ارائه توسط ستاد اقامه نماز
آیت الله فقیهی با بیان اینکه نوجوان و جوان امروز با ۳۰ سال پیش متفاوت است، دغدغه‌هایش عمیق‌تر، شبهاتش پیچیده‌تر و ابزار ارتباطی‌اش گسترده‌تر است گفت: کانون‌ها نه تنها باید پاسخگوی این شبهات باشند، بلکه باید خود تبدیل به محیطی برای «گفت‌وگوی حکیمانه» و «پرسشگری» شوند.
با توجه به اینکه ۱۹ مهرماه سالروز بیانات رهبر معظم انقلاب درباره کانون‌های فرهنگی هنری مساجد هست که فرمودند: «من سفارش کنم که کانون‌های فرهنگی هنری مساجد را فراموش نکنید، البته با همکاری بسیج ...این کانون‌های فرهنگی هنری مساجد را مؤثر کنید، برایش کار کنید، بنشینید فکر کنید، مطالعه کنید و سخنی که متناسب با نیاز آن جوانی است که آنجا حضور پیدا می‌کند فراهم کنید، مطالعه کنید. خودتان را مجهز کنید، مسلح به سلاح معرفت و استدلال کنید، بعد به این کانون‌های فرهنگی، هنری بروید و پذیرای جوان باشید. با روی خوش هم پذیرا باشید؛ با سماحت، با مدارا» گفتگویی انجام داده ایم با آیت الله محسن فقیهی عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه در خصوص ضرورت کارهای فرهنگی هنری در مسجد و راه های موثر کردن کانون های مساجد.
مسجد؛ از محراب عبادت تا کانون حیات اجتماعی نوجوان
به عنوان سوال اول بسیاری از نوجوانان، مسجد را صرفاً به عنوان یک فضای عبادی محض می‌شناسند. چگونه می‌توانیم این تصویر را به یک "کانون پویای زندگی" تغییر دهیم تا برای نوجوان جذاب باشد؟
* در ذهن بسیاری از نوجوانان و جوانان ما این است که مسجد، تنها محل نماز و عبادت است؛ اما در منظومه‌ی فکری اسلام ناب، مسجد «خانه‌ی زندگی» و «محور اجتماع» و محل تربیت، گفت‌وگو، رشد، و حتی نشاط اسلامی است.
برای تغییر این تصویر، باید نخست نوجوانان و جوانان را نه مهمان، بلکه میزبان در مساجد بدانیم. عزیزان ما باید احساس کنند که مساجد متعلق به آنهاست؛ نه صرفاً مکانی برای بزرگ‌ترها و ریش‌سفیدان. در مرحله بعد، برنامه‌های مساجد را از حالت تک‌بعدی عبادی خارج کنیم؛ و به آن رنگ‌های خدماتی، تربیتی، فرهنگی و هنری بیافزاییم. ثالثاً فضای مساجد را از حال سکون به حرکت تبدیل کنیم؛ با پویش‌های فرهنگی، فعالیت های خدمات رسانی، مشاوره، و فعالیت‌های جهادی.
ویژگی‌های یک کانون فرهنگی هنری موفق در مسجد
یک کانون فرهنگی هنری موفق برای نسل نوجوان در مسجد، باید چه ویژگی‌ها و چه برنامه‌های جذابی داشته باشد؟
به نظر اینجانب، کانونی که بتواند نوجوان و جوان را جذب کند، باید اولا هویّت‌محور باشد؛ یعنی به نوجوان و جوان کمک کند تا «خود» را در آیینه‌ی دین، فرهنگ و تاریخ بیابد. در مرحله بعد، باید دارای برنامه‌های متنوع و جذابی، مانند جلسات گفت‌وگو با علما، و فعالان اجتماعی، اردوهای فرهنگی، جهادی، و زیارتی، ایجاد فضای رفاقت و رشد باشد.
کانون فرهنگی هنری مسجد باید به عنوان نقطه پیوند بین نسل جدید با مسجد عمل کند؛ یعنی در عین احترام و حفظ نسل قدیم، با دقت در ظرایف، پای نسل نوجوان و جوان را به مساجد باز کند.
زبان مناسب برای انتقال مفاهیم دینی به نوجوان
یکی از سفارش‌های مقام معظم رهبری، "سخن متناسب با نیاز جوان" است. زبان و ادبیات مناسب برای انتقال مفاهیم دینی به نوجوان امروزی چیست؟ چگونه باید این زبان را در کانون های مساجد به کار گرفت؟
اینکه رهبر معظم انقلاب فرمودند: «سخنی متناسب با نیاز جوان فراهم کنید» یعنی اینکه زبان باید ساده، صمیمی، تصویری و تجربه‌محور باشد؛ نه خطابه‌وار و خشک. ادبیات صحبت با این نسل، باید از جنس زندگی باشد؛ یعنی مفاهیم دینی را با مثال‌های روزمره، داستان و تجربه‌های زیسته بیان کنیم. مربیان کانون‌های فرهنگی ما باید زبان نسل را بشناسند؛ نه فقط متون دینی را. این شناخت، نیازمند مطالعه‌ی روان‌شناسی نوجوان، جوان، رسانه، و فرهنگ عمومی است. همچنین باید از زبان هنر، تصویر، و روایت استفاده کنیم؛ تا مفاهیم دینی در دل نوجوان و جوان بنشیند، نه فقط در ذهن او.
چگونگی گفتگو با نوجوانان
در برخورد با نوجوانان که ممکن است سؤالات یا شبهاتی داشته باشند، الگوی عملی "مدارا و روی خوش" که مقام معظم رهبری تأکید کردند، چگونه باید اجرا شود؟
مدارا یعنی شنیدن بی‌قضاوت؛ حتی اگر سوال نوجوان یا جوان چالش‌برانگیز یا متفاوت باشد. پاسخ دادن ما هم باید با احترام باشد، نه تحقیر؛ حتی اگر شبهه نوجوان یا جوان، تکراری یا سطحی باشد. همچنین باید این گفت و گو با لبخند، صمیمیت، و دعوت نه اجبار همراه شود. باید فضای امنی برای پرسش، نقد، و حتی اعتراض محترمانه برای نسل جدید در مساجد بگشاییم. این مطالبی که عرض کردم، نه فقط توصیه‌ی اخلاقی، بلکه راهبردی تربیتی است.
تشکیل فضای گفتمانی جذاب
چگونه می‌توان فضای گفتمانی جذاب برای نسل جوان در کانون‌های مساجد ایجاد کرد؟
فضای گفتمانی جذاب برای نسل جدید در کانون های مساجد با جلسات آزاداندیشی با حضور نوجوانان و مربیان خوش‌فکر؛ همچنین با پرسش‌محوری، نه پاسخ‌محوری شکل می گیرد؛ یعنی نوجوان بپرسد، تحلیل کند، و پاسخ را کشف کند.
یکی دیگر از ارکان تشکیل فضای گفتمانی جذاب، ورود به موضوعات روز و دغدغه‌محور؛ مثل هویت، آینده، عدالت، رسانه، و سبک زندگی است. همچنین این فضای باید فضایی غیررسمی، صمیمی، و قابل اعتماد باشد؛ تا نوجوان و جوان ما، احساس امنیت فکری و عاطفی کند.
فضای مجازی؛ چالش‌ها و فرصت‌ها
فضای مجازی چه چالش‌ها و چه فرصتهایی برای هویت‌یابی دینی و اجتماعی نسل نوجوان ایجاد کرده است؟ نقش کانون‌های مساجد در مدیریت این فضا چیست؟
چالش‌هایی که به نظرم فضای مجازی می تواند برای نسل جدید ایجاد کند، سطحی‌نگری، شبهه‌افکنی، هویت‌زدایی، و انزوای نوجوان و جوان از فضای حقیقی مسجد و بالتبع، کاهش قدرت تحلیل فرزندان ماست. البته در کنار این چالش‌ها، فرصتهایی هم پدید آمده که باید از آن نهایت استفاده را کرد. فرصت هایی مثل تولید محتوای جذاب و عمیق توسط کانون‌ها؛ ایجاد شبکه‌های ارتباطی بین نوجوانان و جوانان مسجدی؛ برای تبادل تجربه، ایده، و انگیزه و ...
کانون‌های فرهنگی وظیفه دارند در این فضا، نه تنها حضور داشته باشند، بلکه راهبری تربیتی فضای مجازی را بر عهده بگیرند و نسل جدید را به عنوان کنش‌گران فضای مجازی دینی تربیت نمایند، نه فقط مصرف‌کنندگان آن.
و سخن پایانی...
لازم می‌دانم در پایان این گفتگو، که درباره یکی از حیاتی‌ترین مسائل امت یعنی تربیت نسل نو و نقش مسجد و کانون های فرهنگی آن است، کلماتی چند را به عنوان سخن پایانی عرض کنم.
برادران و خواهران مؤمن باید بدانند که مساجد، ستون فقرات جامعه اسلامی و پایگاه توحید است. اما در این روزگار پرفتنه، که تهاجم فرهنگی با تمام توان، هویت دینی و ایمانی نسل جدید ما را نشانه رفته است، مساجد باید از چهارچوب صرف «محل اقامه نماز» خارج شده و به «کانون جامع هدایت» تبدیل گردد. کانون‌های فرهنگی مساجد، که امروز موضوع بحث ما بودند، در واقع مرزهای ایمان ما در برابر هجمه شیاطین باید باشند. موفقیت این مراکز، نه در کمیت برنامه‌ها و نه در زیبایی ساختمان‌ها، بلکه در گرو چند اصل اساسی است که باید مورد توجه متولیان، ائمه جماعات و مربیان قرار گیرد:
کانون‌های فرهنگی مساجد، نسل جدید را به عنوان کنش‌گران فضای مجازی دینی تربیت کنند، نه فقط مصرف‌کنندگان آن
اول اخلاص و نیت قربةً الی الله است. مهم‌ترین عامل توفیق، اخلاص است. کار فرهنگی برای نسل نوجوان و جوان بسیار ظریف و حساس است و اگر با نیت خالص برای خدا نباشد، تأثیر نمی‌گذارد. هرکس در این مراکز خدمت می‌کند، باید این را «تکلیف الهی» خود بداند، نه صرفاً وظیفه‌ای سازمانی.
دوم تفقه عمیق در نیازهای نسل نو است. نوجوان و جوان امروز با سی سال پیش متفاوت است. دغدغه‌هایش عمیق‌تر، شبهاتش پیچیده‌تر و ابزار ارتباطی‌اش گسترده‌تر است. وظیفه کانون‌ها این است که نه تنها پاسخگوی این شبهات باشند، بلکه خود تبدیل به محیطی برای «گفت‌وگوی حکیمانه» و پرسشگری شوند. باید به جای القاء صرف، زبانِ فهم و محبت و حکمت را به کار گیریم تا جوان، مسجد را محرم اسرار و حلّال مشکلات خود بیابد.
و نکته سوم، تربیت کادرهای متدین و متخصص است. کانون بدون «مربی» متخصص، همچون شمع بدون نور است. بنده از حوزه‌های علمیه و ائمه محترم جماعات استدعا دارم که بهترین و باتقواترین طلاب و نیروهای خود را برای تقویت بنیه فکری و اخلاقی این مراکز گسیل دارند. باید کادری تربیت شود که هم عقلانیت دینی داشته باشد و هم روش‌های نوین تربیتی را بشناسد.
از خداوند متعال مسألت دارم که به همه دلسوزان دین و انقلاب اسلامی، توفیق خدمت خالصانه به نسل نوجوان و جوان را عنایت فرماید و این کانون‌ها را به قرارگاه‌های مستحکم تربیت و هدایت تبدیل سازد.
شبستان
