یکی از مهم­ترین تعقیبات بعد از نماز، سجده شکر است که حداقل آن گفتن سه مرتبه "شکراً لله" (شکر برای خدا است) در سجده است. نزدیک‌ترین حالت بنده به خداوند بزرگ وقتی است که در سجده است. خداوند فرمود: "سجده کن وتقرب جوی"‏.[1]

اگر انسان در حال سجده خوابش ببرد، خداوند به فرشته‌ها می‌گوید: نگاه کنید "قَبَضْتُ رُوحَهُ وَ هُوَ فِی طَاعَتِی" روحش را گرفته‌ام و او در اطاعت من است.[2]

سعد­بن­عبد­اللّه به اسدنادش از حسن­بن­ علىّ­بن فضّال نقل كرده كه حضرت ابا الحسنj را دیدم كه قصد وداع قبر رسول خداk را داشت و مى‏خواست از آنجا به عمره برود... شش یا هشت ركعت نماز خواندند. راوى مى‏گوید: مقدار ركوع و سجود آن حضرت به قدر گفتن سه تسبیح یا بیشتر بود و وقتى از نمازها فارغ شدند به سجده رفته و آنقدر سجده را طول دادند تا ریگ‏ها از عرق بدن آن حضرت مرطوب شدند.

راوى مى‏گوید: بعضى از اصحاب گفته‏اند: كه آن حضرت را دیده كه صورت مباركشان روى زمین مسجد نهاده بودند.[3]

·معنای سجده شكر و فلسفه آن

از امام رضاj نقل شده است که فرمود: "حداقل چیزی که بنده می‌تواند پس از نماز به عنوان تشکر از خداوند برای توفیق او در انجام [نماز] واجبش بگوید این است: شُكْراً لِلَّه،ِ شُكْراً لِلَّه،ِ شُكْراً لِلَّهِ." از حضرت سؤال شد که معنای این گفته چیست؟ فرمود: "با این سجده می­گوید از من است این شکر برای خدا نسبت به آنچه که توفیق داده به اینکه خدمتش و انجام نماز واجب را به­جای آورم. و این شکر موجب افزایش (معنوی) می­شود. پس اگر در نمازش کوتاهی بوده است که با نوافل جبران نشده، با این سجده جبران می‌شود".[4]

·اهمیت و آثار سجده شكر

امام صادقj: "سجدۀ شكر بعد از نماز، سبب كامل شدن نماز و خشنودى خدا و خوش‌ آمدن و اعجاب فرشتگان است. خداوند از آنان مى‌پرسد: پاداش این بندۀ شاكر چیست؟ مى­گویند: رحمت تو، بهشت تو، حلّ مشكل او، ... خداوند مى­فرماید: همان­گونه كه او از من تشكّر كرد، من هم از او سپاسگزارم. این جمله مى­فهماند كه رضایت و سپاس الهى از همه نعمت‌ها برتر است".[5]‏

 تشکر از خداوند برای هر نعمتی موجب افزونی آن نعمت می­گردد. حضرت موسیj به قوم خود فرمود: "خداوند این چنین مقرر نموده است که اگر شکر کنید نعمتم را بر شما زیاد می­کنم و اگر کفر بورزید عذاب من شدید است".[6]و چه توفیق و نعمتی از این بالاتر که خداوند به انسان لیاقت داده است که او را یاد نماید. پس هر کس به حقیقت نماز و اینکه بزرگ­ترین توفیق است واقف گردد، اهمیت و بایستگی سجدۀ شکر را بیشتر احساس می­کند.

• ذكر سجده شكر

حداقل سه مرتبه "شكراً لله" است؛ ولی هر چه طولانی‌تر باشد، بهتر است. از حضرت رضاj در سجده بعد از نماز، تا پانصد "سبحان‌الله" هم شنیده شده.[7]و مكرر اتفاق افتاده كه موسی­بن­جعفرj بعد از نماز به سجده رفته‌اند و تا بالا آمدن روز همچنان در سجده بوده‌اند.[8]

 امام صادقj فرمودند: "حضرت ابراهیمj به سبب زیاد سجده نمودن بر زمین به مقام خلیل اللهی رسید".[9]

• چند نکته دربارۀ احکام سجدۀ شکر

بهتر است انسان دو بار سجده‌كند؛ به این صورت كه بعد از سجدۀ اول گونه راست و بعد گونه چپ را به خاك بمالد و مجددا سر بر خاك گذارد.[10]

امام باقرj فرمود: "خداوند تبارك و تعالى به موسىj وحى فرستاد: آیا می‌دانى چرا از میان همۀ مردم تو را برای سخن گفتن با خودم برگزیدم؟ موسىj عرض كرد: پروردگارا چرا؟ خداوند فرمود: من بندگانم را آزمایش کردم و در میان آنها ذلیل‌تر و خاكسارتر و فروتن‏تر از تو نسبت به خود ندیدم. اى موسى! براى اینكه چون تو از نماز فارغ می‌شوى، روى خود را بر خاك مى‏نهى؛ یعنى اظهار كوچكى و ناچیزى می‌نمایى".[11]

 سجده شكر، بعد از فریضه و نافله و بعد از تذكر هر نعمتی مطلوب است.

مستحب است كه در سجدۀ شكر ساق دست­ها باز و قفسه سینه و شكم خود را به زمین بچسباند. (عکس آنچه در نماز انجام می­شود).

مستحب است كه انسان دست بر موضع سجده خود بمالد و بعد به صورت (و سایر اعضای) خود بكشد.

• آثار و برکات سجدۀ شکر

در این زمینه دو روایت بیان می‌کنیم:

امام رضاj فرمودند: "یکی از آثار مهم سجدۀ شکر بعد از نماز، جبران برخی کاستی­های موجود در نماز است".[12]

امام صادقj فرمود: "اگر بنده با عبودیت و نماز به دنبال جلب رضوان الهی است این رضایت با انجام سجدۀ شکر کامل می­گردد به گونه­ای که فرشتگان مقرب الهی که مدام در حال تقدیس و تسبیح خدای سبحان هستند به شگفتی در می­آیند از رحمت الهی که بر شخص سجده‌گزار نازل می­گردد؛ به نحوی که خداوند بر فرشتگان فخر فروخته و (از روی لذت ربوبی و رضایت) می­گوید که ای ملائکه من بیایید و نیک بنگرید بنده مرا که علاوه بر انجام فریضه به سجدۀ شکر افتاده و از من به سبب توفیق نماز واجب تشکر می­کند؛ حال سزاوار است که من که خدای او هستم نیز از او تشکر نمایم و صورتم را به او نشان می­دهم".[13] [که منظور دیدن و درک مظاهر خداوند که بالاترین آن اهل­بیت عصمت و طهارت هستند می­باشد].

در حقیقت اینکه خالق از مخلوق تشکر نماید یعنی بزرگ­ترین لطف الهی که از بهشت و رحمت و مغفرت و رضوان الهی برتر و بالاتر است.