محمدمهدی حائری‌پور، مرکز تخصصی نماز

درباره آداب تعقیبات نماز، مرحوم شیخ عباس قمیvدر مفاتیح الجنان فصلی را به آن اختصاص داده است و در دو قسم تعقیبات مشترکه(که برای نمازهای یومیّه وارد شده است) و تعقیبات مختصّه (که برای هر یک از نمازها به صورت جداگانه وارد شده است) بیان کرده است.

ما در اینجا مهم ترین تعقیبات نمازها را که مشترک بین نمازهای یومیّه است،می­آوریم و درباره آداب آنها به اختصار سخن می­گوییم:

اول: تسبیحات حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها

مهمترین تعقیب نمازها، تسبیحات مذکور است که طبق روایات، پیامبر اکرمsآن­را به حضرت زهرا سلام الله علیها یاد داده است و نسبت به انجام آن تأکید فرموده است.امام باقرaفرمودند: « مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَيْ‏ءٍ مِنَ التَّحْمِيدِ أَفْضَلَ‏ مِنْ‏ تَسْبِيحِ‏ فَاطِمَةَ عليها السلام، وَ لَوْ كَانَ شَيْ‏ءٌ أَفْضَلَ مِنْهُ، لَنَحَلَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه و آله فَاطِمَةَ عليها السلام‏»^[1]:

خداوند سبحان با هیچ ذکری برتر از تسبیحات حضرت زهرا سلام الله علیها پرستیده و ستایش نمی­شود و اگر برتر از آن وجود داشت پیامبر خدا همان را به حضرت فاطمه بخشیده بود.

روش تسبیح حضرت زهرا سلام الله علیها این است که بلافاصله پس از نماز واجب، رو به قبله  و با طهارت، 34 مرتبه«الله اکبر»، 33 مرتبه«الحمدلله» و 33 مرتبه«سبحان الله»، بگوید. امام صادقaفرمود: تسبیح حضرت فاطمه سلام الله علیها در تعقیب هر نماز نزد من محبوب­تر است از هزار رکعت نماز در هر روز.^[2]

دوّم: خواندن آیه الکرسی

پس از نمازها بر خواندن آیه الکرسی که در بر دارنده اسم اعظم الهی است،تأکید ویژه­ای شده است.قال رسول اللهs:

« مَنْ‏ قَرَأَ آيَةَ الْكُرْسِيِ‏ عَقِيبَ‏ كُلِّ فَرِيضَةٍ تَوَلَّى اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ قَبْضَ رُوحِهِ وَ كَانَ كَمَنْ جَاهَدَ مَعَ الْأَنْبِيَاءِ حَتَّى اسْتُشْهِد»^[3]: هر کس بعد از هر نماز واجب، آیه الکرسی بخواند، خدای متعال خود عهده دار قبض روح او می­شود و مانند کسی است که با پیامبران در راه خدا جهاد کرده و سرانجام به شهادت رسیده باشد.

سوم: سجده شکر

از اموری که در تعقیب نمازها مورد تأکید است،سجده شکر است. یعنی بعد از هر نماز،سجده کند و بگوید«شکراََ» یا «شکراََلله» و این ذکر را صد مرتبه یا سه مرتبه ویا یک مرتبه تکرار کند.^[4]

از امام مهدی fنقل شده است که فرمودند: به راستی سجده شکر از لازم ترین و واجب ترین سنّت­هاست.^[5]

امام صادقa نیز فرمودند: سجده شکر بر هر مسلمانی لازم است و آن سبب تکمیل نماز و رضایت پروردگار و خشنودی فرشتگان است.به راستی وقتی بنده ای خوانده و سپس سجده شکر انجام می­دهد... خداوند به ملائکه اش خطاب کرده و می­فرماید: ای­فرشتگان من! بنده مرا بنگرید! واجب مرا اداء کرد و پس از آن به خاطر نعمتی که به او ارزانی داشتم برای من سجده شکر کرد! ملائکه من پاداش او چیست؟ می­گویند: خدایا پاداش او رحمت توست! خداوند می­فرماید: پس از آن برای چه خواهد بود؟می­گویند: بهشت تو! می­فرماید: پس از آن­چه؟ می­گویند: برآوردن حوائج و نیازهایش!...[و همین گونه خدا می­فرماید و فرشتگان پاسخ می­دهند].پس هیچ چیزی نمی­ماند مگر اینکه فرشتگان در پاسخ خداوند می­گویند تا آنگاه که فرشتگان می­گویند: خدایا ما نمی­دانیم­[چه پاداش دیگری برای سجده کننده فراهم کرده­ای]خداوند می­فرماید: چنان که مرا سپاس گفت از او تشکر خواهم کرد و با فضل خود به او روی می­آورم و رحمت[خاص] خود را به او نشان می­دهم.^[6]

چهارم: خواندن سوره توحید

در روایات متعدّد بر خواندن سوره توحید در تعقیب نمازهای واجب تأکید شده است.

امام صادقa: « مَنْ‏ كانَ‏ يُؤْمِنُ‏ بِاللَّهِ‏ وَ الْيَوْمِ‏ الْآخِرِ فَلَا يَدَعْ أَنْ يَقْرَأَ فِي دُبُرِ الْفَرِيضَةِ- بِ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ فَإِنَّهُ مَنْ قَرَأَهَا جَمَعَ اللَّهُ لَهُ خَيْرَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ وَ غَفَرَ لَهُ وَ لِوَالِدَيْهِ وَ مَا وَلَدَا.»^[7] :هر کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد، خواندن سوره توحید را پس از نماز واجب ترک نکند، زیرا هر کس چنین کند خداوند برای او خیر دنیا و آخرت را جمع کرده و او و پدر و مادر او و نسل ایشان را بیامرزد.

و در بعضی روایات توصیه شده است که پس از نماز واجب، دوازده مرتبه توحید بخواند.^[8]

پنجم: صلوات بر محمّد و آل محمّد

درود فرستادن بر پیامبر و خاندان پاکش در همه اوقات و در همه حالات مورد سفارش روایات است و از جمله بهترین موارد آن پس از نمازهای واجب است.

امام علیaفرمود: وقتی بنده از نمازش فارغ شد بر پیامبر صلوات بفرستد و بهشت و حورالعین را از خدا بخواهد و از آتش جهنّم به خدا پناه برد.^[9]

ششم: خواندن تسبیحات اربعه

در روایات متعدّد برای خواندن تسبیحات اربعه (سبحان الله و الحمدلله ولا إله إلّاالله) به تعداد سی مرتبه،^[10]فضیلت و آثار و برکات فراوانی بیان شده است که از جمله آنها آمرزش گناهان،دفع همه بلاها و برآورده شدن حوائج دانسته شده است.^[11]