ارائه توسط ستاد اقامه نماز
هماهنگى شريعت و طريقت و حقيقت از نظر امام خمينى (ره)
كيفيت استنباط اسرار نماز از ظواهر احكام و آداب و شرايط و اجزاء و اركان و مقدمات و تعقيبات آن، نشان مىدهد تنها راه نيل به راز نماز حفظ ظواهر آن است بدون تحجر و جمود؛ زيرا ترك ظاهر انحراف از راه مستقيم است، و تحجر بر آن مايه خمود.
يعنى، همان فرقى كه بين جسم (لا بشرط) و جماد (بشرط لا)، نيز بين نامى (لا بشرط) و نبات (بشرط لا) است، همان امتياز بين كسى كه با حفظ همه احكام عبادت به حِكَم آن مىرسد، و بين كسى كه فقط بر احكام آن جمود مىورزد، وجود دارد. و سرّ اينكه جماد بر انسان صادق نيست ولى جسم بر او صادق است، و همچنين نبات بر او صادق نيست ليكن نامى بر وى صدق مىكند، آن است كه انسان پويا و لا بشرط است، و در رهنِ جمادِ بشرط لا و نيز در گرو نباتِ بشرط لا نخواهد بود.
حضرت امام (ره) در تعليقه بر شرح فصوص چنين مىفرمايند: طريقت و حقيقت جز از راه شريعت حاصل نخواهند شد، زيرا ظاهر راه باطن است ... كسى كه چنين مىبيند كه با انجام تكليفهاى الهى باطن براى او حاصل نشد، بداند كه ظاهر را درست انجام نداد. و كسى كه بخواهد به باطن برسد بدون راه ظاهر، مانند برخى از صوفيان عوام، او هيچ دليلى از طرف خداوند ندارد.(1) و درباره گراميداشت سالكان واصل، كه جامع بين ظاهر و باطناند، در همين كتاب سر الصلاة چنين مىفرمايند: از امور مهمهاى كه تنبه به آن لازم است ... آن است كه اگر كلامى از بعض علماى نفس و اهل معرفت ديدند ... بدون حجت شرعى رمى به فساد ... نكنند. و گمان نكنند هر كس اسم از ... مقامات اوليا ... برد، صوفى است يا مروّج دعاوى صوفيه است ... به جان دوست قسم كلمات نوع آنها شرح بيانات قرآن و حديث است. (2)
مهمترين ركن معراج حقيقى دو چيز است
آنچه از نظر امام خمينى (ره) در اين سير معنوى مهم است، همانا دو ركن مىباشد كه يكى در باب طهارت حاصل مىشود، كه سرّ آن تخليه و سرّ سرّ آن تجريد و ...
ديگرى، كه ركن اعظم است، در باب نماز حاصل مىشود، كه سرّ آن تجليه و سرّ سرّ آن تفريد و ... مىباشد(3). و اين راه را نيز راهيان قبلى در اسرارنويسى خود طى كرده اند. چون همان طورى كه وارد شده: لا صلاة إلا بفاتحة الكتاب، به همان نسبت رسيده است كه لا صلاة إلا بطهور، لذا رازيابى نماز بدون توجه به سرّ طهارت ميسور نخواهد بود. و چون اصل طهارت مانند اصل نيّت و حضور قلب در بسيارى از عبادتها به طور لزوم يا استحباب معتبر است، با تبيين راز طهارت و تحليل سرّ نيت اسرار بسيارى از عبادتها روشن خواهد شد؛ لذا محور مبحث مقدمى اين كتاب، كه حاوى فصول ششگانه مىباشد، در كليات رازيابى عبادت تدوين شد.
و چون خصيصه رهبرى و امامت در جان معظم له تعبيه شده بود، هر گز تفكر گروهى انديشههاى عرفانى ايشان را رها نمىكرد؛ زيرا عرفان او سبب نجات جامعه از انزوا شد، نه آنكه مايه انزواى خود عارف گردد. لذا بعد از اينكه گفتار مرحوم شهيد سعيد ثانى را از كتاب اسرار الصلاة او نقل مىكند، فوراً چنين استدراك مىفرمايد: اينكه فرمودند بهتر آن است كه در بيت مُظْلِم نماز كند، در غير فرايض يوميه است، كه در جماعت مسلمين خواندن آنها از سنن مؤكده است. انتخاب وقت فارغ براى عبادت از ريشه هاى معتبر نيل به اسرار آن است؛ چنانچه در فصل ششم از مقدمه، و فصل نهم از مقاله يكم، آمده است. ليكن سند اصيل همه اين گفتارها همان است كه در عهدنامه امير المؤمنين (ع) به مالك اشتر تدوين شده است: مالكا بهترين وقتها را براى تحكيم پيوند بين خود و خدايت قرار بده؛ گرچه در صورتى كه نيت خالص باشد و جامعه از آن كام سلامت يابد، همه كارها براى خدا خواهد بود.(4)
سرّ اباحه مكان نمازگزار و اقسام فتح
در فصل هشتم مقاله يكم كتاب در تبيين راز مباح بودن مكان چنين آمده است:
مادامى كه ... قلب در تصرف شيطان يا نفس است، معبدِ حق ... مغصوب است؛ و به هر اندازه كه از تصرف شيطان خارج شد، مورد تصرف جنود رحمانى شود، تا آنكه فتوحات ثلثه واقع شود. و سپس به اقسام سهگانه فتح (فتح قريب، فتح مبين، فتح مطلق) به استناد آيات سورههاى فتح و صف و نصر و برداشت عرفانى خاص به خود پرداخته شده. منبع اصلى اين استنباط عرفانى را مىتوان در نوشتههاى عرفاى سلف، نظير تأويلات مرحوم مولى عبد الرزاق كاشانى، يافت. ايشان در آغاز تأويل سوره فتح چنين مىفرمايند: فتوح رسول اللَّه (ص) ثلاثة: أولها، الفتح القريب ... و ثانيها، الفتح المبين ... و ثالثها، الفتح المطلق (5). و مرجع اين اقسام همان آيههاى سور مزبور است. گرچه در تشريح معانى فتوح سهگانه اختلاف تعبير يا تفسير وجود دارد، ولى خطوط كلى آن همسان است.
پینوشتها:
1- فص ايوبى، ص 201.
2- فصل اول از مقاله يكم.
3- فصل ششم از مقاله يكم.
4- نهج البلاغه، نامه 53.
5- تأويلات، ج 2، ص 505 - 506.
منبع: کتاب سر الصلاة (معراج السالكين و صلاة العارفين) امام خمينى رضوان اللَّه تعالى عليه
مولف: امام خمینی (ره)
