گرچه نماز چیزی نیست که فلسفه‌ اش بر کسی مخفی باشد، ولی دقت در متون آیات و روایات اسلامی ما را به نکات بیشتری در این زمینه رهنمون می‌گردد

نماز، نسیمی که گناهان را مثل برگ ها می ریزد

حضرت امام علی علیه السلام از سه تعبیر و مثال بسیار زیبا استفاده می کنند تا خاصیت نماز را در اذهان بهتر جا بیندازند.  تعبیر اول این گونه است:

«وإنها لتحت الذنوب حت الورق»(۱)
«نماز گناهان را همچون برگ های پاییزی می ریزد.»

این بشارت و مژده شادی بخش و عظیمی است که از زبان امیرالمؤمنین علیه السلام به مؤمنان و پویندگان راه حق داده می شود که اگر به دنبال آن هستند که گناهانی که به ذهن و زبان و روح و قلب آن ها چسبیده و آن ها را آزار می دهد مثل برگ هایی که در یک خزان پاییزی از یک درخت فرو می ریزد از کالبد آن ها فرو ریزد و آن ها را راحت بگذارد، به نماز پناه ببرند چرا که نماز مثل دستی یا نسیمی که تنه درخت را می تکاند و به واسطه آن تکان و جنبش، برگ های پاییزی از درخت جدا می شود گناهان و و معاصی را از آن ها دور می کند.

در واقع نسخه مطمئنی در این جا از زبان امام علی علیه السلام مطرح می شود که با وجود نماز  جایی برای ناامید شدن از رحمت واسعه الهی وجود ندارد چرا که یکی از بزرگ ترین حیله گری های شیطان درباره انسان این است که او را از درگاه رحمت الهی ناامید و مأیوس سازد و با پیش کشیدن معاصی و گناهان انسان، صحنه را به گونه ای نشان دهد که انگار جایی برای بخشیده شدن وجود ندارد در حالی که دیدگاه امام علی (ع) در این باره در نقطه مقابل قرار می گیرد. همچنان که حضرت  می فرماید:

«ما اَهَمَّنی ذَنب اُمهِلتُ بَعدَهُ حَتّی اَصَلّیَ رَکعَتَینِ وَ اَساَلَ اللهُ العافِیَه»(۲)
«مرا اندوهگین نکند گناهی که پس از آن مهلت یابم  دو رکعت نماز بگذارم و از خداوند عافیت طلبم.»

دستی که زنجیرها را از روح آدمیان باز می کند

تعبیر دوم امیرالمؤمنین در این باره این گونه است: “وتطلقها إطلاق الربق / نماز غل و زنجیرهای معاصی را از گردن ها می گشاید.” حقیقت آن است که وقتی زنجیرها و دلبسته ها و غل ها به قلب و ضمیر انسان بسته شده باشد او را سنگین می کند و امکان طی طریق و سلوک در حقیقت را از انسان سلب می کند. مثل این می ماند که دو نفر در مسیری به پیش می روند. اولی هیچ بار اضافه ای با خود ندارد و سبکبار و سبکبال پیش می رود اما دومی فوق تحمل و طاقت و نیروی خود بار اضافی را با خود حمل می کند. معلوم است او در چنین وضعیتی نخواهد توانست به مقصد و مقصود خود دست پیدا کند.

پس شرط رسیدن به مقام تقرب و لذت انس با حق این است که انسان دست و پای خود را از زنجیرها و بارها و غل ها و هر آنچه که او را سنگین می کند و اجازه سلوک را از او می گیرد آزاد و رها سازد. در این جا هم باز نسخه شفابخش از زبان امیرالمؤمنین مطرح می شود که هرکه می خواهد خود را از این زنجیرهای سنگین رها سازد بداند که چاره کار و راه گریز در نماز است و سرپنجه های نماز می تواند جان او را از میان این زنجیرها رها سازد.

چشمه ای که پنج بار جان ها را می شوید

اما تعبیر سوم و مهمی که در این فراز از خطبه از زبان حضرت مطرح می شود نقل قولی از رسول الله (ص) است که در آن پیامبر (ص) نماز را به چشمه آب گرمی که بر در خانه کسی باشد و شبانه روزی پنج بار خود را در آن شستشو دهد تشبیه کرده است که بدون تردید، چرک و آلودگی در بدن چنین کسی باقی نخواهد ماند. این تعبیر هم یکی از بهترین تعبیرها درباره نماز است که عارفان و اولیا به تأسی از رسول الله (ص) در آثار و بیانات و سخنان خود به این تعبیر اشاره کرده اند.

در این تعبیر،  نماز به یک چشمه آب تشبیه شده است که بر درِ خانه کسی باشد و آن فرد روزی پنج بار به اندازه دفعاتی که در طول روز نماز می خواند در آن چشمه آب تنی کند و خود را بشوید. تعبیر رسول الله (ص) در این باره تعبیر کلیدی و مهمی است. در این تعبیر، دنیا و محاسبات و معادلاتش گرد و غبارها و عرق کردن هایی است که بر تن و جان کسی می نشیند و او را چرک آلود و کثیف می کند چون دلمشغولی های دنیا می تواند غبار غفلت را بر ذهن و ضمیر کسی بنشاند و او را به تدریج از یاد حق دور کند اما وقتی کسی روزی پنج بار به گرمابه برود آیا این چرک ها و غبارها و عرق ها همچنان بر تن او خواهد ماند؟ پاسخ منفی است. اگر کسی هر روز پنج بار خود را در چشمه ای بشوید چرک ها و کثیفی ها و غبارها از او دور خواهند ماند نماز نیز در این تعبیر چنین خصلتی دارد و جان مشتاقان حق را از غبار اوهام و غیر حق شستشو می دهد.

پی نوشت ها:
۱- نهج البلاغه، خطبه ۱۹۹
۲- نهج البلاغه، حکمت ۲۹۹

این مطلب را به اشتراک بگذارید :