حدود نماز

 - امام على ( عليه السلام ) : حدود نماز چهار چيز است : شناخت وقت ، رو به قبله بودن ، ركوع و سجده و اين ها ، براى همه مردم عموميت دارد ، عالم باشند يا جاهل و نيز هر چه كه به نماز مربوط است همچون افعال آن و اذان و و اقامه و غير اين ها . و چون خداوند دانست كه بندگان نمى  توانند حق همه اين حدود را ادا كنند ، تعدادى را واجب ساخت كه همان چهار چيز است كه ذكر شد و آنچه در آن چهار چيز از قرائت و دعا و تسبيح و تكبير و اذان و اقامه و شبيه اين هاست ، سنتى موكد قرار داد . هر كس آن ها را دوست دارد ، به نيكويى انجام مى  دهد ، اين بيان حدود نماز است .
- زراره : از امام باقر ( عليه السلام ) پرسيدم حدود بزرگ نماز كدامند ؟ فرمود : هفت چيزند : وضوء ، وقت ، قبله ، تكبير آغازين ، ركوع ، سجده و دعا .
- امام صادق ( عليه السلام ) : نماز ، چهار هزار حد دارد .
- كراجكى از امام صادق ( عليه السلام )
- در پاسخ شخصى كه از نماز و حدودش پرسيده بود
- : نماز چهار هزار حد دارد كه از تو بازخواست نمى  كنند .

آن شخص گفت : از آنچه ترك كردنش روا نيست و نماز بدون آن كامل نمى  شود ، مرا آگاه كن . پس امام صادق ( عليه السلام ) فرمود : نماز كامل نمى  شود مگر براى كسى كه طهارتى كامل و همتى بلند دارد ، بى وسوسه و انحراف . آن كه شناخت پس ايستاد ، اطمينان كرد پس استوار گشت . او ميان اميد و نا اميدى و شكيبايى و بىتابى ايستاده گويى نويدش آماده و بيمش واقع گشته است . دارايى اش را بخشيده و به هدفش انديشيده در راه خدا خون داده و از امر بى دليل و برهان ، كناره گزيده است . خود را به خاك افكنده و خوار مى  شمارد ، رشته هاى توجه [ به غير ] را مى گسلد ، به كسى يارى مى  رساند كه قصدش كرده و به سويش شتافته و ياريش را طلبيده است . پس اگر چنين كرد ، همان نمازى است كه بدان امر و از آن آگاه شده است و اين نماز است كه از كار زشت و ناپسند باز مى  دارد .
- امام رضا ( عليه السلام ) : نماز ، چهار هزار در دارد .

آداب نماز

- امام صادق ( عليه السلام ) : نماز را نيكو بخوانيد . أ : آداب ظاهرى

مسواك زدن
- پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) : دو ركعت [ كسى كه ] مسواك زده ، بهتر از هفتاد ركعت بدون مسواك است .

زينت كردن
قرآن : " اى فرزندان آدم ، نزد هر مسجد ، زينتتان را برگيريد . "
- خيثمة بن ابى خيثمه : امام حسن بن على ( عليه السلام ) هرگاه به نماز مى  ايستاد ، بهترين لباسش را مى پوشيد ، پس به ايشان گفته شد : اى پسر فرستاده خدا ، چرا بهترين لباست را مى  پوشى ؟ فرمود : خداوند متعال زيباست و زيبايى را دوست دارد . پس براى پروردگارم خود را زيبا مى  سازم ، كه مى  فرمايد : " نزد هر مسجد ، زينتتان را برگيريد " پس دوست مى  دارم كه بهترين لباسم را به تن كنم .

- امام صادق ( عليه السلام )
- در پاسخ به پرسش ابوبصير از معنى آيه " نزد هر مسجد ، زينتتان را برگيريد "
- فرمود : آن شانه كردن هنگام نماز واجب و مستحب است .
- پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) : محبوب ترين لباسها نزد خدا ، لباس سفيد است . پس با آن نماز بخوانيد .
- زن نماز نخواند مگر اينكه زينتى در بر داشته باشد ، از يك حلقه تا زيورهاى گرانبهاتر ، جز آنكه نيابد .

- امام على ( عليه السلام ) : زن ، بدون زيور نماز نخواند .

- امام باقر ( عليه السلام ) : لباسهاى زينتى خود را براى نمازهاى جمعه و عيد بپوشيد . فايده : پنهان نماند كه برخى روايتها ، پوشيدن لباس زبر و غير لطيف را در نماز مستحب دانسته اند . از اين رو علامه مجلسى ( ره ) در بحار الانوار چند وجه جمع بيان كرده است كه خلاصه آن ها را مى  آوريم . از آن جمله ، اختصاص دادن اخبار پوشيدن لباس زبر به نمازهايى است كه براى حاجتى مهم و يا دور كردن مصيبت و غمى  بزرگ خوانده مى  شود ، يا هر جا كه مناسب نهايت فروتنى است . يا اينكه لباس خشن مخصوص به نمازهاى در خلوت باشد و زينت براى نمازهايى كه با حضور مردم خوانده مى  شود ، همانگونه كه از مضمون برخى روايات ، به دست مى  آيد و نيز محتمل است اخبار لباس خشن را بر تقيه حمل كنيم ، چون چنين امرى بين بدعت گذاران آن روزگار رايج بوده و پوشيدن لباس فاخر را بر امامان ما خرده مى  گرفته اند .
نتيجه سخن اينكه پوشيدن لباس فاخر در همه نمازها بهتر است ، جز آنجا كه روايتى تصريح به استحباب غير آن دارد ، چون ظاهر آيه و عموم احاديث چنين است .
استفاده از بوى خوش

- عبد الله بن حارث : حضرت على بن حسين ( عليه السلام ) شيشه مشكى در سجده گاهش داشت ، كه براى نماز از آن بر مى  گرفت و به خود مى  ماليد .

- امام رضا ( عليه السلام ) : سجده گاه امام صادق ( عليه السلام ) از بوى خوشش ، شناخته مى  شد .

- امام صادق ( عليه السلام ) : نماز شخص خوشبو ، برتر از هفتاد نماز بدون بوى خوش است .
- دو ركعت نماز كه شخص عطر زده مى  خواند ، برتر از هفتاد ركعت نماز شخص عطر نزده است .

انگشتر به دست داشتن
- امام على ( عليه السلام ) : پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) بر ما درآمد و انگشتر نقره عقيق يمانى ( 1 ) در دست داشت . پس با ما نماز خواند و هنگامى  كه نمازش را به پايان برد ، آن را به من داد و فرمود : اى على ، آن را در دست راستت كن و با آن نماز بخوان . آيا نمى  دانى كه نماز با عقيق [ برابر ] هفتاد نماز است ؟
- پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) : اى پسركم ، انگشتر ياقوت و عقيق به دست كن كه خجسته و مبارك است . هرگاه مرد در آن بنگرد چهره اش نورانى تر مى  گردد و نماز با آن [ برابر ] هفتاد نماز است .

رعايت اول وقت
- امام صادق ( عليه السلام )
- در باره آيه " آنان كه از نمازشان غافلند " فرمود : منظور به تأخير انداختن نماز از اول وقتش ، بدون عذر است .
- يونس بن عمار : از امام صادق ( عليه السلام ) پرسيدم آيا آيه " آنان كه از نمازشان غافلند " ناظر به وسوسه شيطان است ؟ فرمود : نه ، همه به اين مصيبت گرفتارند . بلكه منظور اين است كه غافل شود و نماز اول وقت را از دست بدهد .

- پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) : برترين اعمال نزد خداوند ، نماز اول وقت است .
- نمازتان را در اول وقت بخوانيد كه خداى عز وجل برايتان دو چندان مى  كند .
- امام صادق ( عليه السلام ) : جبرييل نزد رسول الله آمد و به ايشان وقتهاى نماز را تعليم داد . سپس گفت . . .

برترين وقت ، اول آن است .
- پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) : اول وقت نماز ، برتر از پايان وقت است ، همچون برترى آخرت بر دنيا .
- اول وقت ، رضوان خداوند ، ميان وقت ، رحمت خداوند و پايان وقت ، عفو خداوند است .
- آيا از نماز منافق آگاهتان نكنم ؟ نماز عصر را تا نزديك غروب خورشيد ، به تأخير مى  اندازد .
- عايشه : هيچ گاه نديدم پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) ، نماز را به وقت ديگرى اندازد تا اينكه خداى عز وجل ، قبض روحش كرد .
- امام على ( عليه السلام ) : كسى كه پيش از در رسيدن وقت نماز ، آماده نشود ، آن را بزرگ نشمرده است .
- زراره : به امام باقر ( عليه السلام ) عرض كردم : خداوند نيكويت بدارد ، كدام يك از آغاز ، ميان يا پايان وقت هر نماز ، برتر است ؟ فرمود : آغاز آن . همانا پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) فرمود : خداوند عز وجل از كارهاى نيك ، آنچه ر انجام گيرد ، دوست مى  دارد .
- امام باقر ( عليه السلام ) : بدان كه اول وقت هميشه برتر است . پس هر اندازه مى  توانى در كار نيك شتاب كن .
- نمازى كه در اول وقت بالا برود ، سپيد و نورانى به سوى صاحبش باز مى  گردد و مى  گويد : مرا حفظ كردى ، خدا تو را حفظ كند . و هنگامى  كه در غير وقتش و بدون حدودش بالا برود ، سياه و تاريك به سوى صاحبش باز مى  گردد و مى  گويد : مرا تباه كردى ، خدا تو را تباه كند .

- امام صادق ( عليه السلام ) : فضيلت اول وقت بر آخر آن براى انسان ، بهتر از فرزند و دارايى اوست .
- هر نماز دو وقت دارد كه از اين دو ، اول وقت برتر است و روا نيست كسى بدون دليل در آخر وقت نماز بخواند ، مگر به سبب عذرى .

- هنگامى  كه وقت نماز در مى  رسد ، درهاى آسمان براى بالا رفتن اعمال ، گشوده مى  شود . پس دوست ندارم عملى زودتر از عمل من بالا برود و نام كسى پيش از من در صحيفه ( دفتر اعمال ) نوشته شود .
- امام كاظم ( عليه السلام ) : هنگامى  كه نمازهاى واجب در اول وقت و با رعايت حدودشان ، بر پا داشته مى  شوند ، از شاخه بريده شده درخت آس ( مورد ) با همه عطر و بو و تازگيش ، خوشبوترند . پس بر [ نماز ] اول وقت مداومت ورزيد .

- امام رضا ( عليه السلام ) : اى فلانى ، هنگامى  كه وقت در رسيد ، نماز را [ فورى ] بخوان ، كه نمى  دانى چه پيش مى  آيد .
- ابراهيم بن موسى القزاز : از امام رضا ( عليه السلام ) چيزى را مى طلبيدم و بر آن پاى مى فشردم . پس براى استقبال گروهى از طالبيان خارج شد كه وقت نماز در رسيد ، پس به سوى كاخى در آنجا راه كج كرد و زير درختى در نزديكى كاخ فرود آمد در حالى كه جز ما دو نفر ، كسى نبود . پس به من فرمود : اذان بگو . گفتم : منتظر بمانيم تا دوستانمان به ما بپيوندند ؟ فرمود : خدا تو را بيامرزد ، نماز را بدون دليل از اول وقت به آخر وقت به تأخير مينداز . در اول وقت ، آغاز كن . پس اذان گفتم و نماز خوانديم .
 نماز واجب را در مسجد خواندن

- جابر بن عبد الله : پيامبر گروهى را در نماز نيافت . پس گفت : چه چيز شما را از حضور در نماز باز داشته است ؟ گفتند : به خاطر اختلافى كه ميان ما بوده است . حضرت فرمود : براى همسايه مسجد ، نمازى نيست جز در مسجد .

- امام على ( عليه السلام ) : براى آن دسته همسايگان مسجد كه تندرست و فارغند ولى در نمازهاى واجب حاضر نمى  شوند ، نمازى نيست .

- قاضى نعمان : حضرت على ( عليه السلام ) فرمود : براى همسايه مسجد ، نمازى نيست جز در مسجد ، مگر اينكه بيمارى يا عذرى داشته باشد . به حضرت گفته شد : اى امير مؤمنان چه كسى همسايه محسوب مى  شود ؟ حضرت فرمود آن كه صداى اذان را مى  شنود .

- امام صادق ( عليه السلام ) : نماز را در مسجد بخوانيد .
- ابراهيم بن ميمون از امام صادق ( عليه السلام ) : به ايشان گفتم : مردى براى ما نماز مى  گزارد و ما به او اقتدا مى  كنيم . آن نزد شما محبوب تر است يا در مسجد خواندن ؟ فرمود : مسجد نزد من محبوب تر است .

- امام صادق ( عليه السلام ) : نماز مرد در خانه اش به جماعت ، برابر بيست و چهار نماز است و نماز مرد به جماعت در مسجد برابر چهل و هشت نماز [ با پاداش ] دو چندان شده در مسجد است . . . . همانا نماز فرادا در مسجد برابر بيست و چهار نماز است و نماز فرادا در خانه ات چون گرد و غبار ، پراكنده و نابود مى  گردد و چيزى از آن به سوى خداوند بالا نمى  رود . و هر كس از روى بى اعتنايى به مسجد ، در خانه اش نماز جماعت بخواند ، او و هر كس كه با او نماز خوانده ، نمازى ندارند ، جز به سبب گرفتاريى كه از رفتن به مسجد باز مى  دارد .

دعا كردن در آغاز نماز
- پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله )
- در دعايش هنگامى  كه مى  خواست پس از تكبير ، نماز را آغاز كند
- : پاكدلانه به كسى روى آوردم كه آسمانها و زمين را آفريده و من از مشركان نيستم . نماز و عبادتم ، زندگى و مرگم ، براى پروردگار بى همتاى جهانيان است و به اين فرمان يافته ام و به آن تسليم هستم . خدايا ، تو پادشاهى و جز تو خدايى نيست . تو را تسبيح مى  كنم . تو پروردگار من هستى و من بنده توام . به خود ستم كردم و به گناهم اعتراف دارم . پس گناهانم را بپوشان كه هيچ كس جز تو ، گناهان را نمى  پوشاند . و به نيكوترين خويها ، رهنمونم كن كه جز تو به آن ها ره ننمايد و خويهاى زشت را از من دور ساز كه جز تو دور نكند . آماده و حاضرم ، من با تو و به سوى تو هستم و جز به سوى تو راه نجات و پناهى نيست . از تو آمرزش مى  طلبم و به تو باز مى  گردم .

- امام صادق ( عليه السلام ) : امير مؤمنان ( عليه السلام ) به يارانش مى  فرمود : هر كس كه نماز بر پا دارد و پيش از تكبيرة الاحرام بگويد : " اى نيكوكار ، زشت كار نزد تو آمد و خود به نيكوكار فرمان داده اى كه از زشتكار بگذرد . تو نيكوكارى و من زشتكار ، پس به حق محمد و خاندانش بر محمد و خاندانش درود
فرست و از زشتيهايى كه از من مى  دانى درگذر " ، خدا مى  فرمايد : فرشتگان من ، گواه باشيد كه او را بخشيدم و طلبكاران او [ حقوق مالى و غير آن ] را راضى ساختم .

- امام باقر ( عليه السلام ) : هنگام روكردن به سوى خداوند در نماز ، كافى است كه بگويى : به كسى روى آوردم كه آسمانها و زمين را آفريده ، بر دين پاك ابراهيم هستم ، مسلمانم و از مشركان نيستم . همانا نماز و عبادتم و زندگى و مرگم براى پروردگار بى همتاى جهانيان است و به اين فرمان يافته ام و بدان تسليم هستم . و يك تكبير [ براى آغاز نماز ] كفايت مى  كند .

- امام صادق ( عليه السلام ) : هنگامى  كه براى نماز برخاستى بگو : خدايا من محمد ( صلى الله عليه وآله ) را پيشاپيش نيازم ، قرار مى  دهم و با او به سوى تو روى مى  آورم . پس مرا در دنيا و آخرت به او آبرومند و از نزديكان ، قرار ده . نمازم را به او پذيرفته و گناهم را به او آمرزيده و دعايم را به او روا شده ، قرار ده . تو و فقط تو آمرزشگر و مهربانى .

- هنگام آغاز نماز كف دستانت را بالا ببر و آن ها را كاملا بگشاى . سه تكبير بگو و سپس بگو : " خدايا تو پادشاه حقيقى هستى ، جز تو خدايى نيست ، تو را تسبيح مى  كنم ، بى گمان به خود ستم كردم ، پس گناهم را بپوشان كه جز تو ، كسى گناهان را نمى  پوشاند " . پس دو تكبير مى  گويى و سپس بگو : " آماده و حاضرم ، نيكى در دستان توست و بدى به تو راه ندارد . ره يافته آن است ، كه تو برايش ره نمودى . پناهگاهى از تو جز به سوى تو نيست . منزه و بخشاينده اى ، مبارك و والايى ، منزهى اى پروردگار خانه " . پس دو تكبير مى  گويى و پس از آن مى  گويى : " پاكدلانه به كسى روى آوردم كه آسمانها و زمين را آفريده ، دانا به آشكار و نهان است ، مسلمانم و از مشركان نيستم . همانا نماز و عبادتم و زندگى و مرگم ، براى پروردگار بى همتاى جهانيان است و به اين فرمان يافته ام و بدان تسليم هستم . " سپس از شيطان رانده شده به خدا پناه ببر و پس از آن [ سوره ] حمد را بخوان .

- امام مهدى ( عليه السلام )
- به محمد بن عبد الله حميرى كه از توجه براى نماز پرسيده بود
- : هيچ يك از " توجه " ها واجب نيست . و سنت مؤكد در آن كه همچون اجماع و بدون اختلاف است ، اين است : " به كسى روى آوردم كه آسمانها و زمين را آفريده ، بر دين پاك ابراهيم هستم و مسلمانم ، بر دين محمد و هدايت امير مؤمنانم و از مشركان نيستم . همانا نماز و عبادتم و زندگى و مرگم براى پروردگار بى همتاى جهانيان است و به اين فرمان يافته ام و بدان تسليم هستم . خدايا مرا از مسلمانان قرار ده ، از شيطان رانده شده به خداوند شنوا و دانا پناه مى  برم " . سپس سوره حمد را مى  خوانى .

پناه جستن
- ابو سعيد خدرى : پيامبر ( صلى الله عليه وآله ) پيش از قرائت [ حمد در نماز ] چنين مى  گفت : از شيطان رانده شده به خداوند پناه مى  برم .

- حنان بن سدير : نماز مغرب را پشت سر امام صادق ( عليه السلام ) خواندم . پس با صدايى آشكار استعاذه كرد : " از شيطان رانده شده ، به خداى شنوا و دانا پناه مى  برم و از اينكه نزد من آيند به خدا پناه مى  برم . " سپس " بسم الله الرحمن الرحيم " را آشكارا گفت .

آشكارا گفتن بسم الله
- پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) : جبرييل نزدم آمد و نماز را به من آموزش داد . پس " بسم الله الرحمن الرحيم " را آشكارا گفت .

- زيد بن على : بر امام باقر ( عليه السلام ) وارد شدم . " بسم الله الرحمن الرحيم " را ياد كرد و گفت : مى  دانى در باره " بسم الله الرحمن الرحيم " چه نازل شده است ؟ گفتم : نه . فرمود : همانا پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) خوش صداترين مردم در خواندن قرآن بود . در صحن كعبه ( 2 ) با صداى بلند نماز مى  خواند وعتبة بن ربيعه وشيبة بن ربيعه وابو جهل بن هشام و گروهى از آنان به قرائت او گوش مى  دادند . و بسيار مى  شد كه حضرت " بسم الله الرحمن الرحيم " را قرائت و صداى خود را به آن بلند مى  كرد . پس آن ها مى  گفتند : همانا محمد نام پروردگارش را تكرار مى  كند ، آن هم چه تكرارى . بى گمان خدايش را دوست دارد . پس فرمان مى  دادند كسى بايستد و به حضرت گوش بسپارد تا پس از خواندن بسم الله آن ها را براى شنيدن بقيه قرائت حضرت خبر كند . پس خداوند در اين باره نازل كرد : " و چون در نماز پروردگارت را به يگانگى ياد مى  كنى " [ يعنى چون ] بسم الله الرحمن الرحيم ، مى  گويى ، " با نفرت پشت كنند " .
- امام صادق ( عليه السلام ) : پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) هنگامى  كه با مردم نماز مى  گزارد ، " بسم الله الرحمن الرحيم " را آشكارا مى  گفت . پس منافقانى كه در پشت سر حضرت بودند ، صفهاى نماز را ترك مى  كردند و هنگامى  كه پيامبر از بسم الله سوره مى  گذشت ، به جايگاهشان باز مى  گشتند و به يكديگر مى  گفتند : محمد نام پروردگارش را تكرار مى  كند ، آن هم چه تكرارى . بى گمان پروردگارش را دوست دارد . پس خداوند در اين باره نازل كرد : " و چون در نماز پروردگارت را به يگانگى ياد مى  كنى ، با نفرت پشت مى  كنند " .

- " بسم الله الرحمن الرحيم " سزاوارترين جزء نماز به آشكار كردن است . به سبب گفته خداوند عز وجل : " و چون در نماز پروردگارت را به يگانگى ياد مى  كنى ، با نفرت پشت كنند " .
- خاندان حضرت محمد ( صلى الله عليه وآله ) بر آشكارا گفتن " بسم الله الرحمن الرحيم " ، اجماع كرده اند .
- صفوان جمال : چند روز پشت سر امام صادق ( عليه السلام ) نماز خواندم . " بسم الله الرحمن الرحيم " را در نمازهايى كه آشكارا خوانده نمى  شود ، آشكار مى  كرد و اين را هم در هر دو سوره [ حمد و سوره پس از آن ] مى  كرد .

- امام رضا ( عليه السلام ) : آشكار كردن " بسم الله الرحمن الرحيم " در همه نمازها ، سنت است .
- رجاء بن ابى ضحاك

- در توصيف نماز امام رضا ( عليه السلام )
- : " بسم الله الرحمن الرحيم " را آشكارا مى  گفت .
- امام عسكرى ( عليه السلام ) : نشانه هاى مؤمن پنج چيز است : پنجاه ركعت نماز ( 3 ) ، زيارت اربعين ، انگشتر به دست كردن ، پيشانى بر خاك نهادن و آشكارا گفتن " بسم الله الرحمن الرحيم " .
آرامش تن

- پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) : از كمالات نماز ، ساكن بودن اندام بدن است .
- هر كس از شما كه به نماز مى  ايستد ، اندام خود را ساكن سازد و مانند يهوديان كج نگردد كه ساكن بودن اندام از كمالات نماز است .

- سالم بن عبد الله : عقبة بن عمرو گفت : آنگونه كه ديدم پيامبر نماز مى  خواند ، برايتان نماز نگزارم ؟ گفتيم : چرا ، پس برخاست و نماز گزارد . هنگام ركوع ، كف دستانش را بر زانوان و انگشتانش را در پشت زانوها نهاد و بازوهايش را از زير بغل دور ساخت تا تمام بدنش آرام گرفت . سپس سر بر داشت و ايستاد تا تنش آرام گرفت . سپس سجده كرد و بازوهايش را از زير بغل دور ساخت تا اينكه بدنش آرام گرفت . سپس سرش را بلند كرد و نشست تا بدنش آرام گرفت و چهار ركعت اين گونه خواند . سپس گفت : پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) را ديدم اين گونه نماز مى  خواند و همين گونه هم براى ما نماز مى  گزارد .

درنگ كردن
- در آنچه خداوند متعال به حضرت موسى بن عمران ( عليه السلام ) وحى كرد ، آمده بود : اى موسى ، توبه را پيش و گناه را به تأخير انداز و هنگام به نماز ايستادن در پيشگاه من ، درنگ كن .
- پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) : هر كس نماز را طول بدهد ، خداوند در روز قيامت ، روزى كه مردم براى پروردگار جهانيان مى ايستند ، ايستادن را از او بر مى  دارد .
- امام صادق ( عليه السلام ) : هنگامى  كه تنها نماز مى  خوانى ، نماز را طول بده كه عبادت است .

بينى به خاك ماليدن
- پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) : كسى كه بينيش را همچون پيشانى به خاك نرساند ، نماز ( كامل ) ندارد .

- خداوند نماز كسى كه بينيش را به خاك نمى  رساند ، نمى  پذيرد .

- ابن عباس : پيامبر ( صلى الله عليه وآله ) بر مردى كه نماز مى  خواند ، گذر كرد . او در سجده پيشانيش را بر زمين مى  نهاد ولى بينيش را نه . پس پيامبر فرمود : بينيت را بر خاك بنه ، تا با تو سجده كند .

- پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) : سجده بر پيشانى واجب و بر بينى مستحب است .

- امام باقر ( عليه السلام ) : پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) فرمود : سجده بر هفت استخوان است : پيشانى ، دو دست ، دو زانو و دو انگشت شست پا . بينيت را نيز به گونه اى به خاك مى سايى ، ولى واجب ، همين هفت عضو است و اما به خاك ماليدن بينى ، سنتى از پيامبر خداست ( 4 ) .
فايده : علامه مجلسى : بدان كه فقيهان شيعه بر مستحب بودن به خاك ماليدن بينى اجماع كرده اند . . . و به اين منظور هر جزء از بينى را به خاك برسانى كافى است . ب : آداب باطنى

- پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) : دو نفر از امتم به نماز مى ايستند و ركوع و سجودى يكسان دارند ، حال آنكه نمازهايشان به اندازه آسمان و زمين از هم دور است .

- امام حسن ( عليه السلام ) : دو نفر در يك نمازند ، حال آنكه پاداشهايشان به اندازه آسمان و زمين از هم فاصله دارد .
حضور قلب داشتن

- پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) : اى مردم ، همانا نمازگزار هنگام نماز ، با پروردگار بزرگ و بلند مرتبه اش مناجات مى  كند . پس بايد بداند چه مى  گويد .

- هر گاه بنده به نماز بايستد و گرايش و دلش به سوى خدا باشد ، همچون روزى كه از مادر زاده شده باز مى  گردد .
- هيچ يك از شما نيست كه وضويى كامل بسازد ، سپس برخيزد و دو ركعت نماز با توجه و حضور قلب بخواند ، مگر اينكه آمرزيده و بهشت برايش واجب مى  شود .

- هر كس دو ركعت نماز بگزارد و در آن به هيچ كار دنيايى نيانديشد ، خداوند گناهانش را مى آمرزد .

- بنده نماز مى  خواند و يك ششم [ يك سوم ] و حتى يك دهم آن را هم نمى  نويسند . از نماز بنده ، فقط آنچه را كه درك مى  كند مى  نويسند .
- از معصوم روايت شده است : براى تو از نمازت
- جز آن مقدار كه حضور قلب دارى
- چيزى نيست .
- پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) : دو ركعت نماز مختصر با تفكر ، بهتر از يك شب به عبادت ايستادن است .
- از معصومان روايت شده است : دو ركعت نماز با تدبر ، بهتر از يك شب به عبادت ايستادن با قلبى بى توجه است .
- پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) : خداوند نماز بنده اى را كه دلش همراه تنش نيست ، نمى  پذيرد .
- امام باقر ( عليه السلام ) و امام صادق ( عليه السلام ) : براى تو از نمازت ، فقط آنچه كه به آن توجه دارى هست . پس اگر همه آن را به وهم و خيال بگذراند يا از انجامش غفلت بورزد ، نمازش را درهم مى  پيچند و به صورتش مى  زنند .
- امام صادق ( عليه السلام ) : هر كس دو ركعت نماز بگزارد و بداند كه چه مى  گويد ، بى هيچ گناهى ميان او و خدايش باز مى  گردد .
- امام باقر ( عليه السلام ) : هنگامى  كه به نماز مى  ايستى ، پيوسته باتوجه باش كه از آن ، فقط آنچه توجه دارى به حساب مى  آيد .
- امام صادق ( عليه السلام ) : همانا من دوست دارم شخص با ايمان شما هنگامى  كه به نماز واجب مى  ايستد ، دلش را به سوى خدا كند و به كار دنيايى مشغول ندارد . هيچ شخص با ايمانى در نماز دل به سوى خدا نمى  كند مگر اينكه خداوند به او رو مى  آورد و دلهاى مؤمنان را به او علاقمند مى  سازد ، پس از آنكه خود نيز او را دوست دارد .

- هنگامى  كه به قبله رو كردى ، دنيا را و آنچه در آن است و مردم را و آنچه در پى آنند ، فراموش كن و به چشم دل ، بزرگى خدا را نظاره كن و ايستادنت را در پيشگاهش

- آن روز كه هر كس از آنچه فرستاده آگاه مى  شود و به سوى مولاى حقيقيش باز گردانده مى  شود
- به ياد آر ، ايستادنى بر يك پاى ترس و يك پاى اميد . پس هنگامى  كه خدا را بزرگ دانستى ( تكبير گفتى ) ، آنچه را در ميان آسمان برين و خاك زيرين است كوچك بشمار ، بى گمان آن هنگام كه خداوند از دل كسى كه او را بزرگ شمرده اما از حقيقت آن امتناع دارد آگاه شود ، مى  گويد : اى دروغگو آيا مرا گول مى  زنى ؟ به عزت و جلالم سوگند ، از شيرينى ذكرم محرومت مى  سازم و از نزديكى به درگاهم و شادمانى مناجاتم ، مانع مى  شوم . و بدان كه خدا به خدمت تو احتياجى ندارد و از عبادت و دعاى تو بى نياز است و تنها براى اين دعوتت كرده كه تو را ببخشايد و از مجازاتش دور كند و بركتهاى رحمتش را به تو مژده دهد و راه رضايتش را به تو بنمايد و در آمرزشش را بر تو بگشايد .

- از سنتهاى ادريس : هنگامى  كه به نماز داخل شديد ، فكر و ذكر خود را به آن مشغول كنيد و خدا را با پاكى و خالى بودن از غير بخوانيد و مصلحت و سود خويش را با خوارى و فروتنى و فرمانبردارى و بىچارگى از او بجوييد .
 فروتنى قرآن : " حتما مومنان رستگار شدند . آنان كه در نمازشان فروتنند . "

- امام على ( عليه السلام )
- در باره گفته خداوند : " آنان كه در نمازشان فروتنند " - فرمود : منظور ، فروتنى در دل است و اين كه مسلمانان را در سايه مهر خود بگيرى و در نماز به اين سو و آن سو رو نكنى .
- امام صادق ( عليه السلام ) : هنگامى  كه نماز را آغاز كردى ، فروتن باش و به نمازت توجه كن كه خداوند مى  فرمايد : " آنان كه در نمازشان فروتنند " .
- در باره گفته خداوند متعال : " آنان كه در نمازشان فروتنند "
- فرمود : فروتنى ، پايين انداختن نگاه در نماز است .
- پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) : كسى كه در نمازش فروتنى نكند ، نمازى ندارد .

- امام على ( عليه السلام ) : پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) مردى را ديد كه در نماز با ريشش بازى مى  كند . پس فرمود : اگر دلش فروتن مى  بود ، اندامش نيز فروتن مى  شد .
- انسان بايد در نمازش فروتنى كند ، كه اگر كسى دلش براى خداى عز وجل فروتن باشد ، اندامش نيز فروتن مى  شود و با چيزى بازى نمى  كند ( 5 ) .
- اين گونه نيست كه فقط نماز بخوانى و روزه بگيرى و صدقه بدهى ، بلكه چنين بايد كه نماز با دلى پاك و عملى مقبول خداوند و خشوعى استوار باشد .

- پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) : نگاهت را به سجده گاهت ، بدوز .
- فروتن آن است كه به راست و چپش پى نمى  برد ، تنها به سجده گاهش مى نگرد .
- امام باقر ( عليه السلام ) : نگاهت را به پايين فرو انداز و به سوى آسمان بالا مبر . بايد چهره ات درست رو به سجده گاهت باشد .

گريستن
- امام صادق ( عليه السلام )
- به كسى كه پرسيده بود : آيا مرد در نماز مى  گريد ؟
- فرمود : به به چه نيكوست ، حتى اگر به اندازه سر مگس باشد .
- به كسى كه پرسيده بود : آيا گريستن در نماز ، آن را باطل مى  سازد ؟
- : اگر به سبب ياد بهشت و دوزخ بگريد ، كه برترين كار در نماز است و اگر به سبب ياد كسى از مردگانش باشد ، نمازش باطل است .
- به كسى كه پرسيده بود مردى خودش را در نماز واجب گريان نشان مى  دهد تا اينكه واقعا مى  گريد
- : به خدا سوگند روشنى چشم است . و فرمود : هنگامى  كه چنين شد ، مرا نزد او ياد كن .

نماز خواندن مانند نماز خداحافظى كننده
- پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) : مانند كسى كه آخرين نمازش را مى  خواند ، نماز بگزار ، گويى او ( خدا ) را مى  بينى ، پس اگر تو او را نمى  بينى ، او تو را مى  بيند .
- ابو ايوب : مردى نزد پيامبر ( صلى الله عليه وآله ) آمد و گفت : اى پيامبر خدا ، به من بياموز و مختصر كن . حضرت فرمود : هنگامى  كه به نماز ايستادى ، همچون كسى كه آخرين نمازش را مى  خواند ، نماز بگزار . –
پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) : در نماز ، مرگ را به ياد آر كه هر گاه انسان مرگ را در نماز به ياد آورد ، سزامند است كه نمازش را نيكو بگزارد و مانند كسى نماز بخوان كه گمان نمى  برد جز آن ، نماز ديگرى بخواند .
- امام صادق ( عليه السلام ) : هنگامى  كه نماز واجب مى  خوانى در وقتش بخوان ، همچون نماز كسى كه خداحافظى مى  كند و مى ترسد هيچ گاه بدان بازنگردد . سپس نگاهت را به سجده گاهت بدوز ، اگر مى  دانستى در راست و چپت چه كسانيند نمازت را نيكو مى  گزاردى ، پس بدان كه در پيشگاه كسى هستى كه تو را مى  بيند و تو او را نمى  بينى .

1. گويى " فصه " باشد و نه " فضة " يعنى : " انگشترى با نگينى از عقيق يمانى " .

2. منظور از حياط و صحن دور كعبه ، همان مسجد الحرام است .
3. در سه منبع ديگر اين حديث ، به جاى " پنجاه " ، پنجاه و يك ركعت آمده است . اين اختلاف ناشى از چگونگى محاسبه نافله عشاست كه به علت نشسته خواندن ، آن دو ركعت ، يك ركعت شمرده مى  شود .
4. در نقل " خصال " اين حديث ، به پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) منسوب نشده است .
5. در نقل تحف العقول چنين آمده است : " كه اگر كسى براى خدا در ركعتى فروتنى كند ، در نماز با چيزى بازى نمى  كند " .

منبع: الصلاة في الكتاب والسنة؛ محمد محمدي رى شهری