رهایی از وسواسی که در دلش افتاده است، کمک خواست. رسول خدا(ص) فرمود: این کلمات را مکرر بخوان: «تَوَکلْتُ عَلَى الْحَی الَّذِی لا یمُوتُ، وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یتَّخِذْ صَاحِبَةً وَ لَا وَلَداً، وَ لَمْ یکُنْ لَهُ شَرِیک فِی الْمُلْکِ، وَ لَمْ یکُنْ لَهُ وَلِی مِنَ الذُّلِ وَ کَبِّرْهُ تَکبِیرا»،[4] بعد از مدّتى آن مرد نزد رسول خدا(ص) بازگشت و گفت: یا رسول اللَّه! خداوند دل‌نگرانى مرا زایل کرد.[5]
گفتنی است؛ به غیر از دعاهای مخصوص که بیان شد، می‌توان از دیگر دعاهایی که در قرآن و روایات در ارتباط با نماز وجود دارد نیز کمک گرفت:
حضرت ابراهیم(ع) از خداوند چنین درخواست می‌نماید: «رَبِّ اجْعَلْنِی مُقِیمَ الصَّلاةِ وَ مِنْ ذُرِّیتِی»؛[6] پروردگارا، مرا و ذریهام را بپاى دارنده نماز قرار ده. و طبیعی است که برپاداشتن نماز به معنای واقعی آن جز با تمرکز و خشوع حاصل نخواهد شد.
در فرازی از دعای امام صادق(ع) چنین آمده است: «... اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِک مِنَ الْکسَلِ وَ الْهَرَمِ وَ الْجُبْنِ وَ الْبُخْلِ وَ الْغَفْلَةِ وَ الْقَسْوَةِ وَ الْفَتْرَةِ وَ الْمَسْکنَةِ، وَ أَعُوذُ بِک یا رَبِّ مِنْ نَفْسٍ لَاتَشْبَعُ، وَ مِنْ قَلْبٍ لَایخْشَعُ، وَ مِنْ دُعَاءٍ لَایسْمَعُ، وَ مِنْ صَلَاةٍ لَاتَنْفَعُ وَ أُعِیذُ بِک نَفْسِی وَ أَهْلِی وَ ذُرِّیتِی مِنَ الشَّیطَانِ الرَّجِیمِ...».[7]
[1]. «حضور قلب در نماز»، 2184؛ «نماز و حضور قلب»، 231.
[2]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 3، ص 358، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[3]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 1، ص 338، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق.
[4]. اسراء، 111.
[5]. من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 338 – 339.
[6]. ابراهیم، 40
[7]. کافی، ج 2، ص 586.
