سجده در بین دیگر عبادات نیز بالاترین و نهايتِ درجة عبودیت^[1] است، تا بدانجا که نماز ـ که خود زیبایی مؤمن است ـ جمالش را از سجده دارد^[2] و شاخص و علامت شناخت مؤمن^[3] قرار گرفته است.

حضرت رضا7 بیان می­دارند: "سجده نزدیک­ترین حالت بنده به خدای بلند مرتبه است و این سخن خداوند عزوجل است که وَ اسْجُدْ وَ اقْتَرِب"^[4]. ^[5]

بنابراین اگر بنده جویای نهایت قرب به پروردگار است، باید که آن را در سجده جست‌وجو کند. به حضرت صادق7 عرض شد: چرا خداوند ابراهيم7 را خليل خود گردانيد؟ فرمودند: "به علت سجدة بسيارى كه بر زمين مى­كرد".^[6]

نکتة لطیف سجده که اوج عبادت است، ارتباط با ولی خداست. سجده اگر به­ زیبایی و کامل انجام شود، نمازگزار را لایق شفاعت و همنشینی اهل­بیت7 می­کند. در روایات وارد شده است که مردي خدمت حضرت نبی اکرم6 رسید و عرض كرد: مرا كاري بياموز كه خداوند مرا با تو محشور گرداند، ایشان فرمودند: "در برابر خداوند يكتاي قهار، سجده­ات را طولاني كن!"^[7]

نیز گروهي خدمت حضرت ختمی مرتبت6 رسيدند و عرض كردند: بهشت پروردگارت را براي ما تضمين فرما. ایشان فرمودند: "[برای اینکه شفاعتم نصیب شما شود] من را با طولانی کردن سجده­هایتان کمک کنید".^[8]

تأویل دو سجده

در حديثی، اميرمؤمنان7 تأویل دو سجده را این­گونه بیان می­دارند: "سجدۀ اولی اشارتی­ است به قلب که از خاک آفریده شده­ای! سپس که سر را بر می­داری؛ کنایت است به اینکه [روزی] از زمین خارج می­شوی. سجده دوم؛ تلویح به این دارد که باز به خاک بر می­گردی. سر که بر می­داری، رمزی است به اینکه در رستاخیز بار دیگر از خاک برآیی".^[9]

پس دو سجده معنای این آیه را یادآور است: "مِنْها خَلَقْناكُمْ وَ فيها نُعيدُكُمْ وَ مِنْها نُخْرِجُكُمْ تارَةً أُخْرى‏"؛^[10] شما را از خاك آفريديم و به خاک بازگرداندیم و از خاك خارج كرديم. این معنا، نمازگزار را به اوج تواضع می‌رساند و همیشه خود را کمترین و خوارترین افراد می‌بیند.

شایان ذکر است که در طولانی کردن سجده، مستحب است که ذکرها به عدد فرد ختم شود، مثل اینکه 3، 5 یا 7 مرتبه تکرار شود.

امام صادق7 فرمود: "إِنَ‏ الْعَبْدَ إِذَا سَجَدَ فَأَطَالَ‏ السُّجُودَ نَادَى إِبْلِيسُ يَا وَيْلَاهْ أَطَاعَ وَ عَصَيْتُ وَ سَجَدَ وَ أَبَيْت"^[11]؛ به­­راستی وقتی بنده سجده­اش را طولانی می‌کند، شیطان فریاد می‌زند: وای بر من! بندگان اطاعت خدا کردند و من نافرمانی کردم و برای او سجده کردند و من امتناع نمودم.

قيام بعد از دو سجده

بیان شد که برخاستن از سجده اشاره به برخاستن روز قيامت دارد. مردم قبل از قيامت همه در خاك آرميده‌اند، وقتي صور اصرافيل دميده شد، سر از خاك برمي‌دارند و اين نشست و برخاست در نماز، شبيه به آن است. وقتي كه ما از سجده سر برداشته و قيام مي‌كنيم، مي‌گوييم: "بحول الله و قوّته أقوم و أقعُد" (خدايا به ياري تو بر مي‌خيزيم و مي‌نشينيم) تا در روز قيامت و هنگام برخاستن از خاك نیز بگوييم: "بحول الله و قوّته أقوم و أقعُد".

نمازگزار در مقام اين ذكر، به حول و قوة الهي اعتماد دارد و مي‌داند كه مبدأ او خداست و رجوعش نيز به سوي خداست. حاصل چنين اعتمادي است كه خود و ديگران را بريّ از حول و قوه ديده و آن را ويژۀ خدا مي‌داند.^[12]

وقتی نمازگزار بعد از دو سجده و تواضع در مقابل خداوند، سرش را بر می­دارد، خداوند به ملائک ندا می­دهد که: "ای ملائک بدانید که این بنده را به سبب تواضعش در سجده، همچون سر از سجده بلند ­کردنش، بلندی و رفعت می­بخشم!"^[13]

براى رفتن به سجده و بعد هر سجده، در حال آرامى بدن "اللّه أکبر" بگوید.

مرد هنگام سجده رفتن، اول دست‌ها و زن، اول زانوها را به زمین بگذارد.

بینى را به مهر یا چیزى که سجده بر آن صحیح است بگذارد.

در حال سجده، انگشتانِ دست را به هم بچسباند و برابر گوش بگذارد، به‌طورى که سر آنها رو به قبله باشد.

در سجده دعا کند و از خدا حاجت بخواهد و صلوات بفرستد.

بعد از سجده بر ران چپ بنشیند و روى پاى راست را بر کف پاى چپ بگذارد.

بعد از سجدۀ اول و آرامش بدن، "اسْتَغْفِرُ اللّهَ رَبِّی وَ اتُوبُ الَیْهِ" بگوید.

سجده را طول بدهد و در موقع نشستن دست‌ها را روى ران‌ها بگذارد.[14]

آداب

هنگام رفتن به سجده، مردها اول دست‌ها را بر زمين قرار ‌دهند و زن‌ها ابتدا زانوها را بر زمين گذارند و به­طور كامل ‌نشينند و سپس به سجده ‌روند و هنگام بلند شدن، مردها دست‌ها را پس از زانو از زمین بردارند و زن‌ها راست بلند شوند.

در حالت سجده هم فرموده‌اند انگشتان دست‌ها را به هم بچسباند و برابر گوش‌ها بگذارد، به­صورتی كه سر آنها رو به قبله باشد.

همچنین مردها آرنج و شكم را به زمين نچسبانند و بازوها را از پهلو جدا نگه دارند، و زن‌ها آرنج و شكم را بر زمين بگذارند و اعضای بدن را به يكديگر بچسبانند.

مستحب است در سجده يا سجدة آخر نماز، برای حاجت‌های دنيا و آخرت و به­ویژه برای‌ روزی حلال دعا كند و بگويد: "يَا خَيْرَ الْمَسْئُولِينَ وَ يَا خَيْرَ الْمُعْطِينَ‏ ارْزُقْنِي‏ وَ ارْزُقْ عِيَالِي مِنْ فَضْلِكَ الْوَاسِعِ فَإِنَّكَ‏ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ"‏؛ ‌ای بهترین درخواست‌شدگان و ‌ای برترین بخشندگان! مرا و خانواده‌ام را از لطف بی‌کران خود روزی ده؛ به­‌راستی که تو صاحب لطف بزرگی.

از آداب و از تکمیل‌کننده‌های نماز، استفاده از مُهر تربت کربلااست. این خاک چنان در تکمیل نماز اثر دارد که نقل شده است: امام صادق7 کيسه اي داشت كه در آن تربت امام حسين7 را نگه مي‌داشت. هر وقت كه نماز مي‌خوانده آن را بر سجاده‌اش مي‌ريخت و بر آن سجده مي‌كرد. امام7 فرمود: سجده بر تربت امام حسين7 هفت حجاب را پاره مي‌كند.[15]

همچنین دعا کردن در سجده مورد سفارش واقع شده است. از امام صادق7 نقل شده که وقتی یکی از یارانش دربارة مشکلاتش به ایشان شکایت کرد، فرمود: "بر تو باد به دعا کردن در حال سجده؛ زیرا آن، نزدیک‌ترین حالت بنده به خداست".^[16]

پیام‌ها

ـ افتادگی در برابر خدا.

ـ روزی از زمین سر برداشته‌ایم و به زمین برمی‌گردیم (اشاره به دو سجده). از کجا آمده‌ایم و به کجا می‌رویم.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :