اعود بالله من الشیطان الرجیم
بسم الله الرحمن الرحیم
لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم
موضوع: صراط مستقیم از منظر آیات الهی قرآن کریم
پیش گفتار
در این مقال با یاری جستن بیش از پیش از خداوند یکتا، قصد بر این است تا با توجه به آیات الهی قرآن کریم به این موضوع پرداخته شود که منظور از « صراط مستقیم » یا راه راست که مبتنی بر سوره حمد یا فاتحه الکتاب در قرائت رکعت های نخست و دوم نمازهای واجب شبانه روز توسط مومنین که بر آنان تکلیف شده و طی آن از خداوند یگانه که پرودگار جهانیان است خواسته می شود که آنان را بدان راه ، راهنمایی کند؛ چیست؟ موضوعی که متعلق دین اسلام است و مسطور در قرآن کریم : « بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ (۱). الْحَمْدُ للّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ (۲)الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ (۳)مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ (۴)إِيَّاكَ نَعْبُدُ وإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ (۵)اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِيمَ (۶)صِرَاطَ الَّذِينَ أَنعَمتَ عَلَيهِمْ غَيرِ المَغضُوبِ عَلَيهِمْ وَلاَ الضَّالِّينَ (۷)»فاتحه.
افزون بر این و برابر روال گذشته، تلاش بر این است تا تنها به ذکر مواردی از آیات قرآن کریم مرتبط با موضوع و یا شرح موضوع بسنده و دیگر موارد از آیات الهی در این خصوص به قرآن کریم برای تدبر بیشتر در آن به لطف الهی ارجاع داده شود. امید اینکه موثر اثر واقع شود. آمین یا رب العالمین.
معانی صراط مستقیم بر اساس آیات الهی
الف) صراط مستقیم یعنی راه راست خداوند یکتا؛ که شیطان به عنوان دشمن آشکار آدم و بنی آدم تلاش کرده و می کند تا با نشستن بر سر راه آن یعنی همان « صراط مستقیم »، انسان را گمراه و اغوا کند و روشن است که هر کس پیروی شیطان را بنماید و تابع و شاکر هدایت الهی نباشد؛ تبعات آن را که دوزخ است به همراه شیطان خواهد دید: « قَالَ فَبِمَا أَغْوَیْتَنِی لأقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَکَ الْمُسْتَقِیمَ (١٦) ثُمَّ لآتِیَنَّهُمْ مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَیْمَانِهِمْ وَعَنْ شَمَائِلِهِمْ وَلا تَجِدُ أَکْثَرَهُمْ شَاکِرِینَ (١٧) قَالَ اخْرُجْ مِنْهَا مَذْءُومًا مَدْحُورًا لَمَنْ تَبِعَکَ مِنْهُمْ لأمْلأنَّ جَهَنَّمَ مِنْکُمْ أَجْمَعِینَ (١٨) اعراف با توجه به آیات 11-25 ».
البته نکته ای که در این زمینه بر اساس کلام مقدس الهی که بدان ایمان داریم باید افزود این است که شیطان فی نفسه بر انسان تسلطی نداشته و ندارد، بلکه تسلط او زمانی است که فرد انسانی به جای ایمان به خدا و توکل بر او؛ شیطان را دوست خود بگیرد و پیروی او را در شرک به خدا یا شریک قرار دادن او برای خدا ( سبحان الله) بنماید و ...: « فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ (٩٨)إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَى الَّذِینَ آمَنُوا وَعَلَى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ (٩٩)إِنَّمَا سُلْطَانُهُ عَلَى الَّذِینَ یَتَوَلَّوْنَهُ وَالَّذِینَ هُمْ بِهِ مُشْرِکُونَ (١٠٠) نحل. ».
امری که خود شیطان نیز پس از اجابت دعوتش توسط هر فردی انسانی؛ بدان اذعان دارد: « وَقَالَ الشَّیْطَانُ لَمَّا قُضِیَ الأمْرُ إِنَّ اللَّهَ وَعَدَکُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَوَعَدْتُکُمْ فَأَخْلَفْتُکُمْ وَمَا کَانَ لِی عَلَیْکُمْ مِنْ سُلْطَانٍ إِلا أَنْ دَعَوْتُکُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِی فَلا تَلُومُونِی وَلُومُوا أَنْفُسَکُمْ مَا أَنَا بِمُصْرِخِکُمْ وَمَا أَنْتُمْ بِمُصْرِخِیَّ إِنِّی کَفَرْتُ بِمَا أَشْرَکْتُمُونِی مِنْ قَبْلُ إِنَّ الظَّالِمِینَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ (٢٢) ابراهیم. »، و پس از پذیرش کفر ناشی از اجابت دعوت شیطان به سوی کفرِ به الله، وی از چنین انسانی برائت می جوید و می گوید که از « الله » که رب العالمین است می ترسد: « کَمَثَلِ الشَّیْطَانِ إِذْ قَالَ لِلإنْسَانِ اکْفُرْ فَلَمَّا کَفَرَ قَالَ إِنِّی بَرِیءٌ مِنْکَ إِنِّی أَخَافُ اللَّهَ رَبَّ الْعَالَمِینَ (١٦) حشر با توجه به تمام آیات سوره ».
به هر جهت خلاصه سخن اینکه باید به آیات الهی گوش فرا داد و شیطان را دشمن آشکار خود دانست و از وسوسه های او دوری نمود: « یَا بَنِی آدَمَ لا یَفْتِنَنَّکُمُ الشَّیْطَانُ کَمَا أَخْرَجَ أَبَوَیْکُمْ مِنَ الْجَنَّةِ یَنْزِعُ عَنْهُمَا لِبَاسَهُمَا لِیُرِیَهُمَا سَوْآتِهِمَا إِنَّهُ یَرَاکُمْ هُوَ وَقَبِیلُهُ مِنْ حَیْثُ لا تَرَوْنَهُمْ إِنَّا جَعَلْنَا الشَّیَاطِینَ أَوْلِیَاءَ لِلَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ (٢٧) اعراف با توجه به آیات 16-26 »، و دانست و به یاد آورد که هر کس پیروی و اجابت دعوت شیطان را بنماید، نتیجه اش برای هر دوی آنها آتش خواهد بود: « فَکَانَ عَاقِبَتَهُمَا أَنَّهُمَا فِی النَّارِ خَالِدَیْنِ فِیهَا وَذَلِکَ جَزَاءُ الظَّالِمِینَ (١٧) حشر با توجه به آیات 16-20 »، هر چند که شیطان این امر حق را بر زبان جاری کند که او از « الله » که رب العالمین است می ترسد و این بدان معنا می تواند باشد که صرف به زبان جاری کردن ترس از خدا و ایمان به او و ...؛ در مومن بودن و دیدن نتیجه ی اعمال کفایت نمی کند؛ بلکه باید به عنوان یک مومن حقیقی به دل و از صمیم قلب نیز آیات خدا را شیند و فرمان برد و به آنها عمل نمود از جمله اینکه باید به عنوان مردم، شیطان را که دشمن آشکار آدمی است دشمن داشت تا با اجابت دعوتش از اهل آتش نبود: « یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا وَلا یَغُرَّنَّکُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ (٥) إِنَّ الشَّیْطَانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا إِنَّمَا یَدْعُو حِزْبَهُ لِیَکُونُوا مِنْ أَصْحَابِ السَّعِیرِ (٦) الَّذِینَ کَفَرُوا لَهُمْ عَذَابٌ شَدِیدٌ وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ کَبِیرٌ (٧) فاطر » و ...؛
بلکه باید از مومنین واقعی بود و فقط آیات خداوند را که همه در قرآن کریم است را پیروی کرد: « اتَّبِعُوا مَا أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ وَلا تَتَّبِعُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِیَاءَ قَلِیلا مَا تَذَکَّرُونَ (٣) اعراف با توجه به آیات 1-2 » تا از جانب او هدایت یافته و به رستگاری رسید و نه پیروی کلامی جز آن را: « تِلْکَ آیَاتُ اللَّهِ نَتْلُوهَا عَلَیْکَ بِالْحَقِّ فَبِأَیِّ حَدِیثٍ بَعْدَ اللَّهِ وَآیَاتِهِ یُؤْمِنُونَ (٦) جاثیه با توجه به آیات 1-11 ».
و بدینگونه است در این رابطه آیات سوره ی مبارکه حجر، مبنی بر اینکه شیطان هیچ تسلطی بر بندگان خدا ندارد مگر اینکه پیروی او را نمایند و از مخلصین نباشند، که در این صورت، جایگاهشان آتش خواهد بود: « قَالَ رَبِّ بِمَا أَغْوَیْتَنِی لأزَیِّنَنَّ لَهُمْ فِی الأرْضِ وَلأغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ (٣٩) إِلا عِبَادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ (٤٠) قَالَ هَذَا صِرَاطٌ عَلَیَّ مُسْتَقِیمٌ (٤١) إِنَّ عِبَادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطَانٌ إِلا مَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْغَاوِینَ (٤٢) وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِینَ (٤٣) لَهَا سَبْعَةُ أَبْوَابٍ لِکُلِّ بَابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ (٤٤) حجر با توجه به آیات 26-50 ».
ب) صراط مستقیم یعنی پرستش و عبادت « الله » که پروردگار همه مردم بلکه همه جهانیان است: « إِنَّ اللَّهَ رَبِّی وَرَبُّکُمْ فَاعْبُدُوهُ هَذَا صِرَاطٌ مُسْتَقِیمٌ (٥١) آل عمران با توجه به آیات 33-64 ».
پ) صراط مستقیم یعنی ایمان آوردن به رسالت پیامبران برانگیخته شده از سوی خداوند و نیز ایمان آوردن به آیات الهی؛ که این مهم، هدایت مومنین را به سوی راه راست از جانب خداوند یکتا به همراه دارد. پس برای هدایت شدن به راه راست از سوی خداوند یگانه، لازم است که مومنین راه ایمان و وحدت را در پیش گیرند و از تفرقه دوری نمایند که همانا او هر کس را بخواهد به راه راست هدایت می نماید: « کَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِیِّینَ مُبَشِّرِینَ وَمُنْذِرِینَ وَأَنْزَلَ مَعَهُمُ الْکِتَابَ بِالْحَقِّ لِیَحْکُمَ بَیْنَ النَّاسِ فِیمَا اخْتَلَفُوا فِیهِ وَمَا اخْتَلَفَ فِیهِ إِلا الَّذِینَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَیِّنَاتُ بَغْیًا بَیْنَهُمْ فَهَدَى اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فِیهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ وَاللَّهُ یَهْدِی مَنْ یَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ (٢١٣) بقره با توجه به آیات 208-214 ».
و بدینگونه است در این رابطه آیات سوره حج پیرامون اینکه رسالت حضرت محمد ص فراخواندن دیگران به سوی راه راست بوده و نیز بیان کردن تبعات ایمان نیاوردن به آخرت: « وَإِنَّکَ لَتَدْعُوهُمْ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ (٧٣) وَإِنَّ الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِالآخِرَةِ عَنِ الصِّرَاطِ لَنَاکِبُونَ (٧٤) مومنون با توجه به آیات 62-92».
ت) صراط مستقیم یعنی ایمان به خدا و اعتصام و توسل به او که فرو فرستنده ی « قرآن مبین » برای « مردم » است، که همانا نتیجه ی چنین امری یعنی از مومنین بودن، وارد شدن در رحمت و فضل الهی علاوه بر هدایت شدن از سوی او به راه راست است: « یَا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَکُمْ بُرْهَانٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَأَنْزَلْنَا إِلَیْکُمْ نُورًا مُبِینًا (١٧٤) فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَاعْتَصَمُوا بِهِ فَسَیُدْخِلُهُمْ فِی رَحْمَةٍ مِنْهُ وَفَضْلٍ وَیَهْدِیهِمْ إِلَیْهِ صِرَاطًا مُسْتَقِیمًا (١٧٥) نساء ».
ث) صراط مستقیم یعنی اینکه قبله مسلمین را رو به بیت الحرام دانستن و بدان به عنوان امری «حق» از جانب پروردگار ایمان آوردن و تسلیم امر الهی بودن در این زمینه برای برخورداری از رحمت خداوندی در راهنمایی و هدایت شدن به راه راست بدانگونه که از او می خواهیم؛ امری که اهل کتاب نیز آن را بخوبی می شناسند که حق است: «سَیَقُولُ السُّفَهَاءُ مِنَ النَّاسِ مَا وَلاهُمْ عَنْ قِبْلَتِهِمُ الَّتِی کَانُوا عَلَیْهَا قُلْ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ یَهْدِی مَنْ یَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ (١٤٢) وَکَذَلِکَ جَعَلْنَاکُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَکُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَیَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیدًا وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِی کُنْتَ عَلَیْهَا إِلا لِنَعْلَمَ مَنْ یَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ یَنْقَلِبُ عَلَى عَقِبَیْهِ وَإِنْ کَانَتْ لَکَبِیرَةً إِلا عَلَى الَّذِینَ هَدَى اللَّهُ وَمَا کَانَ اللَّهُ لِیُضِیعَ إِیمَانَکُمْ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِیمٌ (١٤٣) قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَیْثُمَا کُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ وَإِنَّ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ لَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا یَعْمَلُونَ (١٤٤) وَلَئِنْ أَتَیْتَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ بِکُلِّ آیَةٍ مَا تَبِعُوا قِبْلَتَکَ وَمَا أَنْتَ بِتَابِعٍ قِبْلَتَهُمْ وَمَا بَعْضُهُمْ بِتَابِعٍ قِبْلَةَ بَعْضٍ وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ إِنَّکَ إِذًا لَمِنَ الظَّالِمِینَ (١٤٥) الَّذِینَ آتَیْنَاهُمُ الْکِتَابَ یَعْرِفُونَهُ کَمَا یَعْرِفُونَ أَبْنَاءَهُمْ وَإِنَّ فَرِیقًا مِنْهُمْ لَیَکْتُمُونَ الْحَقَّ وَهُمْ یَعْلَمُونَ (١٤٦) الْحَقُّ مِنْ رَبِّکَ فَلا تَکُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِینَ (١٤٧) بقره با توجه به آیات 124-153».
بسم الله الرحمن الرحیم
لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم
موضوع: صراط مستقیم از منظر آیات الهی قرآن کریم
پیش گفتار
در این مقال با یاری جستن بیش از پیش از خداوند یکتا، قصد بر این است تا با توجه به آیات الهی قرآن کریم به این موضوع پرداخته شود که منظور از « صراط مستقیم » یا راه راست که مبتنی بر سوره حمد یا فاتحه الکتاب در قرائت رکعت های نخست و دوم نمازهای واجب شبانه روز توسط مومنین که بر آنان تکلیف شده و طی آن از خداوند یگانه که پرودگار جهانیان است خواسته می شود که آنان را بدان راه ، راهنمایی کند؛ چیست؟ موضوعی که متعلق دین اسلام است و مسطور در قرآن کریم : « بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ (۱). الْحَمْدُ للّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ (۲)الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ (۳)مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ (۴)إِيَّاكَ نَعْبُدُ وإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ (۵)اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِيمَ (۶)صِرَاطَ الَّذِينَ أَنعَمتَ عَلَيهِمْ غَيرِ المَغضُوبِ عَلَيهِمْ وَلاَ الضَّالِّينَ (۷)»فاتحه.
افزون بر این و برابر روال گذشته، تلاش بر این است تا تنها به ذکر مواردی از آیات قرآن کریم مرتبط با موضوع و یا شرح موضوع بسنده و دیگر موارد از آیات الهی در این خصوص به قرآن کریم برای تدبر بیشتر در آن به لطف الهی ارجاع داده شود. امید اینکه موثر اثر واقع شود. آمین یا رب العالمین.
معانی صراط مستقیم بر اساس آیات الهی
الف) صراط مستقیم یعنی راه راست خداوند یکتا؛ که شیطان به عنوان دشمن آشکار آدم و بنی آدم تلاش کرده و می کند تا با نشستن بر سر راه آن یعنی همان « صراط مستقیم »، انسان را گمراه و اغوا کند و روشن است که هر کس پیروی شیطان را بنماید و تابع و شاکر هدایت الهی نباشد؛ تبعات آن را که دوزخ است به همراه شیطان خواهد دید: « قَالَ فَبِمَا أَغْوَیْتَنِی لأقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَکَ الْمُسْتَقِیمَ (١٦) ثُمَّ لآتِیَنَّهُمْ مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَیْمَانِهِمْ وَعَنْ شَمَائِلِهِمْ وَلا تَجِدُ أَکْثَرَهُمْ شَاکِرِینَ (١٧) قَالَ اخْرُجْ مِنْهَا مَذْءُومًا مَدْحُورًا لَمَنْ تَبِعَکَ مِنْهُمْ لأمْلأنَّ جَهَنَّمَ مِنْکُمْ أَجْمَعِینَ (١٨) اعراف با توجه به آیات 11-25 ».
البته نکته ای که در این زمینه بر اساس کلام مقدس الهی که بدان ایمان داریم باید افزود این است که شیطان فی نفسه بر انسان تسلطی نداشته و ندارد، بلکه تسلط او زمانی است که فرد انسانی به جای ایمان به خدا و توکل بر او؛ شیطان را دوست خود بگیرد و پیروی او را در شرک به خدا یا شریک قرار دادن او برای خدا ( سبحان الله) بنماید و ...: « فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ (٩٨)إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَى الَّذِینَ آمَنُوا وَعَلَى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ (٩٩)إِنَّمَا سُلْطَانُهُ عَلَى الَّذِینَ یَتَوَلَّوْنَهُ وَالَّذِینَ هُمْ بِهِ مُشْرِکُونَ (١٠٠) نحل. ».
امری که خود شیطان نیز پس از اجابت دعوتش توسط هر فردی انسانی؛ بدان اذعان دارد: « وَقَالَ الشَّیْطَانُ لَمَّا قُضِیَ الأمْرُ إِنَّ اللَّهَ وَعَدَکُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَوَعَدْتُکُمْ فَأَخْلَفْتُکُمْ وَمَا کَانَ لِی عَلَیْکُمْ مِنْ سُلْطَانٍ إِلا أَنْ دَعَوْتُکُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِی فَلا تَلُومُونِی وَلُومُوا أَنْفُسَکُمْ مَا أَنَا بِمُصْرِخِکُمْ وَمَا أَنْتُمْ بِمُصْرِخِیَّ إِنِّی کَفَرْتُ بِمَا أَشْرَکْتُمُونِی مِنْ قَبْلُ إِنَّ الظَّالِمِینَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ (٢٢) ابراهیم. »، و پس از پذیرش کفر ناشی از اجابت دعوت شیطان به سوی کفرِ به الله، وی از چنین انسانی برائت می جوید و می گوید که از « الله » که رب العالمین است می ترسد: « کَمَثَلِ الشَّیْطَانِ إِذْ قَالَ لِلإنْسَانِ اکْفُرْ فَلَمَّا کَفَرَ قَالَ إِنِّی بَرِیءٌ مِنْکَ إِنِّی أَخَافُ اللَّهَ رَبَّ الْعَالَمِینَ (١٦) حشر با توجه به تمام آیات سوره ».
به هر جهت خلاصه سخن اینکه باید به آیات الهی گوش فرا داد و شیطان را دشمن آشکار خود دانست و از وسوسه های او دوری نمود: « یَا بَنِی آدَمَ لا یَفْتِنَنَّکُمُ الشَّیْطَانُ کَمَا أَخْرَجَ أَبَوَیْکُمْ مِنَ الْجَنَّةِ یَنْزِعُ عَنْهُمَا لِبَاسَهُمَا لِیُرِیَهُمَا سَوْآتِهِمَا إِنَّهُ یَرَاکُمْ هُوَ وَقَبِیلُهُ مِنْ حَیْثُ لا تَرَوْنَهُمْ إِنَّا جَعَلْنَا الشَّیَاطِینَ أَوْلِیَاءَ لِلَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ (٢٧) اعراف با توجه به آیات 16-26 »، و دانست و به یاد آورد که هر کس پیروی و اجابت دعوت شیطان را بنماید، نتیجه اش برای هر دوی آنها آتش خواهد بود: « فَکَانَ عَاقِبَتَهُمَا أَنَّهُمَا فِی النَّارِ خَالِدَیْنِ فِیهَا وَذَلِکَ جَزَاءُ الظَّالِمِینَ (١٧) حشر با توجه به آیات 16-20 »، هر چند که شیطان این امر حق را بر زبان جاری کند که او از « الله » که رب العالمین است می ترسد و این بدان معنا می تواند باشد که صرف به زبان جاری کردن ترس از خدا و ایمان به او و ...؛ در مومن بودن و دیدن نتیجه ی اعمال کفایت نمی کند؛ بلکه باید به عنوان یک مومن حقیقی به دل و از صمیم قلب نیز آیات خدا را شیند و فرمان برد و به آنها عمل نمود از جمله اینکه باید به عنوان مردم، شیطان را که دشمن آشکار آدمی است دشمن داشت تا با اجابت دعوتش از اهل آتش نبود: « یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا وَلا یَغُرَّنَّکُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ (٥) إِنَّ الشَّیْطَانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا إِنَّمَا یَدْعُو حِزْبَهُ لِیَکُونُوا مِنْ أَصْحَابِ السَّعِیرِ (٦) الَّذِینَ کَفَرُوا لَهُمْ عَذَابٌ شَدِیدٌ وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ کَبِیرٌ (٧) فاطر » و ...؛
بلکه باید از مومنین واقعی بود و فقط آیات خداوند را که همه در قرآن کریم است را پیروی کرد: « اتَّبِعُوا مَا أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ وَلا تَتَّبِعُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِیَاءَ قَلِیلا مَا تَذَکَّرُونَ (٣) اعراف با توجه به آیات 1-2 » تا از جانب او هدایت یافته و به رستگاری رسید و نه پیروی کلامی جز آن را: « تِلْکَ آیَاتُ اللَّهِ نَتْلُوهَا عَلَیْکَ بِالْحَقِّ فَبِأَیِّ حَدِیثٍ بَعْدَ اللَّهِ وَآیَاتِهِ یُؤْمِنُونَ (٦) جاثیه با توجه به آیات 1-11 ».
و بدینگونه است در این رابطه آیات سوره ی مبارکه حجر، مبنی بر اینکه شیطان هیچ تسلطی بر بندگان خدا ندارد مگر اینکه پیروی او را نمایند و از مخلصین نباشند، که در این صورت، جایگاهشان آتش خواهد بود: « قَالَ رَبِّ بِمَا أَغْوَیْتَنِی لأزَیِّنَنَّ لَهُمْ فِی الأرْضِ وَلأغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ (٣٩) إِلا عِبَادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ (٤٠) قَالَ هَذَا صِرَاطٌ عَلَیَّ مُسْتَقِیمٌ (٤١) إِنَّ عِبَادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطَانٌ إِلا مَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْغَاوِینَ (٤٢) وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِینَ (٤٣) لَهَا سَبْعَةُ أَبْوَابٍ لِکُلِّ بَابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ (٤٤) حجر با توجه به آیات 26-50 ».
ب) صراط مستقیم یعنی پرستش و عبادت « الله » که پروردگار همه مردم بلکه همه جهانیان است: « إِنَّ اللَّهَ رَبِّی وَرَبُّکُمْ فَاعْبُدُوهُ هَذَا صِرَاطٌ مُسْتَقِیمٌ (٥١) آل عمران با توجه به آیات 33-64 ».
پ) صراط مستقیم یعنی ایمان آوردن به رسالت پیامبران برانگیخته شده از سوی خداوند و نیز ایمان آوردن به آیات الهی؛ که این مهم، هدایت مومنین را به سوی راه راست از جانب خداوند یکتا به همراه دارد. پس برای هدایت شدن به راه راست از سوی خداوند یگانه، لازم است که مومنین راه ایمان و وحدت را در پیش گیرند و از تفرقه دوری نمایند که همانا او هر کس را بخواهد به راه راست هدایت می نماید: « کَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِیِّینَ مُبَشِّرِینَ وَمُنْذِرِینَ وَأَنْزَلَ مَعَهُمُ الْکِتَابَ بِالْحَقِّ لِیَحْکُمَ بَیْنَ النَّاسِ فِیمَا اخْتَلَفُوا فِیهِ وَمَا اخْتَلَفَ فِیهِ إِلا الَّذِینَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَیِّنَاتُ بَغْیًا بَیْنَهُمْ فَهَدَى اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فِیهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ وَاللَّهُ یَهْدِی مَنْ یَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ (٢١٣) بقره با توجه به آیات 208-214 ».
و بدینگونه است در این رابطه آیات سوره حج پیرامون اینکه رسالت حضرت محمد ص فراخواندن دیگران به سوی راه راست بوده و نیز بیان کردن تبعات ایمان نیاوردن به آخرت: « وَإِنَّکَ لَتَدْعُوهُمْ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ (٧٣) وَإِنَّ الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِالآخِرَةِ عَنِ الصِّرَاطِ لَنَاکِبُونَ (٧٤) مومنون با توجه به آیات 62-92».
ت) صراط مستقیم یعنی ایمان به خدا و اعتصام و توسل به او که فرو فرستنده ی « قرآن مبین » برای « مردم » است، که همانا نتیجه ی چنین امری یعنی از مومنین بودن، وارد شدن در رحمت و فضل الهی علاوه بر هدایت شدن از سوی او به راه راست است: « یَا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَکُمْ بُرْهَانٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَأَنْزَلْنَا إِلَیْکُمْ نُورًا مُبِینًا (١٧٤) فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَاعْتَصَمُوا بِهِ فَسَیُدْخِلُهُمْ فِی رَحْمَةٍ مِنْهُ وَفَضْلٍ وَیَهْدِیهِمْ إِلَیْهِ صِرَاطًا مُسْتَقِیمًا (١٧٥) نساء ».
ث) صراط مستقیم یعنی اینکه قبله مسلمین را رو به بیت الحرام دانستن و بدان به عنوان امری «حق» از جانب پروردگار ایمان آوردن و تسلیم امر الهی بودن در این زمینه برای برخورداری از رحمت خداوندی در راهنمایی و هدایت شدن به راه راست بدانگونه که از او می خواهیم؛ امری که اهل کتاب نیز آن را بخوبی می شناسند که حق است: «سَیَقُولُ السُّفَهَاءُ مِنَ النَّاسِ مَا وَلاهُمْ عَنْ قِبْلَتِهِمُ الَّتِی کَانُوا عَلَیْهَا قُلْ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ یَهْدِی مَنْ یَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ (١٤٢) وَکَذَلِکَ جَعَلْنَاکُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَکُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَیَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیدًا وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِی کُنْتَ عَلَیْهَا إِلا لِنَعْلَمَ مَنْ یَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ یَنْقَلِبُ عَلَى عَقِبَیْهِ وَإِنْ کَانَتْ لَکَبِیرَةً إِلا عَلَى الَّذِینَ هَدَى اللَّهُ وَمَا کَانَ اللَّهُ لِیُضِیعَ إِیمَانَکُمْ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِیمٌ (١٤٣) قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَیْثُمَا کُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ وَإِنَّ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ لَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا یَعْمَلُونَ (١٤٤) وَلَئِنْ أَتَیْتَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ بِکُلِّ آیَةٍ مَا تَبِعُوا قِبْلَتَکَ وَمَا أَنْتَ بِتَابِعٍ قِبْلَتَهُمْ وَمَا بَعْضُهُمْ بِتَابِعٍ قِبْلَةَ بَعْضٍ وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ إِنَّکَ إِذًا لَمِنَ الظَّالِمِینَ (١٤٥) الَّذِینَ آتَیْنَاهُمُ الْکِتَابَ یَعْرِفُونَهُ کَمَا یَعْرِفُونَ أَبْنَاءَهُمْ وَإِنَّ فَرِیقًا مِنْهُمْ لَیَکْتُمُونَ الْحَقَّ وَهُمْ یَعْلَمُونَ (١٤٦) الْحَقُّ مِنْ رَبِّکَ فَلا تَکُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِینَ (١٤٧) بقره با توجه به آیات 124-153».
