■ چرا به ما سفارش شده نیایش ها را بر زبان بیاوریم؟
نکته مهم در مسأله به زبان آوردن نیایش این است که همچنان که گاهی الفاظ از بیان واقعیت مطالبی که در دل می گذرد، ناتوان و نارساست، از طرف دیگر نیز گاهی ممکن است که آنچه در دل می گذرد و نمود روانی دعا در درون انسان است، به جهت نبودن مرز حقیقی در فعالیتهای روانی، با وسوسه ها و توهمات یا خیالات و تفکرات، مخلوط شود ولی هنگامی که این نمودها ابراز می شوند، از میان فعالیتهای دیگر ممتاز گشته و به طور خالصانه به شکل دعا و نیایش ظهور می کنند؛ زیرا آگاهی به یک نمود روانی و قصد ابزار آن در شکل خالصش، همان نمود را به طور مشخص، مورد توجه انسان قرار می دهد. پس نبایستی در نیایش به خدا، به آنچه در دل می گذرد، قناعت کنیم بلکه بایستی وضع روانی خود را همواره در دست داشته باشیم و برای حصول این منظور، همراهی و همکاری زبان و تن با دل، یک ضرورت است "و نماز، نیایشی زبانی و قلبی و قالبی است."
آنچه در ادامه می آید برگرفته از پاره ای از مباحث کتاب "نمازشناسی" اثر حسن راشدی پژوهشگر دینی درباره نقش تصعیدی و صعودبخش نماز در رشد درونی انسان است.
نماز، غذای جان و کلید خودسازی
در خبر است که: الا ان الصلوة مأدبة الله فی الارض قد هناها لأهل رحمته فی کل یوم خمس مرات / بدانید! نماز، غذایی روحی و آسمانی است که خدا برای زمینیان قرار داده است و به تحقیق آن را برای شایستگان رحمت خویش گوارا کرده است. خوراکی روحی و روانی که در هر شبانه روز پنج نوبت از آن تغذیه می کنند و رشد می یابند.
و امام علی علیه السلام فرمودند: الذکر قوت الاروح و مفتاح الصلاح / یاد خدا، غذای جانها و کلید خودسازی است.
گاندی، ناجی هندوستان، می نویسد: ... موقعی رسید که احساس می کردم به همان اندازه که غذا برای بدن لازم است، دعا و نماز نیز برای روح و روان ضرورت دارد. در واقع آن قدر که دعا و نماز برای روح لازم است، غذا برای بدن ضرورت ندارد زیرا اغلب لازم است به خاطر سلامت و تندرستی بیشتر به خودمان گرسنگی بدهیم و از غذا خوردن خودداری کنیم اما در مورد و نماز چنین خودداریی نمی تواند وجود داشته باشد. احتمالاً نمی توان گرفتار عارضه افراط در دعا شد.
سه نفر از بزرگترین مربیان جهان - بودا، مسیح و محمد صلی الله علیه و آله و سلم - گواهیهای غیر قابل تردیدی بجا گذارده اند که از راه دعا و نماز به روشنایی نایل شده اند و بدون آن نمی توانسته اند زندگی کنند.
آنچه آقای گاندی دریافته است، یک حقیقت است. همچنان که حیات جسمانی به آب و غذا بستگی دارد، حیات حقیقی نیز بدون باران رحمت وحی و غذای نماز و نیایش میسر نیست.
ویلیام جیمز، بخشی از نامه آقای فردریک مایزر را که به یکی از دوستان خود نوشته است، چنین نقل می کند:
بسیار خوشحالم از این که عقیده مرا درباره دعا پرسیده اند زیرا من در این موضوع، عقیده ای محکم و تردید ناپذیر دارم. در پیرامون ما جهانی معنوی وجود دارد که ارتباط بسیار نزدیکی با دنیای مادی ما دارد. از اولی؛ یعنی جهان معنوی، نیرویی فیضان دارد که روح ما را زنده نگه می دارد. معنویات ما از آنجا برقرار است که سیاله ای لاینقطع از این نیرو در ما وارد می شود. شدت این سیاله معنوی، مدام متغیر است. باید چیزی را تجربه کرد و آزمایش نمود تا بتوان آن را فهمید و اگر بخواهم آن را شرح دهم بسیار مفصل خواهد شد. اکنون بر می گردیم به این مطلب که آیا در مقابل این واقعیت، ما باید چگونه عمل کنیم؟ مسلماً باید بکوشیم که هر چه ممکن است از این انرژی و نیرو بیشتر جذب و کسب کنیم و وضع و حالت معنوی خود را آن طوری قرار دهیم که برای جذب این نیرو بیشتر مساعد باشد. چنین حالت و وضع مطلوب و امید بخشی را معمولاً حالت دعا و نماز می نامیم. دعا و نماز، امری ذهنی و وهمی نیست و عبارت است از کسب بیشتری از نیروی معنوی و یا به عبارت دیگر رحمت الهی. اما ما بدرستی و یقین نمی دانیم که در عالم معنویات جریان کار از چه قرار است تا بدانیم دعا چگونه اثر می کند. ما نمی دانیم دعا را چه کسی می گیرد و رحمت خداوند از چه مجرایی و به چه وسیله ای به ما می رسد. اگر بگوییم: خداوند جهان است که دعا و نماز ما بسوی اوست، اصولی ترین حقیقت را بیان کرده ایم. فیضان رحمت الهی است که مدام از عالم غیب به ما می رسد.
همچنین ویلیام جیمز می نویسد:
اگر نیرویی برای تحمل پیش آمدها لازم باشد، در اثر دعا و نماز بدست می آید. هر گونه دعا و نمازی، نشانه این اعتقاد است که با ارتباط با خداوند، نیروی ملکوتی که غذای روح است بدست می آید. همین قدر که انسان به حقیقی بودن این نیروی ملکوتی معتقد شدیم، دیگر چندان اهمیتی در این است که یک نیروی معنوی که تاکنون از ما پنهان بوده است در اثر دعا و نماز به کار می افتد.
نماز سفره پرنعمتی است که خداوند آن را در هر شبانه روز پنج بار برای بندگان خود می گستراند و آنان را به بهره برداری از آن می خواند. در این سفره انواع و اقسام غذاها و خوراکی ها وجود دارد و هر کسی می تواند بر وفق ذوق و سلیقه و به تناسب صحت و سقم خود از آن استفاده کند مطمئناً آنان که بیمارند، بهره کافی از آن ببرند اما آنان که ایمان سالمی دارند، به اندازه ظرفیت خود از غذاهای روحی آن ارتزاق و کسب نشاط خواهند کرد، از این روست که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده اند:
الصلوة قربان کل تقی
نماز، وسیله تقرب هر صاحب تقوا به خداوند است.
نماز برای همه نسل ها در همه عصرها درسها و پیامهای آموزنده ای دارد و خاص و عام می توانند از آن بهره ور شوند. نماز، گنجینه ذکر و رازی است که آن را نهایت نیست، و کتاب بی انتهایی است که باید آن را بیشتر و بیشتر مطالعه کرد و درسهای زیادی برای زندگانی این جهان و آن جهان از آن آموخت و سفره پهناوری است که نعمتهای موجود در آن قابل شمارش نیست.
نیایشی که همراه گویش است تأثیر روانی بیشتری دارد
با آن که خدای دانای آشکار و نهان است و دقیق ترین انحراف چشم و آنچه را که در لابلای روان انسانی مخفی است می داند فرمان داده است که او را بخوانیم و با او به مناجات بپردازیم و فرموده است که به دعای شما پاسخ می دهم و در جای دیگر می فرماید: اگر بندگانم از من بپرسند، به آنان بگو: من به آنان نزدیکم دعای کسی را که مرا بخواند پاسخ خواهم گفت.
با این حال کسی بایستی او را با زبان هم بخوانیم زیرا که بدون شک مرکز فرماندهی تکلم در مغز است و از این جهت با روان ما و فعالیتهای آن رابطه ای مستقیم دارد. با تحریک آن مرکز، فعالیتهای مناسبی به جریان خواهد افتاد که در صورت گذراندن از ذهن تنها امکان پذیر نمی باشد. به همین جهت است که دین مقدس اسلام، نمازهای پنجگانه را که مرکب از حرکتهای و اذکار است، مقرر فرموده است و به مجرد یاد کردن دل از خدا بسنده نکرده است جلال الدین محمد مولوی می گوید: گفتگو کن گفتگو کن گفتگو / جستجو کن جستجو کن جستجو / رو به های و هوی بزم کوی یار / های و هوی کن های و هوی کن های و هو.
نکته دیگر در مسأله به زبان آوردن نیایش؛ این است که همچنان که گاهی الفاظ از بیان واقعیت مطالبی که در دل می گذرد، ناتوان و نارساست، از طرف دیگر نیز گاهی ممکن است که آنچه در دل می گذرد و نمود روانی دعا در درون انسان است، به جهت نبودن مرز حقیقی در فعالیتهای روانی، با وسوسه ها و توهمات یا خیالات و تفکرات، مخلوط شود ولی هنگامی که این نمودها ابراز می شوند، از میان فعالیتهای دیگر ممتاز گشته و به طور خالصانه به شکل دعا و نیایش ظهور می کنند زیرا آگاهی به یک نمود روانی و قصد ابزار آن در شکل خالصش، همان نمود را به طور مشخص، مورد توجه انسان قرار می دهد. پس نبایستی در نیایش به خدا، به آنچه در دل می گذرد، قناعت کنیم بلکه بایستی وضع روانی خود را همواره در دست داشته باشیم و برای حصول این منظور، همراهی و همکاری زبان و تن با دل، یک ضرورت است و نماز، نیایشی زبانی و قلبی و قالبی است.
مولوی می گوید: من گروهی می شناسم ز اولیا / که دهانشان بسته باشد از دعا
ویکتور هوگو می گوید: بعضی افکار به منزله عبادتند. در زندگی لحظاتی هست که جسم به هر حالت که باشد، جان در حال سجده است.
خدای تعالی، می فرماید: الذین یذکرون الله قیاماً و قعوداً و علی جنوبهم و یتفکرون فی خلق السموات و الأرض ربنا ما خلقت هذا باطلاً هذا باطلاً سبحانک فقنا عذاب النار/ خردمندان، کسانی هستند که خدا را در حال ایستاده، نشسته و به پهلو دراز کشیده، یاد می کنند. آنان در آفرینش آسمانها و زمین به تفکر می پردازند و می گویند: پاکیزه پروردگارا! این جهان با عظمت را باطل و بیهوده نیافریده ای. ما را از عذاب آتش رهایی بخش.
در این که روان انسانی برای خود در هر حالی می تواند دعا و نیایش داشته باشد، هیچگونه تردیدی نیست، ولی چنان که گفتیم، به زبان آوردن دعا، برای خود، فعالیت دیگری در روان ما پدید می آورد که مجرد خطور دادن در درون، نمی تواند آن را ایجاد کند.
منبع : شبستان
این مطلب را به اشتراک بگذارید :
