بسم الله الرحمن الرحیم

نقش ‌‌‌مدرسه‌ در پرورش دینی و باروری روحیه اقامه نماز در دانش‌آموزان بر کسی پوشیده‌ نیست. هر‌ چند‌ که متخصصان فن تعلیم و تربیت اسلامی معتقدند که الگوی خواندن نماز اولین بار در‌ خانه، آن هم از طریق والدین به فرزند ارائه می‌گردد، اما با ورود‌ کودک به مدرسه و تقارن‌ حساس‌ترین زمان رشد و شکل‌گیری باورهای دیـنی او با زمان تحصیل، ایجاب مـی‌کند که نسبت به آموزش نماز به کودکان و نوجوانان در مدرسه توجه خاصی صورت پذیرد. آموزش نماز در مدرسه‌ می‌بایست آموزشی مبتنی بر اصول علمی و متکی بر مبانی اسلامی باشد و به‌وسیله مربیان آگاه و آشنا بـا موضوع رشد(بخصوص رشد دینی) نوجوانان اجرا گردد. از این‌رو لازم است برنامه‌ای برای آموزش‌ منسجم‌ نماز برای دانش‌آموزان طراحی و تدوین شود که در آن ویژگیهای خاص رشد کودکان و نوجوانان مورد عنایت قرار گیرد. طراحی یک برنامه آموزشی برای اقامه نماز نوجوانان مستلزم توجه به‌ نکات‌ لازم و ضروری زیر است:

1-توجه به مطلوب‌ترین زمان برای آموزش نماز

از دیدگاه روان‌شناسی، نماز یک رفتار(مثبت) تلقی می‌شود. به همین جهت می‌توان آن را هم به صورت مستقیم و هم‌ به‌ صورت غیرمستقیم آموزش داد. معمولا آموزش غیرمستقیم نماز به وسیله همانندسازی از همان دوران کودکی به توسط والدین در منزل صورت می‌گیرد. اکثر کودکان با مشاهده این رفتار(اقامه نماز) از سوی والدین، سعی‌ در‌ تقلید آن می‌کنندکه این در‌ واقـع‌ هـمان‌ آموزش غیرمستقیم نماز است. بنابراین بهتر است که والدین نماز را در حضور فرزندان خود اقامه کنند تا مورد توجه آنان قرار‌ بگیرد‌ و این عمل را در حافظه رفتاری خود نگه‌ دارند.

همچنین به نظر مـی‌رسد بـهترین زمـان برای آموزش نماز به صـورت مـستقیم(و مـدرسه‌ای) از پایه پنجم ابتدایی(10 سالگی) تا سال سوم‌ راهنمایی(14‌ سالگی) است، زیرا:

1. این دوره(بخصوص 10 سالگی) بهترین زمان برای ایجاد عادتهای مطلوب‌ است.

2. اجرای برنامه‌های تشویقی در مدرسه در این سـنین بـر روی دانـش‌آموزان اثر بیشتری دارد.

3. این سن ابتدای ورود نوجوان‌ به‌ سن‌ تـکلیف است.

2-توجه بـه روان‌شناسی تربیتی کودکان و نوجوانان در آموزش نماز

شناخت ویژگیهای‌ کودکان و نوجوانان، اولین قدم برای تدوین یک برنامه آموزشی صحیح به منظورایجاد، تـقویت و تـثبیت‌ رفـتار‌ مورد‌ نظر می‌باشد. دوره نوجوانی دوره‌ای است که می‌بایست در آن به حـس استقلال‌ طلبی، مسؤولیت‌پذیری، آزادی و... نوجوان، توجه ویژه مبذول گردد، زیرا تنها از این طریق است که می‌توان‌ به‌ فرایند‌ اجـتماعی شـدن[1] کـودکان و نوجوانان کمک کرد. با توجه به ضرورت آموزش احکام دینی‌ و فرایند اجـتماعی شـدن، به نظر می‌رسد که عمده‌ترین فریضه مذهبی که در فرایند اجتماعی‌ شدن، افکار، نگرش و رفتارهای مذهبی کودکان و نـوجوانان را تـحت تـأثیر قرار می‌دهد، نماز است.[2] لذا در صورتی که برنامه تدوین شده حس استقلال طـلبی، مـسؤولیت‌پذیری، آزادی و... را‌ مـورد‌ توجه‌ قرار ندهد، نمی‌تواند به نتایج خود دست یابد. به عبارت دیگر لازم است در برنامه‌ریزی برای‌ آمـوزش‌ اقـامه نـماز به سه نیاز و یک مسأله مهم زیر که برای‌ نوجوانان‌ ایرانی‌ حائز اهمیت مـی‌باشد، تـوجه گردد:

1-نیاز به درک ضرورت قبول مسؤولیت

2-نیاز به راهنمایی و رهبری سالم‌ دینی‌ و تشخیص حقایق از موهومات

3-مسأله دین و اخلاق[3]

همچنین تـدوین بـرنامه آمـوزش نماز‌ باید‌ بر اساس یک نظام انگیزشی ـ تشویقی مناسب که مبتنی بر نظام تقویت رفتار(TNEMECROFNIER) است، صـورت بـگیرد، زیرا‌ از‌ طریق تقویت مثبت و متناوب[4] رفتار است که می‌توان رفتارهای مطلوب‌ را‌ در کودکان و نـوجوانان ایـجاد و نـگهداری‌ کرد.

تدوین برنامه‌ آموزش نماز

با توجه به شرایط موجود جامعه‌ اسلامی‌ ایران و فشارهای فرهنگی دشمنان اسلام، ضرورت احـیای اقـامه نماز، آن هم به‌ صورت‌ ریشه‌ای و آموزش مدرسه‌ای، به‌عنوان‌ یک‌ مصونیت در‌ برابر‌ فـرهنگ‌ فـساد، بـیش از گذشته احساس می‌شود. به‌ همین‌ خاطر لازم است که دست اندرکاران تعلیم و تربیت، شیوه‌های صحیح و گوناگونی‌ بـرای آمـوزش احـکام اسلامی، بخصوص نماز‌ بررسی و ابداع نمایند. به‌ همین منظور برنامه‌ای تحت عـنوان طرح‌ آمـوزش‌ نماز برای نوجوانان 14 - 10 سال تنظیم گردیده که در چهار قسمت به توضیح آن می‌پردازیم.

الف)تدوین یک‌ برنامه آموزش نماز و پیگیری‌ اقـامه‌ نـماز‌ به توسط اولیاء‌ و مربیان

هدف:

- پرورش شخصیت سالم مذهبی‌ در‌ نوجوانان

- ایجاد، تقویت و تثبیت روحیه اقامه نماز در دانـش‌آموزان سـنین 14-10 ساله

شیوه:

- اجرای چند برنامه‌ تقویت(رفتار)، با استفاده از نظریه شـرطی شـدن‌ عـامل.[5]

سطوح آموزش:

به منظور‌ تمرکز‌ بیشتر بر روی مراحل‌ مختلف اجـرایی، بـرنامه آموزشی در سه سطح (1 , 2 , 3) به طور مجزا مورد توجه قرار‌ می‌گیرد:

1- سطح اول

هدف:

زمینه‌سازی برای ایجاد و تقویت روحـیه‌ اقـامه‌ نماز‌ در‌ دانش‌آموزان.

شیوه:

- کاربرد هنر در آموزش‌ نماز(نقاشی، خـطاطی، انـشاء نویسی)[6]

- اجرای نـظام تـشویقی ـ انگیزشی بـانک امتیاز

زمان اجرا:

پایه پنجم ابتدایی(به مدت 9 ماه سال تحصیلی)

محتوا:

1-طراحی و نـقاشی‌ صـحنه‌هایی در مورد اذان، نماز جماعت، مسجد، محراب‌ و...

2-خطاطی جملاتی‌ در‌ زمینه‌ احادیث و روایات نماز

3-انشاءنویسی در خصوص اهـمیت نـماز، آثار نماز، داستانهایی در مورد نماز و...

4-نوشتن یـک متن برای هر یـک از مـوضوعات بند یک.

5-جمع آوری داستانهایی در‌ مورد نماز

6-جمع آوری قسمتهایی از زنـدگانی الگـوهای مذهبی در خصوص نماز

2-سطح دوم

هدف:

ایجاد، تقویت و تثبیت روحیه اقامه نماز در نوجوانان

شیوه:

-آموزش عملی نماز

-نظارت بر اقامه نماز نوجوانان در مـنزل، مـدرسه، مسجد، نماز‌ جمعه

-اجرای نظام انگیزشی ـ تشویقی اقـامه نماز

زمان اجرا:

اول راهـنمایی(به مـدت 10 ماه ـ ابتدای سال تحصیلی تا پایان تیر ماه)

دوم راهنمایی(به مـدت 10 مـاه ـ ابتدای سال تحصیلی تا پایان تیر ماه)

محتوا:

1-آموزش کلاسی احکام نماز‌ در‌ مدرسه

2-آموزش کلاسی احکام نماز در تعطیلات تابستانی

3-نظارت بر اقـامه نـماز دانش‌آموز در منزل، مسجد، نماز جمعه و مدرسه

4-اجرای مـسابقات مـختلف در زمینه نـماز(کتابخوانی، شـعر، نـقاشی و...)

5-ارائه واحدهای کار عملی‌ در‌ خـصوص نماز.

مراحل اجرایی سطح دوم:

زمان اجرا برای اولین بار: اول راهنمایی

زمان اجرا برای دومین بار: دوم راهنمایی

چهار مرحله اجرایی سطح دوم برای دو سـال پیـاپی در‌ سال‌ اول و دوم راهنمایی‌ اجرا‌ می‌گردد.

1- مرحله اول ـ آموزش نماز(1)

آموزش نظری نـماز قـبل از شـروع طـرح انـگیزشی ـ تشوقی اقامه نماز در مدرسه‌

بـه مـدت 2 ماه(حداقل 6 جلسه): منحصرا برای پایه اول راهنمایی

2- مرحله دوم ـ اجرای طرح انگیزشی ـ تشویقی اقامه نماز

نظارت بر‌ اقامه‌ نماز دانش‌آموزان(در اولین سال) برای اول راهنمایی(و در دومـین سـال بـرای دوم راهنمایی) در مدرسه، منزل، مسجد و نماز جمعه بـه مـدت 6 مـاه و تـشویق دانـش‌آموزان مـوفق در اقامه نماز

3- مرحله سوم

الف) آموزش نماز(2) ـ توأم‌ با اجرای‌ طرح اقامه نماز.

ب) اجرای مسابقات مختلف در زمینه نماز (کتابخوانی، شعر، انشاء نویسی و...)

4- مرحله چهارم ـ آموزش نماز(3)

بعد از سال‌ تحصیل به مدت یک ماه

مراحل سطح دوم طرح آموزش نماز

3- سطح سوم

هدف:

- تثبیت روحیه‌ اقامه‌ نماز در نوجوانان

- نظارت و بـاز آموزی نماز

شیوه:

- آموزش عملی نماز

- نظارت کلی بر اقامه نماز نوجوانان

زمان اجرا:

سوم راهنمایی(به مدت‌ 9 ‌‌ماه‌ سال تحصیلی)

محتوا:

1- مشاوره و راهنمایی در خصوص نماز با دانش‌آموزانی که نماز نمی‌خوانند(بخصوص آنهایی‌ که‌ در‌ مرحله دوم سطح دوم موفق نبوده‌اند.)

2- باز آموزی نماز برای دانش‌آموزانی که نماز نـمی‌خوانند(به‌خصوص آنـهایی که‌ در مرحله دوم سطح دوم موفق نبوده‌اند.)

3- نظارت بر اقامه نماز دانش‌آموزان شرکت کننده‌ در طرح اقامه نماز(سال‌ قبل) از‌ طریق والدین

4- آموزش کلاسی احکام نماز در مدرسه

مراحل اجرایی سطح سوم:

1- مرحله اول

الف) شناسایی دانش‌آموزانی که نماز نمی‌خوانند، از طریق مصاحبه با والدین

ب) مشاوره و راهنمایی در خـصوص نـماز با آنهایی که نماز نمی‌خوانند.

2- مرحله دوم

الف) باز آموزی نماز برای آنهایی که نماز نمی‌خوانند.

ب) نظارت بر اقامه نماز دانش‌آموزان شرکت کننده در طرح اقامه نماز از طریق والدین و ارتباط غیرمستقیم و رفـع اشـکالات از طریق اولیاء و مربیان

3- مرحله سوم ـ آموزش‌ نماز(3)

الف) آموزش تکمیلی بـرای تـمامی دانش‌آموزان شرکت کننده در طرح اقامه نماز به مدت یک ماه.

ب) آموزش اختصاصی به مربیان

لازم است برنامه تدوین شده برای آموزش نماز به‌صورت منسجم در دوره‌های کوتاه‌ مدت‌ ضـمن خـدمت به مربیان علاقه‌مند آمـوزش داده شـود. به لحاظ اهمیت و حساسیت طرح اقامه نماز، رعایت موارد زیر به توسط مربیان دلسوز توصیه می‌گردد:

1- توجه به تفاوتهای فردی دانش‌آموزان

2- ایجاد ارتباط‌ صمیمانه‌ با دانش‌آموزان و زمینه‌سازی برای پذیرش ایشان از طرف دانش‌آموزان.

3- توجه به زمینه‌های رشد عـاطفی و اجـتماعی دانش‌آموزان

4- توجه به این نکته که تشویق دانش‌آموزان در خصوص نماز، هیچ ارتباطی به‌ مسائل‌ انضباطی، تحصیلی و... ندارد. در واقع دانش‌آموز را‌ نباید‌ به‌ خاطر مسأله تحصیلی و... از تشویق در مورد نماز محروم کرد. بلکه می‌بایست از موفقیت دانـش‌آموز در اقـامه نماز در جـهت بهبود‌ وضعیت‌ تحصیلی‌ وی استفاده شود.

ج) فراهم آوردن امکانات مورد نیاز

اجرای نظام‌ انگیزشی ـ تشویقی‌ بانک امتیاز و نظام انگیزشی ـ تشویقی اقامه نماز، مستلزم تهیه امکانات موردنیاز در این زمینه است. در این ارتباط موارد زیر‌ پیشنهاد‌ می‌گردد:

1- تأمین نیروی انسانی ـ وجود حـداقل 2 نـفر مـربی آگاه و دلسوز

2- تأمین فضای‌ پرورشی ـ وجود نمازخانه در مدرسه مجری طرح اقامه نماز

3- توجه خاص مدیران مدارس برای اجرای صحیح طرح

4- برگزاری حداقل یک جـلسه‌ ‌کـلاس‌ آموزش‌ خانواده در خصوص آشنایی با طرح اقامه نماز و وظایف والدین

5- تهیه کاغذ‌ مورد نیاز بـرای بـرگزاری مـسابقات، آماده سازی برگه‌های امتیازی، کارنامه نماز، تقدیر نامه و سایر ملزومات

6- تهیه جوایز‌ برای‌ هر یک از مراحل تـشویقی طرح اقامه نماز

د) ارزیابی عملکرد

پس از پایان هر‌ یک‌ از‌ سطوح آموزش نماز لازم است عملکرد مجریان طرح و نـتایج به دست آمده مـورد‌ ارزیـابی‌ قرار‌ گیرد. بررسی نتایج به دست آمده، میزان موفقیت در دست‌یابی به اهداف مورد نظر‌ را‌ مشخص می نماید. بدیهی است که تنها از طریق آماری کردن و توصیف نتایج، مصاحبه‌ با‌ والدین و مشاهده رفتار دانـش‌آموزان، می‌توان به آثار و نتایج نهایی طرح پی برد.

چگونگی بررسی‌ و ارزیابی نتایج به‌دست آمده در طرح اقامه نماز:

1- ثبت امتیازات به دست آمده‌ به‌ توسط‌ دانش‌آموز در طول دوره و ارائه آن به صورت کارنامه نماز.

2- نظرسنجی از والدین به منظور‌ مقایسه‌ نتایج به‌دست آمـده(وضعیت مـوجود) با وضعیت دانش‌آموزان قبل از اجرای طرح.

3- مصاحبه با عده‌ای‌ از‌ والدین‌ در مورد آثار اجرای طرح بر روی رفتار فرزندانشان.

4- مشاهده رفتار دانش‌آموزان در خصوص‌ علاقه‌مندی ایشان به‌ نماز‌ و میزان مشارکت در فعالیت‌های مربوط به اقامه نماز

5- مشاهده میزان حضور دانش‌آموزان در‌ مسجد‌ محل و نـماز جمعه.

6- تهیه گـزارش از مراحل اجرایی طرح و بررسی نهایی نتایج به دست آمده‌ از‌ طریق نظر سنجی، مصاحبه و مشاهده.

7- تشکیل پرونده برای ثبت مراحل انجام شده‌ آموزش‌ نماز برای هر یک از دانش‌آموزان.

پی‌نوشت

(1)-اجتماعی شدن‌ یا‌ جامعه‌ پذیری جـریانی اسـت که افراد جامعه از‌ طریق‌ آن الگوهای رفتاری، هنجارها و آداب و رسوم موجوددر جامعه را فرا می‌گیرند‌ و خود را برای زندگی اجتماعی‌ آماده‌ می‌سازند. (روشه، گی، کنش‌ اجتماعی، ترجمه هما زنجانی‌زاده، انتشارات فردوسی، مشهد، چاپ‌ دوم، 1370)

(2)-مجله تـربیت، سـال یازدهم، شماره نهم، صفحه 58

(3)-شعاری‌نژاد، عـلی اکـبر، روانـ‌شناسی‌ رشد(2)‌ صفحه 122 و چاپ چهارم، 1373، دانشگاه پیام نور

(4)-شعبانی، حسن، مهارتهای‌ آموزشی و پرورشی، صفحه 57، چاپ‌ دوم، 1372، انتشارات سمت -تقویت مثبت و متناوب: TNEMECROFNIER TNETTIMRETNI

(5)-ارگانیسم بدون اینکه‌ بـه‌ وسـیله مـحرک شناخته شده‌ای تحریک‌ شود، در‌ محیط فعالیت می‌کند. فعالیت‌ مـورد‌ نـظر، به توسط تقویت‌ کننده‌ای‌ تقویت می‌شود و در اثر تقویت، وسعت و احتمال وقوع آن افزایش می‌یابد. در واقع‌ تقویت‌ کننده‌ها هستند که مـوجب تـأثیر، تـغییر‌ و تثبیت رفتار‌ می‌گردند. (شعبانی، حسن، مهارتهای آموزشی و پرورشی، صفحه 51)

(6)-بانک امـتیاز، نظامی انگیزشی-تشویقی است که در آن به ازای رفتار صحیح و مثبت‌ امتیازی به دانش‌آموز داده می‌شود و دانش‌آموز‌ پس‌ از‌ جمع‌آوری‌ امتیازات، می‌تواند از‌ مـحلی‌ بـه نـام بانک امتیاز کالای مورد علاقه خود را با استفاده از برگه‌های امتیاز خـریداری نماید.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :