رضا اخوی، مرکز تخصصی نماز

نقد و بررسی جمع بين صلاتین

یکی از مسائل مهم و اختلافی فقهي، مسالۀ «جمع بین صلاتین» است که به تصور عامۀ اهل سنت، جمع بین دو نماز (ظهر و عصر، مغرب و عشا) امری غیر شرعی است و مدرکی از سنت بر آن اقامه نشده و جز در موارد خاص و استثنايي،[1] جمع ميان آنها جايز نيست. در حالی که شیعیان معتقدند که اگرچه خواندن نمازهاى يوميه در پنج وقت افضل و بهتر است، ولی پشت سر هم خواندن ظهر و عصر و مغرب و عشاء اشکال ندارد. شیعیان برای این فتوای خود به دلایلی استناد می کنند، از جمله اینکه در سنت و سیره پیامبر نیز چنین عملی واقع شده است.[2] به عنوان مثال ابن عباس مى‏گويد: «پيامبر خدا بين نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا در شهر مدينه جمع كرد، در حالى كه نه ترسى بود و نه بارانى. از ابن‏عباس سؤال كردند كه منظور پيامبر از اين كار چه بود؟ گفت: براى اين بود كه امتش را به زحمت و حرج نيفكند».[3]

رمزگشایی از علت اصلی

اگرچه اهل سنت با توجه با وجود روایات فراوانی که در کتب موثق آنان ذکر شده است، دست به دامن یکسری توجیهات و علت تراشی برای این جمع بین دو نماز توسط رسول خدا(ص) شده­اند؛ ولی دقت نظر و تعمق در متن روایات، علت اصلی این جمع را بازگو می نماید. این علت، «تسهيل بر امت» است، لذا تعابیری مانند «ليتسع الوقت على امته» «اَرادَ اَنْ لا يُحْرِجَ اُمَّتَهُ» و مانند آن در روایات مرتبط، گویای همین مطلب است. ضمن اینکه عقل عرفی نیز مؤید این جمع است؛ زیرا اگر در آن زمان جدا خواندن نماز مشقت داشت، امروزه با توجه به گستردگی مشاغل و گرفتاری­های فراوان زندگی، اين مشقت بيشتر شده است؛ در حالی که اسلام دين سهل و سمحى است و به یقین خواستار عسر و حرج برای مسلمانان نیست[4]، لذا هر چند خواندن نماز در پنج وقت برتر ‏باشد، ولى نباید مسلمانان را به آن الزام نمود.