بررسی نقش والدین در هدایت  فرزندان به نماز جماعت و مسجد (مطالعه موردی شهرستان های دیوان دره و سروآباد)

چکیده:

هدف از تهیه این مقاله بررسی نقش والدین در هدایت جوانان به نماز جماعت و مسجد است.روش پژوهش‌ در محدوده روش‌های توصیفی و از نوع کاربردی است.جامعه آماری در این مقاله شامل تمام دانش‌آموزان دختر و پسر در مقطع متوسطه شهرستان‌های دیواندره و سروآباد است و گروه نمونه آن 360 نفر است که با روش‌ تصادفی ساده-که تمامی اعضای جامعه کل شانس مساوی برای انتخاب شدن داشته باشند-صورت گرفته است. از پرسشنامه و منابع کتابخانه‌ای به عنوان ابزار جمع‌آوری اطلاعات استفاده شده است.تجزیه و تحلیل داده‌ها و یافته‌های مقاله در نتیجه اجرای آزمون به دو صورت توصیفی و تحلیلی صورت گرفته است،که مقادیر کمی‌ مأخوذه از پرسشنامه با استفاده از جدول فراوانی،درصد و نمودارها(آمار توصیفی)توصیف شده است و نتایج‌ یافته‌ها با استفاده از آماره‌های t استودنت، F و خی دو(مجذور کای)مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است(آمار استنباطی).بر طبق یافته‌های مقاله میزان تأثیرگذاری والدین در هدایت فرزندان دختر نسبت به هدایت فرزندان‌ پسر به نماز بیشتر است و همچنین تاثیرگذاری والدین باسواد نسبت به والدینی که از سواد کمتری برخوردارند در هدایت و جذب فرزندان به نماز جماعت بیشتر است.میان میزان تأثیرگذاری والدین نمازخوان و والدینی که‌ نماز نمی‌خوانند در هدایت و جذب جوانان به نماز تفاوت معنادار و فاحشی وجود دارد و میان وضعیت اقتصادی‌ خانواده‌ها و میزان تأثیرگذاری والدین در هدایت فرزندان به نماز تفاوتی وجود ندارد.

مقدمه

«و اقم الصلوه ان الصلوة تنهی عن الفحشاء و المنکر»

(عنکبوت،45)نماز را به جای آر که همانا نماز اهل نماز را از هر کار زشت و ناپسندی باز می‌دارد».

و یا حضرت علی(ع)می‌فرمایند:«اوصیکم بالصلاة و حفظها فانها خیر العمل و هی عمود دینکم.»شما را به نماز سفارش می‌کنم که‌ بهترین عمل و ستون دین شماست»(انصاریان،1377:353).

حکمت نماز آن است که خدای یگانه را پرستش کنیم و از شرک و بت‌پرستی دور باشیم و تنها در برابر خدای بزرگ به‌ نیازمندی و کوچکی خود اعتراف کرده و بر گناهان خویش طلب‌ عفو و بخشش نماییم.

نماز سفینه نجات و مهم‌ترین عامل و اصولی‌ترین روش‌ تربیت در جلوگیری از انحرافات اخلاقی و مؤثرترین روش درمانی‌ در اصلاح انحرافات و اختلالات رفتاری فرزندان است.

نماز تعظیم و به خاک افتادن بنده در مقابل عظمت پروردگار است، نماز ساده‌ترین و در عین حال عالی‌ترین وسیله ابراز دوستی‌ با خداست.نماز تشکر از خالق به زبان مخلوق در برابر نعمت‌های‌ بی‌کران او به الفاظ خداوند است(احمدی و امیری،1381:2).

نماز و نیایش،ارتباط صمیمانه‌ای است میان انسان و خدا، آفریده و آفریدگار،تسلی‌بخش و آرامش‌گر دل‌های مضطرب و خسته و به ستوه آمده،مایه صفای باطن و روشنی‌بخش روان‌ است،پیمان و انگیزه تحرک و بسیج و آمادگی است.برنامه‌ای‌ است برای باز یافتن و آنگاه ساختن خویش(مقام معظم‌ رهبری،1374:7).

نماز،تقدیم حمد و سپاس به درگاه خالق منان و کامل‌ترین‌ پاسخ به عالی‌ترین نیاز انسان؛«یعنی کمال‌جویی است».نماز فرصتی برای طراوت بخشیدن روح و پلی برای نیل به اوج کمال‌ مطلق و زینت‌بخش شخصیت و منش مؤمنان است.نماز یکی از اساسی‌ترین ارکان حیات،تمدن،فرهنگ،زندگی و تحرک جوامع‌ انسانی است(نصر و دیگران،1387:64).

خداوند متعال در زندگی انسان،لحظاتی را قرار می‌دهد که‌ در آنها و به آنها می‌بالد.نفحه‌های رحمانی چون خنکای نسیم‌ بهاری تن و جان آدمی را شاداب می‌کند و با او حیات مجدد می‌بخشد تا مغناطیس وجود خود را از حوزه جاذبه‌های دروغین‌ برهاند و تعلقات را از خود دور کند و در میان آسمان و زمین‌ معلق نماند.در این لحظه‌ها و با این نفحه‌ها می‌توان در مدار جذبه الهی قرار گرفت و به سوی او شتافت و با کوششی به‌ اندازه یک انتخاب و یک اراده در میدان کشش او بالا رفت و اوج‌ گرفت.

مهر خوبان دل و دین از همه بی‌پروا برد رخ شطرنج برد آنچه رخ زیبا برد من به سرچشمه خورشید نه خود بردم راه‌ ذره‌ای بی سروپا بودم و او همره خود بالا برد تو مپندار که مجنون سر خود مجنون شد از سمک تا به سماکش کشش لیلا برد

این لحظه‌ها برای آدمی در دوره جوانی-که پای عقل و دل‌ او به خاک و گل تمنیات دنیا آلوده نشده و فرو نرفته است- زیاده‌روی می‌کند،او را می‌طلبد تا اراده‌ای کند و اگر فرصت‌ برای جوان فراهم شود تا به قله قاف،عنقای وجودش پر بکشد، از جلال و جمال می‌گوید و می‌سراید و روایت می‌کند.یک چشم‌ او به جلوه‌های متعالی جمال می‌خندد و یک چشم از مهابت و بزرگی می‌گرید(رجبی،1380:25).

طرح مسئله

هدایت و راهنمایی مستلزم نومید نشدن و استمرار در تذکر و ارشاد است.طبیعت انسان به سمت سهل-انگاری تمایل دارد. ایجاد عزم و اراده برای اقامه نماز در فرزندان نیاز به تدبیر و پرکاری دارد.یکی از دلایل بی‌انگیزه بودن برخی از نوجوانان‌ در اقامه نماز،غیر مفید قلمداد کردن این فریضه الهی است. این افراد می‌گویند:«ما تلاش می‌کنیم انسان‌های خوبی باشیم، چه نیازی به خواندن نماز است؟!»همین افراد در رویارویی با ناملایمات دست تضرع به سوی خدا بلند می‌کنند و از او مدد می‌خواهند،البته که کار درستی هم به حساب می‌آید ولی باید به ایشان قواعد و اصول زندگی را نیز آموخت.خداوند می‌فرماید:

«فاذکرونی اذکر کم و اشکروا لی و لا تکفرون»

.(بقره،152)«پس‌ به یاد من باشید تا به یاد شما باشم و مرا شکر کنید و ناسپاسی‌ روا مدارید.یاد خدا و شکر،مقدمه دریافت امدادهای الهی و گذر از دشواری‌هاست».

از دیگر دلایل روی گردانیدن از یاد خدا و گریز از اقامه نماز، تسلط شیطان بر نفس آدمی است.خداوند می‌فرماید:

«و لا تتبعوا خطوات الشیطان انه لکم عدو مبین انما یأمرکم بالسوء و الفحشاء»

.(بقره،168)پدر و مادر باید در محیط خانواده فرزندان‌ را با ادبیات نماز و قرآن آشنا کنند و خطرهای شیاطین را به‌ فرزندان بیاموزند.اگر نوجوانان و جوانان بدانند که در فضای‌ آفرینش نیروی مخربی به نام شیطان در کمین ایمان آنان‌ نشسته است و از راه وسوسه سعی در تخریب عقایدشان دارد،در خویشتن‌داری و صیانت از دین خود جدی‌تر می‌شوند.ازاین‌رو والدین باید در جهت اقامه نماز با رعایت موازین تربیتی در محیط خانه پافشاری کنند و نوجوانان و جوانان را حافظه نماز و محافظ آیین پرستش خدای یگانه بار آورند.البته باید دانست که حفاظت‌ از نماز و اقامه آن در زمان معین و ترجیحا در مسجد و همراه با جماعت،گامی در جهت نفی سلطه شیطان است.

از دیگر دلایل کاهلی در نماز دشوار بودن اقامه نماز برای‌ افراد غیر خاشع در برابر خداست،خداوند می‌فرماید:

«انها لکبیره‌ الا علی الخاشعین»

(بقره،45)«انسان غیر خاشع در برابر خدا به‌ سادگی سر تعظیم فرود نمی‌آورد و پیشانی بر خاک نمی‌گذارد». بیان آیات الهی و آموزش صحیح تعالیم دین و ایجاد فرصت تفکر در جهان آفرینش برای فرزندان،خشوع به ارمغان می‌آورد و پدر و مادر با ذکر عظمت خداوند و معرفی کیهان و اسرار خلقت می‌توانند فرزندان را خداشناس بار آورند.خشوع و خضوع در برابر خداوند در انسان تحول به وجود می‌آورد و او را مستعد عبادت می‌کند.پدر و مادر باید عوامل بازدارنده را بشناسند و متناسب با آنها به صورت‌ مستمر،ولی غیر دستوری فرزند را به عبادت توأم با معرفت ترغیب‌ کنند.خداوند در سوره طه می‌فرماید:

«و امر اهلک بالصلواة و اصطبر علیها»

(طه،131)به ما می‌آموزد که کار مستمر و پشتکار لازمه‌ نمازخوان بار آوردن فرزندان است.فرزندان با نگاه به میزان پایبندی‌ والدین به تعالیم مذهبی به آنان تأسی می‌کنند و اگر خدای ناکرده‌ پدر و مادری آنچه را که می‌گویند بدان عمل نکنند،نباید انتظار تحول اساسی در فرزندان خود داشته باشند(زرهانی،1386:19).

بنابراین با همه تفاسیر،هدف اساسی در طرح این مسئله‌ بررسی نقش والدین در هدایت،ارشاد و راهنمایی فرزندان به نماز جماعت و مسجد و ارائه راهکارهایی عملی و کاربردی است.

مفاهیم و کلیات

*معنا و مفهوم نماز:نماز در لغت به معنای پرستش،نیاز، سجود،بندگی و عبادت،خم شدن برای اظهار بندگی و اطاعت و یکی از فرایض دین و عبادت مخصوصی است که مسلمانان پنج‌ بار در شبانه روز به جا می‌آورند.نماز یعنی خدمت و بندگی، فرمانبرداری،سر فرود آوردن و تعظیم کردن به نشانه احترام در برابر خالق یکتا و معبود بی‌همتاست و در یک کلام،نماز یعنی‌ دل کندن از مادیات و پرواز دادن روح به سوی معشوق است.

*سیمای نماز در مکتب وحی:نماز از مهم‌ترین سفارش‌های‌ انبیا بوده و از بارزترین مصادیق عبادت است.حضرت لقمان‌ به فرزندش می‌گوید:پسرکم،نماز را برپا دار:

«یا بنی اقم‌ الصواة»(لقمان،17).

نماز،داروی نسیان و وسیله ذکر خداوند است:

«اقم الصلواة لذکری»(طه،14).

نماز،پیمان خداوند است.رسول خدا(ص)فرمود:«الصواة عهد اللّه»(کنز العمال،ج 7:279).

نماز،نور چشم پیامبر عزیز است که فرمود:«قره عینی فی‌ الصواة».(بحار،ج 77:77).

نماز،اهرم استعانت در غمها و مشکلات است.خداوند می‌فرماید:از صبر و نماز در مشکلات کمک بگیرید و بر آنها پیروز شوید:

«و استعینوا بالصبر و الصلواة»(بقره،45).

نماز،داروی تکبر است.علی(ع)می‌فرماید:خداوند،نماز را واجب کرد تا انسان را از کبر،دور کند:«و الصلوه تنزیها عن‌ الکبر».(نهج البلاغه،حکمت 252).

نماز،وسیله تشکر از خداوند بر نعمت‌های اوست:

«فصل‌ لربک و انحر»(کوثر،2).

نماز،به منزله پرچم و آرم و نشانه مکتب اسلام است:پیامبر فرمود:«علم الاسلام الصلاة».(کنز العمال،ج 1:279).

نماز،به منزله سر نسبت به تن است.پیامبر اسلام فرمود: «موضع الصلاة من الدین کموضع الرأس من الجسد»(نهج الفصاحه، جمله 3075).

نماز،کلید بهشت است:«الصلاة مفتاح الجنه»(نهج‌ الفصاحه،جمله 1588).

نماز،وسیله سنجش مردم است:«الصلاة میزان»(فروغ کافی،ج 1:267)

نماز،گناهان را از بین می‌برد.در حدیث،نماز به نهری تشبیه‌ شده است که انسان روزی پنج بار در آن شستشو می‌کند و دیگر چرکی باقی نمی‌ماند.

نماز،رابطه مخلوق با خالق است،انسان مادی را معنوی‌ می‌کند و انسان را علاوه بر آشنا کردن با خدا،با طبیعت نیز آشنا می‌سازد،با آب،خاک،قبله،طلوع،غروب و...

نماز،تنها عبادتی است که حتی در حال غرق شدن و جنگ هم ساقط نمی‌شود و برترین فریاد آزادگی انسان از سلطه‌ قدرتمندان و اعلام بندگی در آستان خداوند است.

نماز،زنده نگهداشتن سنت ابراهیم و محمد علیهم السلام‌ است.

نماز،وسیله نزدیک شدن انسان به خداوند است:«الصلاه‌ قربان کل تقی»(قرائتی،1374:79).

نماز،برای اولیاء خداوند شیرین و برای منافقان دشوار و بار سنگین است:

«و انها لکبیره الا علی الخاشعین»(بقره،آیه 45)

*آثار فردی و اجتماعی نماز:نماز تأثیر بسزایی در زندگی‌ فردی و اجتماعی افراد دارد.در اینجا برخی از آنها را فهرست‌وار بیان می‌کنیم؛نمازگزار در مقایسه با کسی که نماز نمی‌خواند، احساس آرامش بیشتری دارد.هنگامی که از طریق نماز،روح‌ خود را به معراج می‌فرستد و با خدا و نام او پیوند می‌دهد، احساس عزت و قدرت می‌کند و از هیچ کس و هیچ قدرتی‌ واهمه‌ای ندارد.

نمازگزار هیچگاه چشمش را به چیزهای حرام آلوده نمی‌کند و نمی‌گذارد هوس‌های زودگذر و وسوسه‌های شیطانی روح و ذهنش را مشغول کند.در مقابل،دامن‌گیری فساد،جاذبه‌های‌ آلوده موجود در اجتماع،زلف‌ها و بدن‌های عریان،صحنه‌های‌ بدآموز و تحریک‌کننده،و...چنان پرده‌ای بر دل‌های افراد نمازگزار می‌کشد که آنان را توان مشاهده و ارتباط با ظرایف و لطایف و معنویت نیست.

در جهان امروز که لجام گسیختگی فرهنگی به طور فزاینده‌ای سلامت و امنیت جانی بسیاری از جوامع را به طور جدی به مخاطره انداخته است و همه روزه شاهد طغیان و عصیان گروه‌های مختلف مردم به ویژه نوجوانان و جوانان هستیم، کیست که فریادرس این مردم باشد؟آیا چیزی جز نماز و توکل‌ و امدادهای غیبی خداوندی می‌تواند ناجی این افراد از منجلاب‌ این گناهان عظیم شود و آنها را از سقوط به دره نیستی و فلاکت‌ باز دارد؟

پیشینه پژوهش

در زمینه موضوع پژوهش باتوجه به گستردگی بحث، تحقیقات اندکی صورت گرفته است؛چه تحقیقات داخلی و چه تحقیقات خارجی،که برای روشن شدن مطلب به اختصار به‌ نمونه‌هایی از آنها اشاره می‌شود.

حسینی و دلاویز(1371)پژوهشی را درباره علل عدم گرایش‌ به نماز بر روی 1000 دانش‌آموزی دوره راهنمایی و دبیرستان استان‌ مازنداران انجام داده و مهم‌ترین علل عدم گرایش دانش‌آموزان به‌ نماز را به شرح زیر عنوان کرده‌اند:تنبلی و سستی،عدم آگاهی و شناخت درباره فواید و آثار نماز،عدم تأثیر نماز در اخلاق و رفتار نمازگزاران،عدم اهمیت افرادی چون پدر،مادر و دوستان آنها به‌ نماز(بشلیده و دیگران،1382).

شورای عالی جوانان(1373)،در تحقیقی بر روی 1200 نفر از جوانان تهرانی انجام داد نشان داد که گرایش دختران به‌ نماز بیشتر از گرایش پسران است.همچنین متأهلین نسبت به‌ مجردین بیشتر نماز می‌خوانند(بشلیده و دیگران،1382).

شعبانی(1373)،در تحقیقی عوامل مؤثر در جذب بیشتر دانش‌آموزان دبیرستانی به نماز جماعت در مدارس شهر اصفهان‌ را بررسی کرده است.براساس نتایج آن بیش از 70 درصد اعتقاد داشته‌اند که نماز در بهبود روابط انسانی و دوستی‌ها نقش اساسی‌ دارد(احمدی و امیری،1381).

جوادی و سادیی(1376)،در مطالعه خود گرایش دانش‌آموزان‌ دختر راهنمایی و پسر متوسطه به نماز را مورد بررسی قرار دادند، نتایج این تحقیق نشان داد که عوامل مؤثر در گرایش دانش‌آموزان‌ به نماز شامل دبیران دینی،مربیان تربیتی،دوستان،همسالان، والدین و محتوای کتب دینی آنهاست.

حسن بگلو(1378)،عوامل درون مدرسه‌ای مؤثر بر جذب‌ دانش‌آموزان مقطع متوسطه شهر تهران به نماز را مورد بررسی‌ قرار داد.نتایج این تحقیق نشان داد که از جمله عوامل مهم

گرایش دانش‌آموزان به نماز ارتباط به خدا و تکامل معنوی‌ است(سواری و همکاران،1380).

مار کیدز1(1983)،در تحقیقی نشان داد که یکی از عوامل‌ مؤثر بر خشنودی زندگی،حضور در کلیسا و پرداختن به عبادت‌ در افراد بزرگسال است.

کوئینگ(1988)،در مطالعه‌ای به این نتیجه رسید که افرادی‌ که به عبادت می‌پردازند،از مرگ کمتر احساس هراس داشته و یا هیچگونه ترسی را نداشته‌اند.

آقایانی،چاوشی و همکاران(1387)در تحقیقی که به بررسی‌ رابطه نماز با جهت‌گیری مذهبی و سلامت روانی پرداخته‌اند، آورده‌اند که:افراد مذهبی و کسانی که مذهب در آنها درونی‌ است و در ذات آنها ریشه دارد در مقایسه با افرادی که مذهب‌ را وسیله‌ای برای دستیابی به اهداف می‌دانند از سلامت روانی‌ بیشتری برخوردارند.

پولوما2و پندلتون‌3(1991)،در مطالعه خود نشان دادند که بهترین عامل تأمین‌کننده سلامت روانی افراد،پرداختن به‌ عبادت است(سواری و همکاران،1380).

مصاحبی(1368)در تحقیق خود به این نتیجه رسیده است‌ که میان گرایش به نماز در جوانان و سطح تحصیلات والدین‌ رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد.یعنی با افزایش سطح‌ تحصیلات والدین گرایش به نماز در جوانان افزایش پیدا می‌کند (احمدی و امیری،1381).

سبیلان(1379)در تحقیقی به این نتیجه رسید که وضعیت‌ اعتقادی والدین نقش مستقیم در شرکت دانش‌آموزان در نماز ایفا می‌کند.البته میان میزان تحصیلات والدین و شرکت دانش‌آموزان‌ در نماز جماعت تفاوت معناداری یافت نکرده است.

فرضیه‌های تحقیق

-بین میزان تأثیر والدین در هدایت دانش‌آموزان(فرزندان)دختر و پسر به شرکت در نماز جماعت تفاوت معناداری وجود دارد.

-بین وضعیت تحصیلی(سطح سواد)والدین و میزان‌ تأثیرگذاری آنان در هدایت دانش‌آموزان(فرزندان)به نماز جماعت‌ رابطه معناداری وجود دارد.

بین وضعیت اقتصادی خانواده و میزان تأثیرگذاری والدین‌ در هدایت دانش‌آموزان(فرزندان)به نماز جماعت رابطه معناداری‌ وجود دارد.

-میزان تأثیرگذاری در هدایت دانش‌آموزان(فرزندان)به‌ شرکت در نماز جماعت توسط والدینی که خودشان در نماز جماعت شرکت می‌کنند بیشتر از والدینی است که در نماز جماعت شرکت نمی‌کنند.

روش‌شناسی تحقیق

این مقاله از نوع توصیفی و در محدوده روش‌های کاربردی‌ است.چون برای به نمایش گذاشتن ویژگی‌های نمونه آماری طرح‌ و تحلیل سؤالات به منظور توصیف وضع موجود از درصد،نمودار و جداول فراوانی و انحراف معیار استفاده شده است(توصیفی)،از سوی دیگر باتوجه به موضوع مقاله که به بررسی نقش والدین‌ در هدایت جوانان به امر نماز می‌پردازد،نوع تحقیق کاربردی‌ است،چرا که،تحقیقات کاربردی در جستجوی دستیابی به یک‌ هدف عملی است و تأکید آن بر تأمین سعادت و رفاه توده مردم‌ و مطلوب بودن فعالیت است(دلاور،1382:49).

جامعه و نمونه آماری پژوهش

جامعه آماری هدف مقاله حاضر شامل تمام دانش‌آموزان‌ دختر و پسر دوره متوسطه مناطق مختلف شهرستان‌های‌ دیواندره و سروآباد در سال تحصیلی 89-1388 است.

نمونه آماری این مقاله شامل 360 دانش‌آموز دختر و پسر مقطع‌ متوسطه مناطق مختلف شهرستان‌های دیواندره و سروآباد می‌باشد.

روش نمونه‌گیری و نمونه پژوهش

روش نمونه‌گیری این مقاله،خوشه‌ای(گروهی)دو مرحله‌ای‌ است؛یعنی ابتدا از میان دبیرستان‌های شهرستان‌های دیواندره و سروآباد تعداد 5 دبیرستان دخترانه و 5 دبیرستان پسرانه به صورت‌ نمونه‌گیری تصادفی ساده به طوری که تمام اعضای جامعه آماری‌ کل شانس مساوی برای انتخاب شدن داشته باشند؛انتخاب گردید، سپس در هر دبیرستان دوباره دو کلاس به صورت تصادفی انتخاب‌ شد و تمام دانش‌آموزان آن کلاس‌ها مورد بررسی قرار گرفتند.

(1)- Markides

(2)- Poloma

(3)- Pendleton

شیوه محاسبه حجم نمونه

به منظور تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران به شرح زیر استفاده می‌شود:

که در آن‌ n :حجم نمونه N :حجم جامعه(تقریبا 4000 نفر) d :میزان خطا(05/0

t :استیودنت(که برای جامعه بالای 120 نفر در سطح 05/0 برابر 96/1 است).

P درصدی از افراد که در نماز جماعت شرکت می‌کنند.

q :درصدی از افراد که در نماز جماعت شرکت نمی‌کنند،

باتوجه به اینکه P و در نتیجه q نامشخص بود از q - P -2/1استفاده شد که در این حالت بیشترین واریانس‌ ممکن برای تعیین حجم نمونه در نظر گرفته شده و باعث دقت‌ بیشتر در نتیجه خواهد شد.

با استفاده از این فرمول‌351- n به دست آمد که برای دقت‌ بیشتر اندازه نمونه 360- n در نظر گرفته شد.

روش‌های تجزیه و تحلیل آماری داده‌ها

تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصل از اجرای آزمون(پرسشنامه) به دو صورت توصیفی و تحلیلی به شرح زیر صورت گرفته است:

مقادیر کمی مأخوذ از پرسشنامه با استفاده از جدول‌ فراوانی،درصد و نمودارها توصیف شده تا تصویر منظم و ساده‌ای‌ ارائه شود.باتوجه به گویایی وضعیت موجود در قالب اشکال‌ توصیفی به منظور تحلیل بیشتر و علمی‌تر اطلاعات و داده‌ها از آمار استنباطی نیز کمک گرفته شد.بدین معنا که برای تعیین‌ معنادار بودن تفاوت از آماره‌های t استیودنت F و خی‌دو 2 X استفاده شده است.

جمع‌بندی یافته‌های پژوهش

جمع‌بندی حاصل از یافته‌های پژوهش حاکی از آن‌ است که از کل افراد آزمودنی پژوهش(360 نفر)،تعداد 173 دانش‌آموز(06/48 درصد)،دختر و 187 دانش‌آموز(94/51 درصد)،پسر هستند.همچنین 150 نفر(67/41 درصد)،در خانواده‌های کم درآمد،168 نفر(67/46 درصد)،در خانواده‌های‌ با وضعیت اقتصادی متوسط و 42 نفر(67/11 درصد)،در خانواده‌های مرفه زندگی می‌کنند.از کل نمونه 360 نفری‌ دانش‌آموزان تعداد 159 نفر(17/44 درصد)،در نماز جماعت‌ شرکت می‌کنند،که این رقم در مورد والدین،169 نفر(94/46 درصد)،است.سطح تحصیلات والدین 185 دانش‌آموز(39/51 درصد)،ابتدایی یا بیسواد،141 نفر(17/39 درصد)،راهنمایی یا متوسطه و 34 نفر(44/9 درصد)،تحصیلات دانشگاهی می‌باشد که نتایج بالا به صورت نمودارهای زیر خلاصه شده است:

نمودار 1.مربوط به جنسیت دانش‌آموزان

 نمودار 2.مربوط به شرکت دانش‌آموزان در نماز جماعت

نمودار 3.مربوط به شرکت والدین در نماز جماعت

نمودار 4.مربوط به وضعیت اقتصادی خانواده‌های‌ دانش‌آموزان

نمودار 5.مربوط به سطح تحصیلات والدین دانش‌آموزان

آزمون فرضیات تحقیق‌ فرضیه اول:

میان میزان تأثیر والدین در هدایت دانش‌آموزان(فرزندان) دختر و پسر به شرکت در نماز جماعت تفاوت معنادار وجود دارد.

نتایج یافته‌های حاصل از پژوهش که مربوط به میزان‌ شرکت دانش‌آموزان در نماز جماعت می‌باشد به صورت‌ جدول 1 است:

آماره آزمون برای این فرضیه،آماره t است که از فرمول زیر محاسبه می‌شود:

و برابر است با:747/2

باتوجه به نتایج تجزیه و تحلیل واریانس یک متغیره،میان‌ میزان تأثیر والدین در هدایت فرزندان دختر و فرزندان پسر تفاوت معناداری در سطح 05/0 وجود دارد؛بنابراین فرضیه صفر مبنی بر تساوی میزان تأثیر والدین بر فرزندان دختر و پسر رد می‌شود و فرضیه تحقیق تأیید می‌گردد(زیرا t بحرانی-645/1 <747/2- t محاسبه شده).

به عبارت دیگر با بیش از 95 درصد اطمینان می‌توان گفت‌ که میزان تأثیر والدین در هدایت فرزندان دختر به نماز جماعت‌ بیشتر از میزان تأثیر آنان در هدایت پسرانشان است.

فرضیه دوم:

میان وضعیت تحصیلی(سطح سواد)والدین و میزان‌ تأثیرگذاری آنان در هدایت دانش‌آموزان(فرزندان)به نماز جماعت رابطه معنادار وجود دارد.

برای آزمون این فرضیه ابتدا پرسشنامه‌های تکمیل شده‌ به وسیله دانش‌آزمون باتوجه به سطح سواد والدینشان به سه‌ گروه«ابتدایی و بیسواد»،«راهنمایی و متوسطه»و«تحصیلات‌ دانشگاهی»تقسیم شد سپس نسبت به تجزیه و تحلیل واریانس‌ داده‌های مربوطه اقدام شد.

در آزمون این فرضیه از آماره F و آزمون چند دامنه‌ای دانکن‌ استفاده شد،که آنالیز واریانس چند متغیره مربوط به این سه‌ جدول 1.نتایج آنالیز داده‌های مربوط به فرضیه اول با استفاده از توزیع t

جدول 2.نتایج فرضیه 2 با استفاده از آماره F

گروه به صورت جدول(2)است:

نتایج آنالیز واریانس چند متغیره بیانگر آن است که آزمون‌ «تساوی تأثیر والدین با سطح تحصیلات مختلف در هدایت‌ فرزندانشان به شرکت در نماز جماعت»،رد می‌شود.

(966/2-(357 و 2)05/0 F - F بحرانی‌<994/4-آماره F )

به عبارت دیگر بین میزان تأثیر والدین در هدایت فرزندان به‌ نماز جماعت و سطح تحصیلات آنان،رابطه معناداری در سطح 5 درصد وجود دارد و فرضیه تحقیق تأیید می‌شود.

باتوجه به آزمون چند نمونه‌ای دانکن و استفاده از نرم‌افزار آماری‌ SPSS مشخص شد که این اختلاف بین گروه‌های دوم و سوم سطح‌ سواد(راهنمایی-متوسطه و تحصیلات دانشگاهی)وجود ندارد،بلکه‌ متعلق به گروه سوم(ابتدایی و کمتر)با دو گروه قبلی است.

به عبارت دیگر با اطمینان بیش از 95 درصد(در سطح‌ 05/0)می‌توان گفت که میزان تأثیر والدینی که سواد ابتدایی‌ یا کمتر دارند،نسبت به بقیه والدین در هدایت فرزندانشان به‌ شرکت در نماز جماعت کمتر است.

فرضیه سوم:

میان وضعیت اقتصادی خانواده و میزان‌ تأثیرگذاری والدین در هدایت دانش‌آموزان(فرزندان) به نماز جماعت رابطه معنادار وجود دارد.

برای بررسی این فرضیه ابتدا پرسشنامه‌های‌ تکمیل شده به وسیله دانش‌آموزان براساس سطح‌ اقتصادی خانواده‌هایشان به سه گروه«کم درآمد»، «متوسط»و«مرفه»تقسیم شد که نتایج حاصل از پژوهش مطابق جدول توافقی 3 است:

برای آزمون این فرضیه آماره خی‌دو(مجذور کای)مورد استفاده قرار گرفت.

اعداد داخل خانه‌های جدول،فراوانی مشاهده شده در هر گروه و اعداد داخل پرانتز فراوانی‌های قابل انتظار هستند. فراوانی‌های قابل انتظار باتوجه به فرمول زیر محاسبه شده‌اند.

فراوانی مورد انتظار متعلق به سطر r و ستون c

مقدار آماره خی‌دو(مجذور کای)از فرمول(به تصویر صفحه مراجعه شود) محاسبه می‌گردد و مقدار 592/5- Xūūū به دست می‌آید.

باتوجه به اینکه جدول توافقی فوق 2?؟?3 می‌باشد،دارای‌ 1 درجه آزادی است.مقدار بحرانی خی‌دو در سطح 05/0 برابر با 991/5-(50/0) X??? است که از آماره بدست آمده بزرگتر است؛ یعنی فرضیه صفر مبنی بر مستقل بودن دو متغیر«میزان تأثیر والدین در هدایت فرزندان به نماز جماعت»و«وضعیت اقتصادی‌ خانواده‌ها»را نمی‌توان رد کرد.بنابراین فرض تحقیق رد می‌شود؛ به عبارت دیگر رابطه معناداری بین«میزان تأثیر والدین در هدایت‌ فرزندان به نماز جماعت»و«اقتصادی خانواده‌ها»وجود ندارد و این دو متغیر مستقل از هم هستند.

فرضیه چهارم:

میزان تأثیرگذاری در هدایت دانش‌آموزان(فرزندان)به‌ جدول 3.نتایج حاصل از داده‌های مربوط به وضعیت اقتصادی خانواده‌ها

شرکت در نماز جماعت توسط والدینی که خودشان در نماز جماعت شرکت می‌کنند،بیشتر از والدینی است که در نماز جماعت شرکت نمی‌کنند.

نتایج یافته‌های حاصل از پژوهش که مربوط به شرکت یا عدم‌ شرکت والدین در نماز جماعت به صورت جدول 4 است:

در آزمون این فرضیه نیز مجددا از آماره t استفاده شد که‌ مقدار به دست آمده در این مورد 735/7 می‌باشد.باتوجه به‌ اینکه آماره به دست آمده(735/7)از مقدار بحرانی در سطح‌ 05/0 بیشتر است؛(645/1- t بحرانی).بنابراین با اطمینانی‌ بیش از 95 درصد می‌توان گفت که بین«میزان تأثیر والدینی‌ که خودشان در نماز جماعت شرکت می‌کنند«و«میزان تأثیر والدینی که خودشان در نماز جماعت شرکت نمی‌کنند»در هدایت فرزندانشان به شرکت در نماز جماعت تفاوت معناداری‌ وجود دارد.

به عبارت دیگر والدینی که خود در نماز جماعت شرکت‌ می‌کنند،تأثیر بیشتری در هدایت فرزندانشان به شرکت در نماز جماعت دارند.

نتیجه‌گیری و پیشنهادات

تعلیم نماز در روایات از وظایف مهم والدین است.والدین از سه سالگی باید فرزندان خود را با بیان کلماتی از قبیل لا اله الا اللّه آشنا کنند.در قرآن انبیاء بزرگ نسبت به نماز فرزندانشان‌ بسیار حساس و جدی بوده‌اند.خداوند به پیامبر می‌فرماید:

«و امر اهلک بالصلواه و اصبر علیها»

(طه،132)به اهل خود فرمان نماز بده و پشتکار داشته باش.قرآن در ستایش ابراهیم صادق الوعد می‌فرماید،

«و کان یأمر اهله بالصلواه»

(مریم،55).او اهل خود را به نماز وادار می‌کرد.لقمان به فرزندش سفارش نماز می‌کرد:

«یا بنی اقم الصلوه و امر بالمعروف»

(لقمان،17).در قرآن می‌خوانیم‌ که حضرت ابراهیم در دعای خود می‌فرمودند:

«رب اجعلنی مقیم‌ الصلوه و من ذریتی»

(ابراهیم،40).خداوندا من و ذریه‌ام را از به‌ پا دارندگان نماز قرار بده(قرائتی،1372).

سبیلان اردستانی(1379)بیان می‌دارد که خانواده‌هایی که‌ از شعور مذهبی بالایی برخوردارند،درصد فرزندان نمازخوان‌ و شرکت‌کننده در نماز جماعت بیشتر است.در این خانواده‌ها والدین با برخوردهای منطقی و جذاب خود و تکریم نماز جماعت و پیشقدم شدن در آن،فرزندان را به نماز جماعت‌ ترغیب می‌کنند.خانواده‌ای که فرزندان خود را به خوبی تربیت‌ می‌کند،آنها را در برابر آنچه فطرت را تحت تأثیر عوامل منفی‌ قرار می‌دهد،واکسینه می‌کند و از طریق یادگیری مشاهده‌ای، الگویی تأثیرگذار است.در هر حال والدین نخستین الگوهای‌ فرزندان خود هستند و بسیاری از افراد ممکن است تا پایان‌ عمر نسبت به آنچه در خانواده آموخته‌اند،وفادار بمانند.بنابراین، خانواده‌ها نقش اساسی در زمینه تربیت فرزندان ایفا می‌نمایند، زیرا نخستین تجربه‌های زندگی فرد در خانواده شکل می‌گیرد. بیگلو(1371)و زنگی‌آبادی(1372)نقش والدین را در جذب‌ فرزندان به نماز را فوق العاده بااهمیت توصیف کرده‌اند(نصر و دیگران،1387).

براساس نتایج پنهان و آشکار مقاله پیشنهادهایی به شرح‌ ذیل ارائه می‌گردد،انشاءا...مورد توجه قرار گیرد.

@براساس نتیجه این مقاله و نتایج تحقیقات دیگر که ذکر شد،والدین با رفتار و کردار خود،مدارس با ایجاد امکانات مناسب‌ و جامعه نیز با تأمین نیازهای قشر جوان و رفع مشکلات آنان،در ارتباطی هماهنگ و تنگاتنگ با هم عمل کرده تا میل و رغبت‌ جوان به پایبندی او به نماز و اصول اعتقادی بیستر شود.

جدول 4.نتایج آنالیز داده‌های مربوط به فرضیه چهارم با استفاده از توزیع t

@از مهمترین راه‌های افزایش گرایش جوانان به نماز،تبلیغ‌ فواید و اثرات نماز به منظور تغییر نگرش آنها به سوی خالق‌ متعال است،بنابراین خانواده و مدرسه بهترین مکان برای تبلیغ‌ این فریضه در دانش‌آموزان و جوانان بشمار می‌آیند که باید با برنامه‌ریزی درست در این جهت گام برداشت.

@از طریق فرهنگ‌سازی و با استفاده از رسانه‌های گروهی‌ و جمعی به خصوص تلویزیون و با استفاده از افراد کارشناس و خبره در این زمینه می‌توان خانواده‌ها و بویژه جوانان را به این‌ فریضه الهی رهنمون کرد.نتایج پژوهش‌های انجام شده به وسیله‌ سبیلان اردستانی(1379)،شعبانی(1372)و فرشی(1379)نیز مؤید نقش تبلیغات و برنامه‌های رسانه‌های گروهی در زمینه‌ اقامه نماز جماعت است(نصر و دیگران،1387).

@آموزش و پرورش می‌تواند با قرار دادن پیام‌های تربیتی‌ مرتبط با نماز در کتاب‌های درسی به خصوص در دوره عمومی‌ نقش اساسی و وظیفه مهمی را در این خصوص ایفا کند.

@یکی از نتایج این مقاله بیان می‌دارد:والدینی که خود نماز می‌خوانند تأثیر بیشتری در جذب فرزند خود به این فریضه‌ الهی دارند،بنابراین به والدین عزیز توصیه می‌شود،خودشان‌ سر وقت نماز بخوانند و فرزندان خود را هم به نماز تشویق کنند، به طوری که آنها بپندارند که با میل و رغبت خود عمل کرده‌اند. وظیفه والدین است که فرزندان خود را از دوره کودکی با نماز آشنا ساخته و آنها را به محافل و مجالس مذهبی برده و اصل‌ تشویق و ترغیب را به عنوان بهترین وسیله تربیتی قرار داده،و این را بدانند که نخستین الگوهای فرزندشان در همه حال خود آنها خواهند بود.

@جامعه آماری پژوهش حاضر محدود به گستره دو شهر به‌ نسبت کوچک با فرهنگ‌های مشابه بوده،بنابراین قابلیت تعمیم‌ نتایج آن به سایر شهرستان‌ها محدود است،توصیه می‌شود برای‌ اطمینان خاطر بیشتر در این مورد با استفاده از نمونه گسترده‌تر نتایج این مقاله بازبینی شود.

تقدیر و تشکر:

از افراد و سازمان‌هایی که در انجام این امر مهم ما را یاری‌ کرده‌اند تشکر و تقدیر می‌کنیم.از دانش‌آموزان عزیز،مدیریت‌ محترم و مدیران و عوامل اجرایی مدارس شهرستان‌های دیواندره‌ و سروآباد و کلیه عزیران که مجال نام بردن تک‌تک آنها میسر نیست تشکر و تقدیر می‌شود.

منابع:

-قرآن کریم.

-نهج البلاغه.(1379).ترجمه محمد دشتی.قم:انتشارات مشرقین.

-نهج الفصاحه.(1362).ترجمه ابو القاسم پاینده.تهران:انتشارات جاویدان.

-آقایانی چاوشی،اکبر و همکاران.(1387).بررسی رابطه نماز با جهت‌گیری مذهبی‌ و سلامت روان.مجله علوم رفتاری،دوره 2،شماره 2.

-احمدی،غلامرضا و امیری،سید محمد رضا.(1381).بررسی پاره‌ای از ویژگی‌های‌ شخصیتی،خانوادگی و آموزشی دانش‌آموزان نمازگزار پسر دوره راهنمایی منطقه جی‌ شهر اصفهان.فصلنامه علمی-پژوهشی علوم انسانی الزهرا(س)،سال 12،شماره 42.

-انصاریان،حسین.(1377).نظام خانواده در اسلام.قم:انتشارات ام ابیها.

-بشلیده،کیومرث و همکاران.(1382).بررسی عوامل مؤثر درون مدرسه‌ای جذب‌ دانش‌آموزان مقطع متوسطه استان خوزستان به نماز.مجله علوم تربیتی و روان‌شناسی‌ دانشگاه شهید چمران اهواز،دوره سوم،سال دهم،شماره‌های 3 و 4.

-دلاور،علی.(1382).روش تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی.تهران:مؤسسه‌ نشر ویرایش.

-مقام معظم رهبری.(1374).از ژرفای نماز.تهران:دفتر نشر و فرهنگ اسلامی.

-رجبی،امیر.(1380).چرا نماز بخوانیم.تهران:انتشارات ستاد اقامه نماز.

-زرهانی،سید احمد.(1386).خانواده و ترغیب فرزندان به اقامه نماز.نشریه ماهانه‌ آموزشی،تربیتی پیوند.تهران:وزارت آموزش و پرورش،سازمان مرکزی انجمن اولیا و مربیان.

-سواری،کریم و همکاران.(1380).بررسی دیدگاه‌های فلسفی-عقیدتی دانش‌آموزان‌ پسر پایه سوم مقطع متوسطه شهر اهواز در مورد نماز.مجله علوم تربیتی و روان‌ شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز،دوره سوم،سال هشتم،شماره‌های 1 و 2.

-قرائتی،محسن.(1372).یکصد و چهارده نکته درباره نماز.تهران:انتشارات ستاد اقامه نماز.

-قرائتی،محسن.(1374).پرتوی از اسرار نماز.قم:انتشارات ستاد اقامه نماز.

-نصر،احمد رضا و همکاران.(1387).بررسی فراتحلیلی عوامل مؤثر بر جذب و شرکت دانش‌ آموزان در نماز جماعت مدارس.فصلنامه نوآوری‌های آموزشی،سال هفتم،شماره 26.

پایان مقاله

این مطلب را به اشتراک بگذارید :