ارائه توسط ستاد اقامه نماز
رکوع
پس از عرضهي يک دوره معارف و درخواست ضرورترين نيازها در پيشگاه لايزال، به خضوع ميپردازيم و به حالت رکوع که به فرمودهي امام صادق عليهالسلام تجسم ادب خاص بنده در برابر پروردگار است، قرار ميگيريم و او را ميستاييم. او منزه است از هر چيز، و از اين که نيازي به نماز و خضوع ما داشته باشد و ما اين ادب را به نشان شايستگي رب به جا ميآوريم، نه نياز او. اولياء الله، در حالت رکوع و سجده، لذتي از ياد و ذکر خدا را احساس ميکردند که نميتوانستند به زودي آن را ترک کنند. «ابان بن تغلب» از شاگردان امام صادق، ميگويد: خدمت حضرتش شرفياب شدم، که در حال نماز بودند. تعداد اذکار امام در رکوع و سجود، بالغ بر شصت بار بود! [1] .
رکوع، از ارکان نماز است، که کم يا زياد کردن آن، به هر شکل موجب بطلان نماز ميشود. [2] رعايت نکردن طمأنينه و تماميت رکوع موجب خروج از دين خواهد بود. [3] .
[1] وسائل الشيعه، ج 4، ص 927.
[2] البته اگر در نماز جماعت، مأموم زودتر از امام جماعت، سر از رکوع بردارد، بايد به رکوع بازگردد و از امام تبعيت کند و زيادي رکن در اينجا اشکالي ندارد؛ ر. ک: توضيح المسائل.
[3] فروع کافي، ج 1، ص 74.
سجده
عاليترين درجهي عبوديت و نزديکترين حالت عبد به خداي سبحان، حالت سجده است. طبق نص قرآن کريم، تمام ذرات وجود، هر کدام به نوعي خدا را سجده ميکنند: «الم تر ان الله يسجد له من في السموات و من في الارض و الشمس و القمر و النجوم و الجبال و الشجر و الدواب و...» [1] .
اهل باطل نيز در برابر بتها و پيشگاه شاهان به نشان احترام سجده ميکردند. سجده، عرصهي مجدد تقديس و تنزيه خداي سبحان و زمينهاي مناسب براي نجوا و گفت و گو با خدا است. در اهميت و فضيلت سجده و طولاني کردن آن، رواياتي فراوان رسيده است، که به نقل برخي از آنها ميپردازيم:
1. راه رسيدن به بهشت: مردي خدمت پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم رسيد، حضرت از او پرسيدند: چه ميخواهي؟، در جواب گفت: بهشت!، حضرت پس از تأملي کوتاه، فرمودند: «يا عبدالله اعنا بطول السجود؛ [2] اي بندهي خدا! ياري ده ما را [در راه رسيدن به اين خواسته] از طريق سجدههاي طولاني.»
2. نزديکترين حالت به خدا: امام صادق عليهالسلام فرمود: «اقرب ما يکون العبد الي الله و هو ساجد؛ [3] نزديکترين حالت بنده به خدا، حالت سجده است.»
3. آمرزش گناهان: پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم فرمود:
«من سجد حط بها خطيئته و رفع له بها درجة» يعني: «هر کس سجده را انجام دهد يک گناهش بخشيده، و يک درجه بر درجات او افزوده ميگردد.»
4. شيوهي اولياي الهي: امام صادق عليهالسلام به يکي از ياران خود فرمود:
«يا ابامحمد عليک بطول السجود فان ذلک من سنن الاولين؛ [4] سفارش ميکنم تو را به سجده طولاني؛ چرا که اين شيوهي پيشينيان است.»
خداوند متعال در قرآن پس از ذکر نام گروه زيادي از پيامبران همچون: زکريا، يحيي، عيسي، موسي، ابراهيم، اسماعيل، ادريس، نوح و... ميفرمايد: «و ممن هدينا و اجتبينا اذا تتلي عليهم آيات الرحمن خروا سجدا و بکيا؛ [5] و از آنان که ما هدايت کرديم و برگزيديم، کساني هستند که وقتي آيات قرآني بر آنان تلاوت ميشود، به سجده ميافتند و ميگريند.»
5. مؤثرترين عامل طهارت قلب: مرحوم ميرزا جواد ملکي تبريزي رحمة الله عليه ميفرمود: مؤثرترين عامل اصلاح قلب، مداومت بر سجدهي طولاني است، اگر چه در هر شبانه روز، يک بار اتفاق افتد و در آن اين ذکر را بگويد: «لا اله الا انت سبحانک اني کنت من الظالمين» [6] .
6. مايهي افتخار خداي لايزال: پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم به يکي از يارانش به نام «اسامه» توصيه فرمودند: «بر تو باد به سجده کردن... چرا که هيچ بندهاي براي خدا سجده نميکند، مگر آن که خداوند متعال، حسنهاي برايش ثبت، و گناهي از او محو ميکند. و مقام او را يک درجه ترفيع ميدهد و نزد ملايک به او مباهات ميکند که به رغم تمام جاذبههاي باطل در پيشگاه عظمت خدا، کرنش ميکند.» [7] .
7. اعتراف کنايهوار به حيات اخروي: از اميرمؤمنان عليهالسلام پرسيدند: سجده چيست؟ فرمود: يعني: خدايا! تو مرا از خاک آفريدي، ديگر بار، مرا به خاک باز ميگرداني و در قيامت مرا از خاک بيرون خواهي آورد. [8] .
8. نشانه تقوا: سجدهي طولاني، نشان متقين را بر تارک انسان، نقش و وي را سزاوار ستايش حق ميکند. قرآن کريم ميفرمايد:
«الذين يبيتون لربهم سجدا و قياما؛ [9] .
بندگان خداي رحمان، شب را با سجده و نماز به روز ميرسانند.»
در آيتي ديگر در بيان ستودگان از پيروان اديان آسماني ميفرمايد: «يتلون آيات الله آناء الليل و هم يسجدون؛ [10] آيات الهي را در طول شب قرائت ميکنند؛ در حالي که سجده ميروند.»
در آيهي ديگر، سجده را از ويژگيهاي رسول خدا و يارانش ميداند و ميفرمايد: «نشان سجده بر چهرهي آنان نقش بسته است.» [11] .
9. مباهات زمين: پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم به «اباذر» فرمود: «زميني که مؤمني بر آن قدم نهد و در برابر عظمت حق چهره بر آن سايد، بر زمينهاي اطراف، افتخار و مباهات ميکند.» [12] .
10. راهي براي رسيدن به خواستهها: امام صادق عليهالسلام هر گاه حاجتي داشت، سر به سجده ميگذاشت و هفت بار عرضه ميداشت: «يا ارحم الراحمين»! و پس از آن، حاجت خود را از خداوند مسألت ميکرد و ميفرمود: هر کس هفت بار اين ذکر را بگويد، خداوند در جواب او ميفرمايد: آري، من «ارحم الراحمينم» حاجت خود را بخواه! [13] .
[1] حج / 18.
[2] فروع کافي، ج 1، ص 73.
[3] وسائل الشيعه، ج 4، ص 980.
[4] همان / ص 981.
[5] مريم / 58.
[6] اسرار الصلوه / 270.
[7] جامع احاديث شيعه، ج 5، ص 26.
[8] بحارالانوار، ج 85، ص 139.
[9] فرقان / 64.
[10] آل عمران / 113.
[11] فتح / 29.
[12] جامع احاديث شيعه، ج 5، ص 237.
[13] همان، ص 479.
سجدهي شکر
غير از سجدههايي که در نماز واجب و مستحب به جا ميآوريم سجدههاي خضوع و شکر، توصيه گرديده است. زيرا آن حالت، تقرب به خدا، و فرار و فرياد شيطان را سبب ميشود و برترين هيأت خضوع و تعبد را ارائه ميدهد. در روايتي از حضرت مهدي - عجل الله تعالي فرجه الشريف - چنين ميخوانيم:
«سجدة الشکر من الزم السنن و اوجبها: [1] .
سجدهي شکر از ضروريترين سنتها است.»
امام صادق عليهالسلام فرمود: «هر وقت به ياد نعمتي از نعمتهاي پروردگار افتادي و در جايي بودي که ديگري تو را نميديد، صورت خود را به زمين بچسبان و اگر در حضور ديگران بودي، کمي به نشانهي تواضع در برابر نعمت خدا، خم شو! [2] در روايت ديگري چنين آمده است: اگر [انسان هنگام يادآوري نعمت] جاي مناسبي براي سجده پيدا نميکند، صورت بر کف دست بگذارد و سپاس خداوند به جاي آرد. [3] .
پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله سوار بر مرکب از مسيري عبور ميکردند. ناگاه ياران متوجه شدند حضرتش ناقه را متوقف کرده، پياده شدند و پنج سجده به جاي آوردند. ياران پرسيدند: رمز اين عمل چيست؟ حضرت فرمودند: جبرئيل بر من نازل شد و پنج بشارت به من داد، در برابر هر يک، سجدهي شکري به جاي آوردم. [4] . آري، روحيهي سپاسگزاري در پيشگاه خدا، فضيلتي است در خور تحسين که زيادت نعمت را در پي دارد.
[1] همان، ص 453.
[2] وافي، ج 8، ص 825.
[3] محجه البيضاء، ج 1، ص 346.
[4] همان.
قنوت
قنوت، به معاني مختلفي از جمله: دعا، اطاعت، سکون، خودداري از سخن، قيام، خشوع، عبادت و نماز آمده است. در نماز، قنوت به مفهوم دعا و درخواستي است که با هيأتي خاص در رکعت دوم نماز بعد از قرائت و قبل از رکوع انجام ميشود. برخي از فقيهان قائلند: خواندن هر دعايي، به هر زباني در قنوت جائز است، بنابراين: نمازگزار ميتواند قنوت را با زبان فارسي بخواند.
پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم فرمود: «هر کس قنوتي طولانيتر داشته باشد، آسايش بيشتري روز قيامت نصيبش ميشود [1] و بهترين نماز، آن است که قنوتي نيکوتر داشته باشد.» [2] امام رضا عليهالسلام در نامهاي به مأمون يادآور شدند که قنوت از سنتهاي لازم در هر نماز است. [3] .
[1] بحارالانوار، ج 85، ص 199.
[2] خصال، ج 2، ص 103.
[3] عيون اخبار الرضا، ج 2، ص 123.
تشهد
تشهد، شهادتي است دوباره به يکتايي خدا و پيامبري رسول، و پيک رحمت و هديهاي است به هادي امت و واسطهي رحمت و خاندان با کرامت او، که در ميان و پايان هر نماز تکرار ميگردد:
«اشهد ان لا اله الا الله، وحده لا شريک له، و اشهد ان محمدا عبده و رسوله، اللهم صل علي محمد و آل محمد»
چگونگي صلوات بر پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم، در روايات گوناگون بيان شده است. صحيح بخاري، از کتب مهم اهل سنت، در باب کيفيت صلوات بر پيامبر، اين روايت را نقل کرده است: از رسول خدا پرسيدند: چگونه صلوات بفرستيم؟ فرمود: بگوييد: «اللهم صل علي محمد و علي آل محمد...» [1] .
شافعي، از بزرگان اهل سنت، در ضمن اشعاري ميگويد: «اي خاندان پيامبر! محبت شما به حکم قرآن بر ما واجب است. در عظمت مقام و بلندي منزلتتان، همين بس که هر کس در نماز بر شما درود نفرستد، نمازش باطل است.» [2] .
در رکعت آخر هر نماز نيز، پس از تشهد، بر پيامبر خدا، بندگان صالح او و حاضران در نماز و جماعت درود ميفرستيم و نماز را به پايان ميبريم.
[1] صحيح بخاري، باب الصلاه علي النبي.
[2] مسند احمد حنبل، ج 6، ص 323.
مولف: محمدرضا رضوانطلب
