"عزيز" كسى است كه در اثر نيرومندى، امرش غالب و جارى است و مقهور نمى‏شود، عزّت بمعنى توانائى است، مقابل ذلّت. کلمه "رحیم"، به معنای مبالغه در رفاقت و مهربانی است. در قرآن و در وصف خداوند بعد کلمه

حجت الاسلام هادی عجمی

"عزيز" كسى است كه در اثر نيرومندى، امرش غالب و جارى است و مقهور نمى‏شود،^[1] عزّت بمعنى توانائى است، مقابل ذلّت.^[2] کلمه "رحیم"، به معنای مبالغه در رفاقت و مهربانی است.^[3] در قرآن و در وصف خداوند بعد کلمه "الرحیم"، بیشترین همراهی را بعد از "الرحمن"، با  "العزیز" دارد: "إِنَّ رَبَّكَ لَهُوَ الْعَزيزُ الرَّحيمُ". این همراهی بیانگر این است که هرچند خداوند بیشترین مهربانیِ وصف نشدنی را با بندگانش دارد؛ اما این مهربانی همراه با لودکی و از سر ناتوانی نیست، بلکه به همراه غلبه و قدرت است. نکته لطیف این همراهی این است که مهربانی زمانی زیباست و مؤثر که با عزت همراه باشد.

امروزه نویسندگان و پژوهشگران حوزه تربیت در خانواده تاکید بر عاطفه و مهربانی پدر با فرزندان دارند. پدری محبوبِ فرزندانش است که به آنها محبت فراوان داشته باشد؛ اما برخی پدران، محبتی بدون عزت به آنها دارند که نتیجه آن لوس شدن و سرکش شدن فرزند است. از طرفی برخی گمان دارند که عزت به معنای خشونت و یکدندگی است و برای قدرت و عزت پیدا کردن در خانواده از محبت غافل می‌شود. هر دو رفتار اشتباه است و آنچه درست است همراهی مهربانی با عزت است.

اگر  مهربانی امیر مؤمنان ع با کودکان یتیم بسیار زیباست؛ چون فتح و از جا کندن درب خیبر را از او شنیده‌ایم. چون مهربانی انسان‌های مقتدر زیباتر و دلنشین‌تر است. مهربانیِ فردی بی‌عزت و دور از احترام، نه تنها زیبا نیست؛ بلکه به گونه‌ای آن را وظیفه‌اش می‌دانیم.

متاسفانه یکی از آسیب‌های خانواده‌های امروز، مهربانی‌های نابجا و بی‌حد برخی پدران است. از طرفی بی‌عزت شدن برخی پدران در خانواده، مهربانی او را وظیفه‌ای دائمی و بدون زیبایی کرده است. پدر باید بداند که اگر می‌خواهد دستور و دعوتش به نماز اثر بخش باشد، باید محبوب فرزندانش باشد و محبوبیت در گروه مهربانیِ همراه با عزت است.

خداوند همان مهربانی است که عقاب و تنبیه هم دارد. مهربانی خدا چنان زیاد است که ما نمی‌توانیم وصفش کنیم؛ اما در عین حال اگر خطا از حد بگذر، رسوا کند!

پس این دو صفت را پیوسته باید داشت، مهربانی فراوان؛ اما بجا و در عین حال تنبیه به موقع. در این صورت فرزند هم می‌داند که باید درست برخورد کند تا از محبت پدر محروم نشود و از طرفی اشتباه نکند تا تنبیه نشود.

با توجه با آنچه بیان شد در ادامه محبت و اقتدار را توضیح بیشتری خواهیم داشت:

محبت

انسان به­ويژه كودكان نياز به محبت دارند، چنان­كه نياز به غذا و مسكن و امنيت دارند. محبت به فرزندان يكي از وظايف والدين است. پيامبر dفرمودند: "أَحِبُّوا الصِّبْيَانَ وَ ارْحَمُوهُم"‏؛^[4] كودكان را محبت كنيد و با آنان مهربان باشيد. محبت به فرزندان نه تنها نيازي از نيازهاي روحي او را برآورده كرده و به او اعتماد به نفس مي‌دهد، بلكه افزون بر آن موجب مي‌شود والدين محبوب كودكان شوند و به آنها اعتماد پيدا كنند. اين رابطة مبتني بر محبت و اعتماد موجب مي‌شود فرزندان از والدين خود حرف­شنوي داشته، خواسته‌ها و دستورات آنها را بپذيرند و اجرا كنند. اين تأثيرپذيري بستگي به ميزان محبوبيت والدين دارد و هر چه ميزان محبوبيت بيشتر باشد، تأثيرگذاري آنها بر فرزندانشان نيز بيشتر خواهد بود.

اميرالمؤمنين jمي‌فرمايد: "الإنسانُ عَبدُ الإحسانِ"؛^[5] انسان بندة محبت و احسان است. اين علاقه و دوستي نيز به نوبة خود، زمينه را براي تأثيرپذيري از احسان كننده آماده مي‌كند. زيرا قلب انسان به هر چه علاقه‌مند باشد، ساير اعضا و جوارج او نيز به آن علاقه‌مند مي‌شوند و علاقه نيز پذيرش و پيروي را در پي دارد. تحقيقات روانشناسان نيز همين مطلب را تأييد مي‌كند. تيلور مي‌گويد: "يافته‌هاي روانشناسان نشان مي‌دهد كه هر چه مخاطبان نگاه مثبت‌تري به گوينده داشته باشند، ارتباط را مثبت‌تر ارزيابي كرده و احتمال بيشتري دارد نگرش خود را مطابق نظر گوينده تغيير دهند. آنگاه وي در ادامه در تبيين اين مسئله مي‌گويد: "از آنجا كه انسان­ها سعي مي‌‌كنند شناخت‌هايشان با احساساتشان هماهنگ باشد، نگرش خود را به احتمال زياد بر حسب نگرش­هاي كساني كه دوست دارند تغيير مي‌دهند".^[6]

بنابراين، مي‌توان گفت احسان و محبت يكي از روش­هايي است كه زمينه را براي هدايت فرزندان به نماز آماده و مساعد مي‌كند.

اقتدار

پدران باید بدانند اگر می‌خواهند در خانه اقتدار داشته باشند و دعوت به نمازشان مؤثر باشد لازم است که:

• با فرزند و به‌خصوص همسر خود با احترام برخورد کنند تا متقابلا احترامش را داشته باشند؛
• زمانی که از فرزند اشتباهی سر زد، در عین مهربانی با اشتباه او برخورد کنند و از محبت افراطی بپرهیزند؛
• چنانچه بعدا توضیح داده خواهد شد، هرگز در تنبیه زیاده روی نکنند؛
• در مقابل نظرات همسر و فرزندان خوب فکر کنند سپس نظر خود را داده تا بعد از اینکه دستور یا نظر خود را گفتند، با گریه و نق زدن فرزندان یا ناراحتی همسر سریع نظر خود را عوض نکنند. این عوض کردن متعدد نظر سبب می‌شود، اقتدار لازم را نداشته باشند و نظرشان در خانواده از اهمیت لازم برخوردار نباشد؛
• مرد مقتدر، تکیه گاه است؛
• مرد مقتدر اهل تهدید و فشار نیست؛
• تأمین دادن؛ بزرگ ترین نشانه مرد مقتدر است. حضرت عباس(ع) مرد مقتدر کربلا است؛ اما نه با فرمان دادن که با تأمین و امنیت بخشیدن؛
• آرامش بخشی ویژگی بارز مردان مقتدر است؛
• قهر و جدل بی‌جا، اقتدار مرد را می‌شکند.