ارائه توسط ستاد اقامه نماز
حجت الاسلام دکتر داودی
ويژگيهاي روانشناختي كودك7 تا 12سال
منظور از کودکی، 7 تا 12سال است. در اين دوره بهتدريج تعداد واژگان و درك و فهم كودك از سخنان ديگران افزايش مي‌يابد. آداب سخن گفتن مانند رعايت نوبت ديگران و قطع نكردن سخن ديگران را مي‌آموزد. همچنين مي‌تواند موضوع گفتگو را حفظ كند و آن را تغيير ندهد.[1]
كودك در اين دوره آمادگي تعليم و تربيت منظم و برنامه‌ريزي شده را پيدا مي‌كند و به همين جهت بايد براي تعليم و تربيت ديني فرزند و دعوت و هدايت او به نماز برنامه‌ريزي كرد و فعاليتهاي لازم را انجام داد. امام صادق j مي‌فرمايد: "الْغُلَامُ يَلْعَبُ سَبْعَ سِنِينَ، وَ يَتَعَلَّمُ الْكِتَابَ سَبْعَ سِنِينَ، وَ يَتَعَلَّمُ الْحَلَالَ وَ الْحَرَامَ سَبْعَ سِنِينَ"؛ پسر بچه هفت سال بازي مي‌كند، هفت سال قرآن مي‌آموزد و هفت سال حلال و حرام الهي را فرا مي‌گيرد.[2]
تحقيقات جديد دربارة رشد مذهبي كودكان نشان مي‌دهد كه آنان قادر به درك مفاهيم انتزاعي ديني مانند خدا و پيامبر و معاد هستند. ولي آنچه مانع درك و فهم صحيح اين مفاهيم توسط كودكان مي‌شود استفاده از زبان و واژگان و مفاهيمي است كه براي كودكان ناآشنا هستند. به عبارت ديگر، كودكان در اين دوره به زبان و مفاهيم و واژگان بزرگسالان آشنا نيستند. هنگامي كه بزرگسالان با زبان خود با كودك سخن مي‌گويند و با همين زبان مي‌خواهند مفاهيم و معارف ديني را به آنان بياموزند، كودكان معاني و مطالب را درك نمي‌كنند و آموزش عقيم مي‌ماند. اما اگر بزرگسالان با استفاده از زبان و واژگان مأنوس و مفهوم براي كودك با وي سخن بگويند و مطالب ديني را در قالب اين زبان به وي بياموزند، بهخوبي آنها را درك مي‌كند و مي‌فهمد. بنابراين، در اين دوره مي‌توان آموزه‌هاي ديني حتي آموزه‌هاي انتزاعي را به كودك آموزش داد. البته باید توجه داشت كه "بزرگترین خطر برای خردسالان...، این است که در طول آموزش به مجموعة لغات مذهبی دست یابند که اساساً هیچ مفهومی برای آنها ندارند".[3]
کودک در این سن برخی مفاهیم از قبيل عدالت و پاداش و جزا را میتواند به صورت عینی و تجربی بیاموزد؛ اين از آن جهت بسيار مهم و اثرگذار است كه كودك در دورة عمليات عيني است.
چند نکته
نکته اول. دعوت کودک به مشاهدة نعمتهای خداوند مانند آسمان، زمین، باران، رویش گیاهان و غیره به همراه بیان ظرافتها و عظمتهای این نعمتها با زبان کودکان برای آموزش صفات الهی بسیار مناسب است.
دوم. قصهگویی و خاطرهگویی نیز از قالبهای مناسب آموزش در این سنین است. مثلاً بیان داستانهای انبیا و امامانb هم میتواند جنبه خداشناسی داشته باشد و هم راهنماشناسی. در این میان قصههای قرآنی اثرگذارتر است؛ چون در ضمن آن، کودک با قرآن نیز آشنا میشود. مثلا داستان موسیj و فرعون بیانگر قدرت و عظمت خدا، معرفی ویژگیهای پیامبر او و معرفی ویژگیها و خواری و سرانجام دشمنان خداست.
سوم. استفاده از شعر و مثالهای ساده مؤثر است.
آموزش اقامة نماز، احكام، آداب و فلسفة نماز
در اين دوره، آموزش نماز به فرزند شروع مي‌شود؛ در روايات نيز بر اين مطلب تأكيد شده است.
در اين دوره اهدافي كه بايد محقق شود عبارتند از:
یکم. آموزش احكام نماز
او در اين دوره بايد با احكام ضروري نماز مانند رو به قبله بودن، با وضو بودن، طهارت لباس و بدن و مانند آن آشنا شده باشد.
دوم. آموزش قرائت و اذكار نماز
در اين دوره بايد مقدمات ضروري براي اقامة نماز مانند حمد و سوره، اذكار ركوع و سجود، تشهد و سلام را آموخته باشد.
سوم. آشنايي با برخي آداب ظاهري و فلسفه نماز
بايد برخي از مهمترين آداب نماز و مسجد را آموخته باشد.
نیز بايد مقداري با فلسفه و حكمت نماز در حد توان خود آشنا شده باشد.
چهارم. تمرين نماز و در نهايت ملكه شدن و دروني شدن اقامة نماز.
براي تحقق اين اهداف از شيوه‌هايي بايد بهره جست. در ادامه مهمترين آنها را بيان مي‌كنيم:
اين روش براي آموزش احكام و فلسفة نماز بسيار مناسب است.
با توجه به ویژه‌گی‌های دوران کودکی و از طرفی لزوم ارتباط و انس کودک و زده نشدن از نماز، لازم است در این آموزش‌ها توجه شود به ظرفیت او، همراهی آموزش با جذابیت‌ها دیگرهمچون شعر و قصه و بیان آنها در قالبهای جذاب همچون مسابقه.
