پدر و مادرها، كودكان و نوجوانان را با صورت و معناي اين فريضه آشنا سازند و اگر بايد از ديگران كمك گرفت، كتاب‌هاي شيرين و آسان فهم را براي كودكان خود بخوانند

حجت الاسلام هادی عجمی

به‌جای مقدمه

وظایف خانواده در دیدگاه رهبر معظم انقلاب

والدین

اهتمام به نماز فرزندان

پدران و مادران با گفتار و كردار خود، فرزندان را به نماز تشويق و راهنمايي كنند. ^[1]

آموزش نماز به فرزندان

پدر و مادرها، كودكان و نوجوانان را با صورت و معناي اين فريضه آشنا سازند و اگر بايد از ديگران كمك گرفت، كتاب‌هاي شيرين و آسان فهم را براي كودكان خود بخوانند. [2]

جوانان

انس با نماز

توصية مؤكّد اين‌جانب به همه، به‌ويژه جوانان، آن است كه خود را با نماز مأنوس و از آن بهره‌مند سازند. يعني اين‌كه نماز را با توجه به معني و با احساس حضور در محضر پرودگار متعال "جَلَّت عَظَمَتُه" به جاي آورند و اين كار را با تمرين بر خود هموار و آسان سازند تا بتوانند نوافل، مخصوصاً نافله نمازهاي صبح و مغرب را نيز ادا كنند. ^[3]

دعوت نزدیکان به نماز

اگر هنوز در ميان كسان و نزديكان و دوستان آنان، كسي هست كه خود را از فيض نماز محروم كرده باشد، او را از اين گناه بزرگ و خسارت عظيم بازدارند و اين‌كار را با زبان خوش و رفتار حكيمانه انجام دهند. ^[4]

حضور در مساجد

حضور جوانان و روحیه‌های بسیجی باید محیط مسجد را زنده و پرنشاط و آینده‌پو و لبریز از امید سازد. [5]

تمرکز در نماز

جوانان عزيز، دقائق معدود نماز را فقط براي نماز بگذارند و در طول نماز، تا آن‌جا كه مي‌توانند با تمركز و حضور قلب، ماية زندگي بخش ذكر و تضرع را براي جان و دل نيازمند خويش تأمين كنند. [6]

راهکارها

خانواده، اولین، مهم‌ترین وثابت‌ترین مکان تربیتی است. اگر قرار است حرکتی در جامعه رقم بخورد باید از خانه ‌ها شروع شود. در زیل چند راهکار پیشنهاد می‌گردد و تقاضا می‌شود شما نیز بر موارد آن بیفزایید.

چند پیشنهاد

1. هنگام وقت شرعی، صدای اذان را در خانه تنین انداز کنید. چه بهتر که صدای خودتان یا فرزندانتان باشد.
2. نماز در حال پخش از تلویزیون با صدای مناسبی روشن باشد؛ هرچند خردسالان درحال بازی باشند و توجه چندانی به آن نداشته باشند.
3. برنامه‌ها به‌صورتی باشد که دیگران بدانند که بعد اذان، یقینا خانواده یا شما درحال اقامه نماز هستید.
4. اشتیاق درونیتان را به نماز افزون و آن را به‌خصوص برای کودکان ابراز کنید
5. بچه‌ها را با شادی و همراه بازی و مسابقه، شریک در وضو گرفتن و آماده کردن محل نماز کنید
6. تصویرفرزند شما در حال نماز، بهترین سوژه عکس دیواری او می‌تواند باشد
7. نقاشی‌های کودکان را در موضوع عبادت و ارتباط با خداوند، باید از بهترین تقدیر‌ها برخوردار باشد
8. کودکان را تشویق فراوان به اذان گفتن کنید
9. گفتن برخی شعارها هنگام اذان مانند: "پاشین تلفن خدا رو جواب بدین "، " خدا تو را می‌خواند"، "بدو بدو نماز" و ...

چند نکته

1. توقع بی‌جا از کودک به‌خصوص قبل نه سال نداشته باشید. قبل از نه سال نماز برای کودکان تمرینی است نه، اجباری. بعد نه سال قمری برای دخترها واجب شرعی و برای پسرها آمادگی برای دوران تکلیف است.
2. توجه به ظرفیت کودکان داشته باشید. هر کودکی یک ظرفیتی دارد و قابل مقایسه با یکدیگر نیستند.
3. نماز خواندن دیگران را بر سر کودک و نوجوان خود نزنید. امیر مؤمنان می‌فرمایند: "زياده‌روي در سرزنش، آتش لجاجت را شعله‌ور مي‌كند".^[7]
4. در مسير دروني كردن نماز ممكن است در مواردي فرزند در انجام نماز كوتاهي كند يا حتي عقب‌گرد داشته باشد که بايد از تنبيه استفاده كرد. مراحل آن عبرات است از:

یکم. تغافل و چشم‌پوشي : لزومي ندارد به محض مشاهدة اولين سستي در امر نماز به او هجوم برد و تنبيه كرد.

دوم. تذكر: در گام اول بايستي به صورت عمومي و بدون اشاره به شخص خطا کننده دربارة ضرورت نماز و لزوم پايبندي به آن سخن بگويیم.

سوم. قهر كردن: قطع رابطه و قهر كردن يكي ديگر از شيوه‌هاي تنبيه است. قهر در واقع نوعي محروم كردن است، محروم كردن از ارتباط و محبت. در اين شيوه نيز لازم است به‌تدريج و گام‌به‌گام اقدام كرد. در مرحلة اول بايد روي‌ترش كرد و چندان با روي باز با ترک کننده یا سبک‌شماره نماز برخورد نكرد و حتي جواب سلام او را درست نداد.

چهارم. در مرحله بعد، اگر متنبه نشد، با او براي مدتي كوتاه قطع رابطه كنند. يكي از اصحاب امام كاظماز فرزند خود نزد امام شكايت كرد. امام فرمود: "لَا تَضْرِبْهُ وَ اهْجُرهُ وَ لَا تُطِل"؛ ‏ او را نزن، با او قهر كن ولي طولاني نباشد!

البته اجرای این شیوه برای غیر از فرزندان، ظرافت‌های خودش را دارد و با دقت خاصی باید صورت گیرد.

1. بهترین راه دعوت غیر مستقیم، ارتباط با خانواده‌های مذهبی و خوش برخورد و بسیار کم کردن ارتباط با خانواده‌های بی‌توجه است. به‌خصوص آنهایی که قدرت تاثیرگذاری دارد. گاهی لازم است در همان ارتباط‌های محدود، فرزندان برده نشوند. اگر می‌بینید همسرتان نیز تاثیر می‌پذیرد، آن ارتباط را اگر می‌توانید، نزدیک به قطع کنید. گاهی احوال‌پرسی تلفنی هم، صله‌ رحم است.
2. مهمترین وظیفه پدر و مادر دعا برای فرزندان و اهل نماز شدن آنهاست. حضرت ابراهیم خداوند را بر داشتن فرزندان صالح شکر می‌کرد و دعا می‌کرد: "رَبِّ اجْعَلْني‏ مُقيمَ الصَّلاةِ وَ مِنْ ذُرِّيَّتي‏ رَبَّنا وَ تَقَبَّلْ دُعاء"؛^[8] پروردگارا: مرا برپا كننده نماز قرار ده، و از فرزندانم (نيز چنين فرما)، پروردگارا: دعاى مرا بپذير!
3. هر چه دیگر خانواده به‌ویژه والدین هماهنگ‌تر باشند، اثرگذاری بیشتر است
4. هر چه دیگر خانواده به‌ویژه والدین با یکدیگر مهربان‌تر باشند، اثر گذاری بیشتر است
5. برای دعوت همسران به نماز، بهترین راه غیر مستقیم‌ترین آن است. راه اثرگذاری از میان محبت صادقانه می‌گذرد.

"خانمی که همسرش به مسایل دینی اهمیت چندانی نمی‌دهد، مثلاً نماز نمی‌خواند وظیفه دارد زمینه‌ی اصلاح او را به هر وسیله‌ی ممکن  فراهم آورد و باید از هرگونه خشونت که حاکی از بداخلاقی و ناسازگاری او باشد خودداری کند و اطمینان داشته باشد که شرکت در مجالس دینی و رفت و آمد با خانواده‌های متدین تأثیر بسیار زیادی در اصلاح او دارد."^[9]

1. ترویج دنیاگرایی و تجمل‌گرایی افراطی، روحیه بندگی را ضعیف می‌کند.
2. رعایت اصل تدريج در خانواده مهم‌تر از مکان‌های دیگر است. براي مثال، در مورد کودکان، نخست بايد اصل سجده را به وي آموخت و او را رها كرد تا آن را انجام دهد. پس از مدتي بايد وضو را به وي آموزش داد. پس از مدتي بايد از او خواست صورت نماز را انجام دهد و رعايت شرايط نماز را از وي نخواست.

در تصریح به این مطلب، در روايتی آمده است:

"آنگاه كه پسر سه ساله شد به او مي­گويند هفت بار بگو: "لا إله إلاّ اللّه". وقتي سه سال و هفت ماه و بيست روزه شد، به او مي­گويند: هفت بار بگو: "محمّد رسول اللّه". وقتي چهار ساله شد به او مي­گويند: هفت بار بگو " صلّي اللّه علي محمّد و آل محمّد". آنگاه كه پنج سالش تمام شد از او مي­پرسند: دست چپ تو كدام و دست راست تو كدام است؛ اگر جواب صحيح داد او را رو به قبله مي­كنند و مي­گويند: سجده كن و رهايش مي­كنند تا شش ساله شود. زماني كه شش سالش تمام شد، ركوع و سجود را به او مي­آموزند و به نمازش وامي دارند تا هفت ساله شود. وقتي هفت سالش تمام شد به او مي­گويند: دو دست و صورتت را بشوي، آنگاه به او مي­گويند: نماز بخوان، تا نه سالش تمام شود. در آن هنگام، وضو به او مي­آموزند و نماز را به او مي­آموزند... هرگاه وضو و نماز را آموخت، خداوند والدينش را مشمول رحمت خود مي­كند".^[10]