راه دستیابی به اسرار نماز

همان گونه که در مقاله قبلی بیان شد، نماز مانند ديگر اشیا، اسرار و گنجینه­هایی دارد.[1] همه آن گنجينه­ها نزد خدا است و هر آن چه نزد خدا باشد، ماندگار است.[2] پس اسرار نماز همچون اسرار آسمان­ها و زمين، موجودي بيروني است كه پايان و فنا نمي‌پذيرد و صعود به قله آن، دست‌یافتنی نيست؛ زیرا امر فاني حجاب است و چاره‌اي جز ترك آن نيست. تنها پس از هجرت و سفر از جهان ملک، به ملکوت و راز نماز می­توان دست یافت. این ملکوت همان سرّ نماز است که به دست خدا است و ثابت و پایدار است؛ چون به دست او است، نه نمازگزار.[3]

                           گر از دوست چشمت به احسان اوست

تو در بند خویشی نه در بند دوست

                           تو را تا دهن باشد از حرص، باز

نیاید به گوش دل از غیب، راز

حقایق سرایی است آراسته

هوی و هوس گرد برخاسته

نبینی که جایی که برخاست گرد

نبیند نظر گر چه بیناست مرد[4]

برای رسیدن به ملکوت و اسرار نماز، باید از آداب ياري گرفت؛ همچون رعايت اخلاص و حضور قلب که مهم‌ترین مورد از آدابِ نماز است. پس آداب نماز همان علت­هاي آماده­ ساز و اسباب كمك ­رسان در رسيدن به پاره‌اي از اسرار نماز هستند.[5] براي رسيدن به باطن نماز، به خاطر پاك و درون صاف نیازمنديم و این با رعایت آداب فراهم می­گردد.

بيشتر آدابِ ظاهری و باطنی نماز، شامل پاکی ظاهری، اخلاص و طهارت باطنی نمازگزار است. از اين رو، ناخالص، يعني مشرک، به اسرار نماز راه ندارد:

"إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَس".^[6]

به دیگر سخن، همان گونه كه ظاهر قرآن را جز كسي كه پاك باشد، نمي‌تواند مسّ كند، باطن آن را نيز جز کسي که از آلودگي، پاک شده، مسّ نمي‌كند:

"لا يَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُون".^[7]

نماز نیز اين گونه است. به باطن آن نمی­رسد، جز چشم پاكي كه از آلودگي برکنار باشد و دستی که به گناه نرسیده است.

غسل در اشک زدم کاهل طریقت گویند

پاک شو اوّل و پس دیده بر آن پاک انداز[8]

پس دست یافتن به اسرار نماز تنها با خواندن آنها میسر نمی­شود و نمازگزار بايد پس از شناخت نماز و هدف والاي آن، جان را به آداب نماز و صفات صاحبان اسرار بيارايد تا به تأويل دست يابد.

مناسب­ترین هنگام برای رازیابی نماز، وقت سحر است؛ زیرا نماز و عبادت شبانه پابرجاتر و استوار‏تر است:

"إِنَّ ناشِئَة اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قيلا".^[9]

قرآن کریم دريافت اين معنا را از ویژگی­های خردمندان می­داند:

"أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّيْلِ ساجِداً وَ قائِماً يَحْذَرُ الْآخِرَة وَ يَرْجُوا رَحْمَة رَبِّهِ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذينَ لا يَعْلَمُونَ إِنَّما يَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْباب"^[10]؛

[آيا چنين كسى با ارزش است] يا كسى كه در ساعات شب به عبادت مشغول است و در حال سجده و قيام، از عذاب آخرت بيم دارد و به رحمت پروردگارش اميدوار است؟ بگو: آيا كسانى كه مى‏دانند، با آنان كه نمى‏دانند، يكسانند؟ تنها خردمندان تذکر مي‌يابند![11]

پی نوشت: