چرا در متون دینى ما بر اهمیت و فضیلت سجده بر تربت امام حسین علیه‏ السلام تأکید زیادى شده است؟

نماز، یکى از مهم‏ترین اعمال عبادى و پایه‏اى محکم براى خیمه شریعت اسلام به شمار مى‏ آید. این عمل، بر ارکانى استوار مى‏باشد که یکى از آنها «سجده» است. سجده در هر نماز واجب و مستحب، باید گزارده شود؛ اما این که سجده کردن بر چه چیزهایى درست است، باید گفت که همه مذاهب اسلامى سجده کردن بر زمین و خاک را صحیح مى‏دانند؛ بلکه طبق روایات رسیده از پیامبر صلى‏ الله‏ علیه‏ وآله سجده بر خاک فضیلت بیشترى دارد.

در روایات اسلامى برگذاشتن پیشانى – به هنگامى نماز – بر خاک امر شده است و این امر، اگر واجب بودن این عمل را ثبات نکند، بى ‏شک بر فضیلت و مطلوب بودن آن دلالت دارد. از شخصى به نام «ابوصالح» چنین نقل شده است: «روزى نزد «ام سلمه» رفتم؛ پس، یکى از برادرزاده‏هایش وارد شد و شروع به خواندن نماز کرد؛ چون خواست به سجده رود، خاک را فوت کرد. ام سلمه گفت: اى فرزند برادر! خاک را فوت نکن؛ من شنیدم رسول خدا صلى‏ الله‏ علیه‏ وآله به غلامش «یسار» که او نیز هنگام سجده کردن چنین کرد، فرمود: براى خدا، پیشانى ‏ات را بر خاک گذار».۱

این تربت مقدس و ممتاز

حال که سجده کردن بر خاک برترى دارد، مى پردازیم به مسئله سجده بر تربت امام حسین علیه‏ السلام. سرزمین کربلا همچون سرزمین مکه و مدینه، از تقدس و عظمت بالایى برخوردار است. در این باره، در کتاب‏هاى اهل سنت، روایات فراوانى نقل شده است؛ مثلاً این حدیث که مى‏ گوید: روزى امیرمؤمنان علیه ‏السلام از سرزمین کربلا عبور کرد و مقدارى از خاک آن را برداشت؛ بویید و گریست و فرمود: «هفتاد هزار نفر از این مکان محشور مى ‏شوند و بدون حسابرسى وارد بهشت مى ‏گردند»۲ یا این روایات که از ام سلمه نقل شده است؛ «یک شب پیامبر صلى ‏الله‏ علیه‏ وآله در حالى که مضطرب بود، به بستر رفت و خوابید. آن گاه با اضطراب و نگرانى بیدار شد و دردستش خاک خون آلود بود که آن را مى‏ بوسید. گفتم: این خاک چیست، اى رسول خدا صلى‏ الله‏ علیه‏ وآله؟ فرمود: جبرئیل به من خبر داد که این ـ و به حسین علیه ‏السلام اشاره کرد ـ در سرزمین عراق کشته مى‏شود. من به او گفتم: خاک آن زمین را که قتلگاه اوست، به من نشان بده و این همان خاک است».۳ آرى، این سخنان در تقدیس خاک سرزمینى است که نواده معصوم پیامبر صلى ‏الله‏ علیه‏ وآله و گُل خوشبوى او، یعنى امام حسین علیه‏ السلام، در آن به شهادت رسیده است.

حال اگر کسى این خاک مطهر را مُهر نماز خود قرار دهد و بر آن سجده کند، آیا جاى آن هست که او را سرزنش کنیم و بر او عیب بگیریم و سجده و نمازش را نادرست بدانیم؟

این همه اصرار براى چیست؟

راستى چرا در متون دینى ما این همه بر اهمیت و ارزش تربت امام حسین علیه ‏السلام و فضیلت سجده کردن بر آن تأکید شده است؟ تفاوت این خاک با خاک‏هاى دیگر در چیست و چه رازى در این خاک نهفته ا ست که سجده کردن بر آن حجاب‏هاى هفتگانه میان بنده و پروردگارش را مى ‏درد۴ و شفاى دردهاى جسم و جان انسان است و آن را «دواى بزرگ‏تر»۵ گفته‏اند؟ براى روشن شدن مطلب و پى ‏بردن به سرّ این سفارش مهم دینى، توجه به دو نکته زیر ضرورى است:

۱. هر انسان نمازگزارى مى ‏تواند براى مطمئن بودن از طهارت سجده‏گاه خود، مقدارى خاک را که از پاکى آن مطمئن است، با خود بردارد و هنگام نماز از آن استفاده نماید. این کار، در میان مسلمانان آغاز اسلام نیز انجام مى‏شده و منعى نداشته است. مى‏ گویند «مسروق بن اجدع»، از راویان بزرگ اهل سنت، پاره‏اى خشت به همراه بر مى‏داشت و در سفرهایش، به هنگام نماز بر آن سجده مى ‏کرد.

۲. در نگاه ابتدایى، همه مکان‏ها و زمان‏ها مانند هم هستند و میان آنها تفاوتى نیست؛ اما همین مکان‏ها و زمان‏ها، وقتى با مقدسات یا با امور، اشخاص و وقایع مهم تاریخى نسبتى مى‏ یابند، داراى ویژگى ‏ها و مزایایى مى‏ شوند و از دیگر مکان‏ها و اوقات متمایز مى ‏گردند. کعبه یک چهار دیوارى، مانند دیگر ساختمان‏هاى دست‏ساز بشرى است؛ با این تفاوت که با خداوند رابطه و نسبتى یافته و «خانه خدا» نام گرفته است و همین کافى است که ما آن را داراى شأن و مرتبه‏اى خاص، با احکام و آیین‏هاى ویژه بدانیم که همه مسلمانان باید آنها را رعایت کنند و به جاى آورند. دیگر مکان‏هاى مقدس و تاریخى و روزهاى مربوط به وقایع و رویدادها نیز چنین هستند و هر یک از جهتى اهمیت و اعتبار مى ‏یابند و در ذهن‏ها و زبان‏ها ماندگار مى‏ شوند.

پس از این دو نکته، اکنون مى‏ پرسیم: چه چیز پیامبر صلى‏ الله‏ علیه‏ وآله را بر آن داشت که بر فرزندزاده‏اش بگرید و سوگوارى کند و تربت کربلا را ببوید و ببوسد؟ چه چیز باعث شد که على علیه‏ السلام هنگام عبور از کربلا، مشتى از خاک آنجا را ببوید و آن گاه آن قدر بگرید که زمین از اشک‏هاى چشم آن حضرت خیس شود؟ این جا است که هر انسان آزاده‏اى با اندکى تأمل به سرّ تربت مقدس کربلا و انتساب آن به خداى تعالى پى مى ‏برد و این که آن خاک از حرمتى بزرگ برخوردار است.

بى ‏شک، سجده بر تربتى که چنین عظمت و تقدسى دارد و از ذره ذره آن نداى تقرب به خداوند به گوش مى ‏رسد و راز بزرگى و جلال و جبروت الهى در آن نهفته است و رموز عبودیت و خضوع، به آشکارترین صورت در آن تجلى یافته، سزاوارتر است و مى ‏سزد که هر انسان مسلمانى در هنگام سجده، پیشانى بر خاکى بگذارد که آمیخته با «خون خدا»ست و مشام عاشقان فضیلت و آزادگى را مى‏ نوازد و بوى دل‏انگیز توحید و شهادت در راه آن را در فضاى اعصار و قرون پراکنده مى‏سازد و براى همیشه الهام‏ بخش حریت و رادمردى و فداکارى در راه خداست.

فرجام سخن این که سجده کردن بر تربت امام حسین علیه ‏السلام اگرچه مورد توصیه و سفارش فراوان است، اما در نزد شیعه از واجبات به شمار نمى ‏آید و میان آن و دیگر خاک‏ها در جواز سجده فرقى نیست و برخلاف آن چه بعضى از جاهلان و بى ‏خبرانِ از آرا و اندیشه هاى شیعه گمان کرده‏اند، چه بسا شیعیان در سفر و حضر از مُهر نمازهایى غیر از تربت امام حسین علیه السلام و از دیگر چیزهایى که سجده بر آنها درست است، استفاده مى‏ کنند؛ ولى با این همه معتقدند که سجده بر آن تربت پاک و شریف، فضیلت بیشترى دارد و براى خشوع و خضوع بیشتر در برابر پروردگار یکتا، مناسب‏تر است.

 نویسنده :محمدمهدى رضایى

_________________________

۱. کنزالعمال، ج ۷، ص ۴۶۵؛ مسنَد احمد، ج ۶، ص ۳۰۱.

۲. مجمع الزوائد، ج ۹، ص ۱۹۱.

۳. مستدرک الحاکم، ج ۴، ص ۳۹۸؛ سیر اعلام النبلاء، ج ۳، ص ۱۵.

۴. امام صادق علیه‏ السلام فرمود: «سجده بر تربت حسین علیه‏السلام، حجاب‏هاى هفتگانه را مى ‏دَرد»؛ بحارالانوار، ج ۸۲، ص ۱۵۳و۳۳۴.

۵. همچنین آن حضرت فرمود: «خاک قبر حسین علیه‏ السلام شفاى هر دردى است و آن بزرگ‏ترین شفاست»؛ من لایحضره الفقیه، ج ۲، ص ۵۹۹.