مقدمه

وقتى رحمت الهى (باران ) قطع شود و چشمه ها و قنات ها بخشكد و كمبود آب پديد آيد، براى نزول رحمت الهى و آمدن باران ، نماز مى خوانند. نام اين نماز، نماز استسقاء يا نماز باران است

اين نيز، يك درس توحيدى و توجّه دادن به قدرت و رحمت الهى است ، زيرا در خشكسالى و قحطى و بى آبى ، از دست هيچكس ، كارى برنمى آيد، تنها خداست كه مى تواند با فرستادن ابرهاى باران زا، رحمت خويش را بر سر مردم بگسترد.

خداوند مى فرمايد:

قُل اءراءيتُم اِن اءصبَح مائُكم غَورا فَمَن يَاءتيكم بِماءٍ معين [1]

بگو: اگر آب شما بخشكد، چه كسى براى شما آب گورا مى آورد؟

نماز باران

بى آبى يك منطقه و نيامدن باران ، نشانه قهر خدا و گاهى به سبب گناهانى است كه مردم جامعه انجام مى دهند. پس توجّه به خدا و گريه و التماس و توبه و تضرع ، سبب مى شود خداوند عنايت كند و كم آبى را بر طرف سازد. نماز باران براى جلب رحمت خداوند است .

علّت نيامدن باران

همچنانكه اشاره شد، گاهى بى بارانى ، نتيجه معاصى مردم و نوعى عقوبت و تنبيه الهى است .

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرموده است :

وقتى خداوند بر امّتى غضب كند و عذاب بر آنان نفرستد، نرخ ‌ها گران مى شود و عمرها كوتاه مى گردد، تجّار سود نمى برند و درخت ها ميوه نمى دهند و نهرها پر آب نمى شود و باران از مردم قطع مى شود و اشرار بر آنان تسلّط مى يابند.[2]

در حديث ديگرى ، امام صادق عليه السلام فرموده است :

... وَ اِذا جارَالحُكام فىِ القَضاءِ امسِك القَطرُ مِنَ السَّماء[3]

هر گاه زمامداران و حاكمان ، در دادرسى ستم كنند، باران از آسمان قطع مى شود.

طبق روايات ، غير از آنچه ياد شد، شيوع گناه ، كفران نعمت ، منع حقوق ، كم فروشى ، ظلم و حيله ، ترك امر به معروف و نهى از منكر، ندادن زكات و... نيز، گاهى سبب قطع باران مى شود.[4]

در حديث آمده : حضرت سليمان ، با اصحاب خود براى نماز باران بيرون مى رفت . در راه ، به مورچه اى برخورد كه يكى از پاهايش را به آسمان بلند كرده و مى گويد: خدايا! ما مخلوقات ضعيف تو هستيم و از روزى تو بى نياز نيستيم ، پس به سبب گناهان بنى آدم ، ما را به هلاكت مرسان .

حضرت سليمان عليه السلام به اصحاب فرمود: برگرديد! همانا بخاطر دعاى غير خودتان سيراب شديد...![5]

پس خيلى هم نبايد مغرور بود، خداوند گاهى به خواسته مورچه اى ، رحمت خود را بر بندگان نازل مى كند. حتّى گاهى دعاى كافرى چون فرعون را مى پذيرد و باران و فراوانى آب را عطا مى كند. در حديث است از قول امام صادق عليه السلام كه ياران فرعون از كاهش آب نيل پيش او سخن گفتند و اظهار كردن كه اين باعث هلاكت ما خواهد شد. فرعون از آنان خواست كه آنروز برگردند. شب كه شد، به ميان رود نيل رفت و دست به سوى آسمان بلند كرد و گفت : خدايا! مى دانى كه مى دانم ، كه جز تو، كسى توان آب آوردن ندارد، پس به ما آب بده . صبح كه شد، رود نيل فوران زد و سرشار از آب شد.[6]

ايمنى ديدند و نا ايمن شدند

دوستى كردم ، مرا دشمن شدند...

ما كه دشمن را چنين مى پروريم

دوستان را از نظر چون مى بريم ؟[7]

آرى ... خداى مهربان ، دعاى بندگان و تضرّع آنان را بى بهره و بدون پاسخ نمى گذارد، فقط بايد اقبال و روى آوردنى از صميم دل و خالصانه از سوى بندگان باشد، تا لطف الهى شامل گردد.

به قول سعدى :

اى كريمى كه از خزانه غيب

گبر و ترسا وظيفه خور دارى

دوستان را كجا كنى محروم

تو كه با دشمنان نظر دارى[8]

كيفيّت نماز باران

مثل نماز عيد، دو ركعت است و ركعت اوّل ، پنج قنوت و ركعت دوّم چهار قنوت دارد و بهتر است كه با جماعت خوانده شود.

در قنوت ها، هر دعايى مى توان خواند، ولى بهتر است دعايى خوانده شود كه در آن ، از خداوند، طلب باران شده باشد و قبل از هر دعا، صلوات بر پيامبر و آلش فرستاده شود. مستحب است كه حمد و سوره اش بلند خوانده شود.

از آنجا كه اين نماز، براى جلب رحمت پروردگار است ، در مستحبّات آن امورى ذكر شده كه همه ، حالتِ رقّت و زارى و نياز بندگان را مى رساند و جلب رحمت مى كند، از جمله :

مردم سه روز، روزه بگيرند و روز سوّم به صحرا روند و نماز بخوانند.

زير آسمان جمع شوند.

پا برهنه باشند،

مردم ، منبر را با خود به صحرا ببرند، مؤ ذن ها هم همراه باشند. پيران و كودكان و چهار پايان را هم با خود ببرند،

بچه ها را از مادران جدا كنند تا صداى گريه و ضجّه زياد شود.

مانع بيرون رفتن كفّار همراه خود شوند،

امام جماعت و مردم ، در كمال خشوع و وقار و درخواست ، به بيابان بيرون روند، جاى پاكى را براى نماز، انتخاب كنند...[9]

و نيز، وقتى نماز به پايان رسيد، پيش نماز به منبر رود، و عباى خود را واژگونه يا پشت و رو بر دوش افكند، با صداى بلند، صد بار تكبير بگويد، رو به مردم سمت راست كرده ، صد بار بلند، سبحان الله بگويد، سپس به مردم طرف چپ روى كرده و صد بار با صداى بلند، لا اله الاّ الله بگويد، مانعى ندارد كه مردم هم با صداى بلند، اين شعارها را بدنبال پيشنماز، تكرار كنند، چرا كه رحمت و مغفرت را بهتر جلب مى كند.

آنگاه ، امام جماعت و مردم ، دست به دعا بردارند، و بسيار التماس و دعا كنند و بنالند و بخواهند، و امام جماعت ، خطبه بخواند و از خداوند، طلب باران كند. و بهتر است از خطبه هايى كه از معصومين عليه السلام نقل شده استفاده شود. مانند آنچه از حضرت امير عليه السلام [10] و امام سجّاد عليه السلام[11] نقل شده است .

سابقه نماز باران

آنگونه كه از روايات تاريخى برمى آيد، نماز باران در زمان انبياء گذشته هم بوده است (نمونه بيرون رفتن حضرت سليمان را خوانديد).

دعاها و حديث هايى هم كه درباره شيوه رسولخدا صلّى اللّه عليه و آله در خواندن نماز باران نقل شده ، با خطبه هاى مربوط به اين نماز كه از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل شده ، و نيز دعاى امام سجّاد عليه السلام گوياى اين است كه به اين سنت ، عمل مى شده است .[12]

در تاريخ ، برخى از علماى بزرگ هم به برگزارى اين نماز اقدام كرده و از خدا، باران گرفته اند.

البته اين نماز، از آن جهت حساسيّت دارد كه اگر خداوند، دعاها را مستجاب نكند و باران نفرستد، مايه شرمندگى نمازگزاران مى شود كه خدا به آنان توجّه ننمود. از اين جهت ، اقدام به اين نماز، جراءت و ايثارى در حدّ مايه گذاشتن از آبرو مى طلبد.

يكى از معروف ترين نمازهاى باران تاريخ معاصر ما، نماز آيت الله العظمى سيّد محمد تقى خوانسارى (رحمة الله عليه ) است .

نوشته اند كه در سال 1363 قمرى همان سالى كه متفقين ، ايران را اشغال كرده بودند، در قم باران نباريد و باغها و مزارع خشكيد و خطر قحطى و خشكسالى مردم قم را تهديد مى كرد.

آن مرجع بزرگوار، دو روز متوالى براى نماز باران به بيابانهاى اطراف قم رفت ، اين حركت ، گرچه مورد استهزاء غير معتقدان به امور معنوى و غيبى بود، ولى در روز دوّم ، چنان باران آمد كه سيلها روان شد و جويبارها به راه افتاد و اين از آثار انفاس قدسى آن مرد الهى بود.[13]

مولف: محسن قرائتی