اسرار تعقیبات نماز 2

اسرار تعقیبات نماز(تسبیحات حضرت زهرا (س))

امام باقر(ع) مي‌فرماید: "خداوند را فقط با تمجید او مي‌توان بندگي نمود که برترين گونه آن، تسبیح حضرت زهرا(س) است. اگر چیزی برتر از آن يافت مي‌شد، رسول خدا آن­ را به دخترش اهدا می­کرد. "^[1] نيز آن امام فرمود: "کسی که خدا را با تسبیح فاطمه زهرا(س)‏ منزه بدارد، خدا را با ذکر کثیر یاد کرده است. "^[2]

شاید به سبب همین راز باشد که به انجام این کار بسيار سفارش شده است؛ چنان که امام صادق(ع) مي‌فرماید: "ما کودکانمان را همان گونه که به نماز سفارش می­کنیم، به تسبیح حضرت فاطمه(س)‏ نيز امر مي‌نماييم. "^[3]

معنای اين تسبیحات و سرّ مقدم داشتن تکبیر بر تحمید و نيز تحمید بر تسبیح، شايد این باشد که نمازگزار پس از آن که در نمازش خدا را با زبان و فکر محدود مي‌ستايد، سی و چهار مرتبه "الله اکبر" را تکرار مي‌کند تا بگوید: خدایا! از وصف زبان ناتوان و ذهن محدودم بالاتر و برتری. معنای الله اکبر در حقيقت همين است: خدا بزرگ­تر از آن است که به وصف درآید.^[4] البته اگر بندگان مخلَص خدا، او را وصف کنند، جای سرزنش نيست؛ زيرا خداوند تنها وصف کنندگان شايسته خود را بندگانی می­داند که که آنها را برای خويش خالص کرده است:

سُبْحانَ اللَّه عَمَّا يَصِفُونَ إِلَّا عِبادَ اللَّه الْمُخْلَصِين‏.^[5]

منزه است خداوند از آن چه وصف مي‌کنند، مگر از وصف بندگان مخلَص خود.

بعد از این تکبیرات، ممکن است کسي به شبهه دچار شود که خدا صفات ستودني ندارد؛ زيرا با الله اکبر خدا از هر وصفی برتر و بالاتر دانسته شده است. بنابراين، خداوند با ذکر الحمد لله خود را داراي همه صفات ستوده می‌شمارد. اما بي‌درنگ با ذکر سبحان الله، خدا را از نقص‌هاي صفات مخلوقات، منزّه مي‌داند.

اسرار تعقیبات نماز(سجده شکر)

در روايت آمده است: "سَجْدَةُ الشُّكْرِ مِنْ أَلْزَمِ السُّنَنِ وَ أَوْجَبِهَا: سجده شکر از لازم­ترین و واجب­ترین سنت­ها است.‌"[6]

از مستحبات تعقيب، سجده شكر است. راز سجود، نشان دادن خواري و خاکساري در پيشگاه خداوند است. حامد بودن و ستايشگري، مايه استواري انسان در مقام انسانی است و كساني كه از نعمت­های الهي بهره مي‌برند، اما ستايش و شكر به جاي نمي‌آورند، سزاوار اين سخن قرآن کریم هستند:

إِنْ هُمْ إِلاَّ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبيلا.^[7]

آنان فقط همانند چارپايان هستند و بلکه در راهي فرومايه‌تر از آنان قرار دارند.

امام محمد باقر(ع) در باره این خاکساری و خشوع می­فرماید: "خداوند به حضرت موسي وحي فرستاد: ‹آيا مي‌داني چرا از ميان مردم تو را براي سخن گفتن با خود برگزيدم؟ گفت: ‹نه. فرمود: ‹بندگانم را زير و رو كردم و آزمايش نمودم و در ميان آنها کسي را نيافتم که بيش از تو نزد من خاكسار و فروتن باشد. ‌اي موسي! هنگامي که تو از نماز فارغ مي‌شوي، روي خود را بر خاك مي‌نهي. "^[8]

روايت کرده‌اند که هر گاه بنده نماز بگزارد و سپس به سجده رود و شكر به جاي آورد، خداوند به فرشتگان مي‌فرمايد: "همچنان كه او مرا سپاس گفت و شكر نمود، من هم سپاس‌گزار او خواهم بود و رو به سوي او خواهم كرد و خود را به او نشان خواهم داد. "^[9]

راز سجود، افتادگي و خاکساري در برابر خداوند است. اين افتادگي سبب نزديكي به خداوند مي‌شود:

وَ اسْجُدْ وَ اقْتَرِب.‏^[10]

كسي كه براي خداوند، خود را خاکسار بشمارد، حجابي پيش رويش نيست و هنگامي که حجاب برداشته شود، فاصله كوچ او به سوي خدا كوتاه مي‌شود: "وَ أَنَّ الرَّاحِلَ إِلَيْكَ قَرِيبُ الْمَسَافَة. "^[11] این اظهار خشوع و فروتني، اوج سلوک الی الله است. از اين رو است که بزرگاني همچون حضرت سجاد(ع) به خداوند مي‌گويند: "من كمترينِ كمترين‌ها و ذليل‌ترينِ ذليل‌ها و از ذره كمترم. "[12] اين در حالی است كه زین العابدین(ع)نزديك­ترينِ نزديك‌ها و عزيزترينِ عزيز‌ها نزد خداوند است.

هنگامي که بنده اين ذلت را احساس كند و به آن اعتراف نمايد و نزد خدا كه همه عزت را به خود اختصاص داده، خاکساري نشان دهد، به عزت عرَضي و مجازي خود مي‌رسد و سخني را مي‌گويد كه امام صادق(ع) در حال سجده بيان نمود: "صورت بخيل من نزد خداوند كريم من سجده كرد. "^[13]

جوينده عزت بايد بداند كه همه عزت از آنِ خداوند است و تنها هنگامي به آن دست مي‌يابد که عزت را از خود و ديگران، يعني جز خدا، نفي كند. اين حقيقت در حال سجود كه همراه با نمود يافتن خاکساري بنده در گفتار و رفتار است، تجلّي مي‌يابد. هماهنگي گفتار و رفتار در سجده، گواه راستين خاکساري سجده كننده است و مايه دستيابي به عزتي مي‌شود كه ويژگي ذاتي خداوند به شمار مي‌رود و براي پيامبر(ص)و مؤمنان عرَضي است.

ثمره دیگر این فروتني در برابر خدا، طهارت سجده کننده و محو گناهان او است. امام صادق(ع)مي‌فرماید: "هر كس با داشتن وضو، سجده شكر به جا آورَد، خداوند براي او ده نماز مي‌نويسد و از کارنامه او ده گناه بزرگ را محو مي‌سازد."^[14]

راز دیگر این سجده، همان شکر بر توفیق است. امام صادق(ع) می­فرماید: "نمازگزار پس از انجام فریضه به سجده مي‌رود تا خداوند را به پاس نعمتي که به او عطا کرده و وي را براي انجام وظیفه توفيق بخشيده، سپاس بگزارد. کمترين ذکری که در آن باید گفته شود، سه بار شکراً لله است. "[15]