چنين به نظر مي رسد که عبادت عالي ترين نوع تذّلل در برابر خداوند است . در اهميّت آن همين بس که آفرينش هستي و بعثت پيامبران ( عالم تکوين و شريع ) براي عبادت است .خداوند در قرآن مي فرمايد : « وَ ما خَلَقتُ الجِّنَ وَ الانس الا لِيعبُدونِ » هدف آفرينش جن و ا نس ، عبادت خداوند است .کارنامه همه انبياء و رسالت آنان نيز ، دعوت مردم به پرستش خداوند بوده است .« وَ لَقَد بَعَثنا في کُلِ امة رَسُولا ان اعبُدُوا اللهَ وَاجتَنِبوُا الطاغوتَ ».

چنين به نظر مي رسد که عبادت عالي ترين نوع تذّلل در برابر خداوند است. در اهميّت آن همين بس که آفرينش هستي و بعثت پيامبران ( عالم تکوين و شريع ) براي عبادت است .خداوند در قرآن مي فرمايد : « وَ ما خَلَقتُ الجِّنَ وَ الانس الا لِيعبُدونِ »[1] هدف آفرينش جن و ا نس ، عبادت خداوند است .کارنامه همه انبياء و رسالت آنان نيز ، دعوت مردم به پرستش خداوند بوده است .« وَ لَقَد بَعَثنا في کُلِ امة رَسُولا ان اعبُدُوا اللهَ وَاجتَنِبوُا الطاغوتَ ».[2]

پس هدف از خلقت جهان و بعثت پيامبران عبادت خدا بوده است .روشن است که خداي متعال ، نيازي به عبادت ما ندارد و سود عبادت ، به خود پرستندگان بر مي گردد ، همچنانکه درس خواندن شاگردان به نفع خود آنان است و سودي براي معلم ندارد .

چگونه عبادت کنيم ؟

روش عبادت را بايد از قرآن و عترت آموخت . آن گونه که آدرس هر خانه را بايد از صاحب خانه گرفت . آيات قرآن و احاديث معصومين بهترين عبادت را کدام مي دانند و چه اوصافي براي آن مي شمارند ؟ جواب را بايد از قرآن و عترت دريافت . پس مروري به کلمات اولياء دين مي کنيم :

1- عبادت آگاهانه

در حديث است: (( رَکعتانِ مِن عالِم خَيرٌ مِن سَبعينَ رَکعه مِن جاهِل ))[3].دو رکعت نماز عالم ، بهتر از هفتاد رکعت نماز جاهل است . و رسول خدا( ص ) فرموده است : از نماز آن قسمتي مورد قبول است که انسان بر اساس تعقل آگاهي بخواند .و نيز حديث ديگري است : «اَلْمُتَعَبِّدُ عَلی غَیْرِ فِقْهٍ کَحِمارِ الطّاحُونَةِ ».[4]عابدي که روي فهم و درک عبادت نکند الاغ آسياب است که حرکت مي کند ولي در جا مي زند و پيش نمي رود .پيامبر ( ص ) فرمود : دو رکعت نماز با توجه، از شب زنده داري غافلانه بهتر است[5] .

قرآن مي فرمايد :

« لا تَقرَبُوا الصَلواة وَ انتُم سُکاري حَتي تَعلُمُوا ما تَقُولُونَ » [6]

در حال مستي سراغ نماز نرويد تا بدانيد که چه مي گوييد .

امام صادق ( ع ) مي فرمايد: هر که دو رکعت نماز بخواند و بداند با که سخن مي گويد و چه مي گويد ، گناهانش بخشيده مي شود[7]

2- عبادت عاشقانه

آن گونه که بيمار ، از غذاي لذيذ ، لذّت نمي برد عبادت کنندگان بي شوق هم، لذّتي از پرستش نمي برند . عبادت بايد همراه محبّت و عشق و نشاط و لذّت باشد ، نه همراه کسالت و بيحالي و افسرده دلي . نشاط در عبادت ، امتيازي است که انسان هاي شيفته دل از آن برخوردارند . زمينه آن را هم بايد با معرفت و توجه به دست آورد . عبادت زوري و تحميلي ، بي نتيجه است .امام صادق ( ع ) فرمود :

(( لا تُکرهُوا الي انفُسِکُم العِبادَة )).عبادت را به خودتان تحميل نکنيد[8] .

آنگونه که براي ديدار يک شخصيّت محبوب و بزرگ نشاط و شوق مي يابيم ، براي ديدار با خدا و پرستش در آستان او هم بايد قلبي مشتاق و با نشاط بيابيم . اولياء دين و معصومين ( ع ) چنان شيفته لحظه ديدار با خدا بودند و چنان عاشقانه نماز و عبادت داشتند که شگفت آور است .

3- عبادت خالصانه

گوهر خلوص ، به عبادت ها ارزش و اعتبار مي بخشد و عبادتي که خالص براي خدا نباشد و ريا ، نفاق ، شهرت طلبي و عوام فریبي باشد ، فاقد ارزش است و نزد خداوند هم پذيرفته نيست .

قرآن مي فرمايد : « وَ لا يشرِک بغِبادَةِ رَبِهَ احَدا » [9]

( هر که به خداوند و قيامت ايمان دارد ) کسي را در عبادت ، شريک خدا نسازد .

عبادت بي اخلاص ، همچون جسم بي جان و پيکر بي روح است . و به تعبير قرآن ، مردم فرمان نيافته اند مگر آنکه با ديني خالص خدا را بپرستند .

4- عبادت خاشعانه

خشوع ،آن توجه قلبي به پروردگار و داشتن حالتي است که مناسب با عظمت خداوند است . پرستش خدا بايد همراه با قلبي سرشار از احساس عظمت خدا و کوچکي و نياز در مقابل او باشد . قرآن ، در وصف مؤمنان رستگار ، (( خشوع در نماز )) را بيان مي کند :(( وَ الذين هُم في صلاتهم خاشِعُونَ ))

اين خشوع قلبي ، بايد سراسر وجود اهل عبادت را فرا بگيرد . راه بدست آوردن آن ، اين است که نمازگزار ، چنان عبادت کند که گويا خدا را مي بيند و ذلّت و کوچکي خويش را در برابر قدرت و عظمت او حس کند در حديث است :

« اعبُدُ اللهَ کَانَکَ تراه »[10]

خدا را چنان عبادت کن که گويا او را مي بيني .

در حديث ديگر است : « فَصَلّها لِوَقتها صَلاةَ مُوَدِعٍ » [11]

نماز را در وقتش چنان بخوان، که گويا آخرين نماز تو است و تو از نماز و دنيا خداحافظي مي کني.

5 - عبادت مخفيانه

انسان، مصون از دام هاي شيطان نيست و عبادت هاي عابد، چه بسا با عيب و ريا و خودنمايي تباه مي شود. راه غلبه بر اين آفت ، عبادت هاي پنهاني است . رسول خدا ( ص ) فرمود : پاداش عبادتي بيشتر است که مخفي باشد [12]. البته اين در مواردي است که خود اسلام ، دستور به عبادت هاي علني ( مثل نماز جماعت و جمعه و حج ) نداده باشد . چرا که نماز جماعت در مسجد ، برتر از نماز فرادي در خانه است . عبادت مخفيانه بسياري اوقات جلوي ريا و تباه شدن عبادت را مي گيرد .

آفات عبادت

شيطان اين دشمن قسم خورده و ديرينه انسان ، که همواره در کمين انسان است تا عبادت هايش را تباه و بي‎نتيجه سازد از اين راه ها براي فاسد کردن و باطل نمودن عبادت ما وارد مي شود .

1- ريا

کسي که نه براي خدا ، بلکه براي جلب نظر مردم يا رسيدن به موقعیت و شهرت عبادت مي کند ، او گرفتار دام شيطان است و عباداتش به هدر مي رود . اين اخلاق در عبادت ، توسط شيطان حتي گاهي پيش از عمل هم ، در نيّت پديد مي آيد و از قصد قربت باز مي دارد .

2- عُجب

شيطان انسان را در حين عبادت ، به خودپسندي و مهم دانستن عبادت ما مي کشد . و اگر کار ، با نام و براي خدا شروع شده باشد ، در نيمه راه ، شيطان آن را تباه مي سازد و انسان را به غرور ، دچار مي سازد .

3- گناه

بي شک ، گناهان ، آثار خوب عبادت را از بين مي برند . کشاورزي که پس از ماه ها تلاش و زحمت در راه به ثمر رساندن مزرعه و باغ در اثر يک غفلت ، گرفتارآتش سوزي و حريق خرمن شود رنج هايش هدر رفته است ، گناهان آتشي در خرمن عبادات و اعمال ما هستند که آنها را بر باد مي دهند .امام سجاد ( ع ) در دعاي (( مکارم الاخلاق )) از خدا چنين مي طلبد : خدايا ، مرا بنده خودت ساز ولي عبادتم را با عجب ، فاسد مگردان ، مرا عزيز کن ولي به تکبّر مبتلايم مساز.

مولف: مجید نوروزی

ناشر: اختصاصی راسخون