آخرین شمارهرضا اخوی، مرکز تخصصی نماز

اشاره

در شماره های پیشین هفت راهکار عمده­ی انس با نماز و چشیدن لذت نمازگزاری بیان شد. اینک آخرین راهکار را مورد بررسی اجمالی قرار می­دهیم.  

پاسخ به شبهات و رفع دغدغه­های ذهنی

شک و شبهه همواره وجود داشته و انسانها در مواجهه با رخدادهای گوناگون ممکن است پرسشهایی برایشان ایجاد شود که در ذهن و فکر خود پاسخی مناسب برای آن نمی یابند؛ مهم آنست که این شبهه و دغدغه ذهنی تبدیل به یک سرطان فکری نگردد و انسان نسبت به درمان آن اقدام نماید تا با زدودن تارهای شک و تردید، حقیقت آشکار و عیان گردد. یکی از شبهات رایج در بحث نماز، بدرفتاری برخی نمازگزاران و عدم تأثیرگزاری نماز در در برخی مؤمنین و نمازگزاران است. می گویند: فلانی مسلمان است، نماز می خواند، اهل مسجد و منبر و... است، ولی از گناه و معصیت هم ابایی ندارد، اهل دروغ و پارتی بازی، اهل کلاه برداری و تقلب و... هم هست. در حالیکه قرآن می فرماید: «نماز انسان را از بدیها باز می دارد».

بیانی خواندنی از علامه طباطبایی

پاسخ این اشکال را مرحوم علامه طباطبایی چنین می فرماید: مراد آیه از اینکه نماز، از فحشاء و منکر باز می دارد بازداریِ به نحو اقتضاست نه به نحو علیت تامه؛ یعنی طبیعت نماز اینگونه است که اگر مانعی در کار نباشد و مزاحمی پیش نیاید، اثرش، بازداری از فحشا و منکر است، نه اینکه این بازداری به نحو علیت تامه باشد، به این معنا که هر کس نماز خواند دیگر نتواند گناه کند. از این رو سخن کسانی که در پاسخ این شبهه گفته اند: نماز در بعضی افراد اثر دارد یا اثر نماز، تا وقتی است که انسان در نماز است و مانند این حرفها، صحیح نیست؛ بلکه نماز، در همه و در همه احوال اثر دارد؛ اما به نحو اقتضا. خلاصه اینکه یاد خدا (نماز) و موانعی که از آن اثر جلوگیری می کنند، مانند دو کفه ترازو هستند؛ هر وقت کفه یاد خدا سنگین شود، نمازگزار گناه نمی کند و هر جا کفه آن موانع سنگین شود، یاد خدا ضعیف شده، در نتیجه شخص مرتکب گناه می شود.^[1]

نشانه قبولی نماز

باید اذعان کرد که نماز این­گونه افراد، نماز واقعی نیست. چون نماز مانند نردبانی است که با هر بار خواندن آن، شما باید یک پله به سمت پیش­رفت و کمالات اخلاقی و روحی بروید و به خدا نزدیک­تر و از گناه دورتر شوید. اصلاً نشانه­ی این­که ما بفهیم نماز ما تا چه حدی مقبول درگاه خداوند واقع شده، همین است که ببینیم چه مقدار روی رفتار و کردار ما تأثیرگذار بوده و جلوی گناهان و انحرافات ما را گرفته است. لذا امام صادق(ع) فرمود: هركس دوست دارد بداند نمازش قبول شد یا نه، ببیند كه آیا نمازش او را از گناه و زشتى باز داشته یا نه؟ پس به هر قدر كه نمازش او را از گناه بازداشته، به همان اندازه نمازش قبول شده است.[2]

پس اگر کسی غیر از این بود، یعنی نماز خواند و از گناه دوری نکرد، باید در نماز خود شک نماید و به فکر اصلاح باشد. چون «إنَّ الصلوة تَنهَی عَنِ الفَحشاءِ وَالمُنکَر»؛[3] نماز، جلوی بدی­ها و گناهان را می­گیرد.

بهانه افراد بی نماز

بسیاری که به این شبهه دامن می­زنند، در واقع دنبال دستاویز و راه فراری هستند برای ترک نماز. وگرنه اصل نماز که ربط به اشخاص ندارد و حکمی الهی است که بر هر فردی واجب است و نباید دین و ایمان خود را معلق و مشروط به رفتارهای دیگرانی کرد که ادعای مسلمانی دارند.

ضمن اینکه افراد بی­نماز، به این بهانه، گناهان دیگری هم مرتکب و سایر واجبات را ترک می‏کنند؛ روزه نمی‏گیرند، حج نمی‏روند، واجبات مالی مانند خمس و زکات ‏نمی‏دهند، بین پاک و نجس، و حلال و حرام فرق نمی‏گذارند، و خلاصه از هیچ عملی (نه ظلم، نه زنا، نه ربا، نه‏ دروغ، و نه هیچ چیز دیگر)رو گردان نیستند و هیچ چیزی را مانع پیشرفت‏ خود نمی‏بینند.

آن وقت اگر حال چنین اشخاصی را با حال کسانی مقایسه کنیم که نماز می‏خوانند و در نمازشان به حداقل آن، یعنی آن مقداری که تکلیف از گردنشان ساقط شود اکتفاء می‏کنند، خواهیم دید که او از بسیاری از کارهایی که افراد بی نماز از آن پروا نداشتند، پروا دارند و اگر حال ‏نمازگزاران را با حال کسانی مقایسه کنیم که در نمازشان اهتمام بیشتری دارند، خواهیم دید که گروه ‏دوم از گناهان بیشتر پروا دارند، و به همین ترتیب هر چه نماز کاملتر باشد، خودداری از فحشاء و منکرات بیشتر خواهد بود و چه بسا همین نماز ظاهری نیز روزی او را از گناه و زشتی باز دارد.

نتیجه­گیری

شبهه عدم تأثیرگذاری نماز در نمازگزاران، اگرچه در برخی افراد قابل قبول است، ولی این مطلب نمی­تواند دستاویزی برای ترک نماز قرار گیرد، زیرا همین نماز نیز تکلیف واجب الهی را از عهده آنان ساقط می­کند و چه بسا در دراز مدت آنان را به کمال و سعادت برساند؛ چنانكه روايت شده: جوانى از انصار با رسول خدا (ص) نماز مى گزارد و با اين حال به گناهان زشت مى پرداخت. موضوع را به عرض رسول خدا (ص) رسانيدند. فرمود: همانا نمازش او را روزى از آن عمل باز مى دارد. ديرى نپاييد كه جوان از كار خود پشيمان شد و توبه كرد و تاثير نماز وى ظاهر شد.[4]