چکیده

شادکامی و سلامت­روانی دو مقوله مهم از ابعاد روان­شناختی انسان هستند. از همان آغاز شکل گیري روان شناسی علمی، بعضی از روان شناسان برجسته، دین، خدا و معنویت را جزء نیازهاي اساسی بشر شمرده و بر نقش آنها در تحول شخصیت و سلامت روان تأکید می کردند. هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه اقامه نماز به جماعت با سلامت­ روانی و شادکامی بانوان در سال 94 بود. روش پژوهش از نوع توصیفی همبستگی و ابزار این پژوهش پرسشنامه­های سلامت­ روانی 28 سوالی و شادکامی آکسفورد بوده است. جامعه آماری این پژوهش را کلیه بانوان شهر زنجان که در مسجد نماز می­خواندند تشکیل می­داد، و روش نمونه­گیری تصادفی خوشه­ای بود. نتایج تحقیق نشان داد که بین اقامه نماز جماعت و سلامت روانی رابطه مستقیم با ضریب همبستگی(0.518) وجود داشت ولی اقامه نماز به جماعت با شادکامی رابطه ای نداشت.

1- مقدمه

دین حقیقتی است که در جنبه­ها و ابعاد گوناگون زندگی انسان حضور جدی و قابل توجهی دارد. رفتارها و باورهای مذهبی، تاثیر مشخصی در معنادار کردن زندگی افراد دارند. داشتن معنا در زندگی، امیدواری به یاری خداوند در شرایط مشکل­زا، بهره­مندی از حمایت­های اجتماعی و معنوی، احساس تعلق داشتن به منبعی والا[1]، از جمله روش هایی هستند که افراد مذهبی با داشتن آنها می­توانند در رویارویی با حوادث آسیب­رسان، فشار کم تری را متحمل شوند. فشارهای روانی ناشی از زندگی مدرن و تغییرات سریع اجتماعی که تحت تاثیر رشد سریع زندگی صنعتی شکل می­گیرد، آثار عمده­ای بر سلامت ­روان دارد [1].

افرادی که احساس خوبی نسبت به خود دارند، معمولاً احساس خوبی نیز به زندگی دارند. آنها می­توانند با اطمینان، با مشکلات مواجه شوند و از عهده آنها برآیند[2]. اسپلیکا [2]و همکاران به نقل از احمدی با بهره­گیری از پژوهش­های فراوان، تاثیر مثبت دین را بر سلامت­روان و اخلاق ثابت کرده­اند [1].

یونگ در کتاب روان­شناسی و دین می­نویسد:" کاملا متقاعد شده­ام که اعتقادات و مناسک دینی لااقل از لحاظ بهداشت روانی اهمیت خارق­العاده­ای دارند"[3]. دعا و نماز با ایجاد یک ارتباط درخشان معنوی بین انسان و خداوند می تواند چنان آرام و آسوده و امیدوارش سازد که هیچ گاه از طوفان سهمگین حوادث نلرزد و ترس به خود راه ندهد. خداوند به این پناهگاه اشاره می فرماید : «با یاد خدا، دل های ناآرام خود را آرام بخشید[4].

تاولس اظهار می­دارد که روان شناسی دین به دنبال درک رفتار دینی از طریق به کارگیری اصول و قوانین، روانشناختی است که البته آن اصول از راه مطالعه رفتار غیر دینی به دست آمده­اند. به بیان ساده­تر روان شناسی دین در صدد درک رفتار دینی با استفاده از اصول روان شناسی است[5].  تحقیقاتی که درباره کنش های دین در حیطه روانشناسی انجام گرفته­اند را می توان به دو مقوله اساسی تقسیم کرد:

1-تاثیر عمل به باورهای دینی بر بهداشت جسمی و روانی

2-دین و مسائل اجتماعی، مانند رابطه­ی بین انجام فعالیت های مذهبی و گرایش نداشتن به سمت بزهکاری [5].

از دهه نود پس از ناکابی نسبی متخصصان حرفه­ای بهداشت روانی از فنون و شیوه­های مداخله­ای رسوم و در پی تحقیقات متعدد و نتایج آنها که بیانگر تاثیر مثبت بر سلامت روان و شادکامی بوده، گرایش به مذهب روز به روز بیش تر شده است[1].

شادکامی[3] یکی از مفاهیم و مؤلفه هاي اساسی زندگی افراد، به ویژه جوانان به شمار می­رود و بسیاري از رشته ها، از جمله شاخه­هایی از روان­شناسی، سعی در فهم و تسهیل آن در زندگی افراد دارند. شادکامی اهمیت عمده­اي در زندگی دارد و انگیزه اصلی افراد در همه زمان­ها چگونگی دستیابی به آن و حفظ و ارتقا آن است. شادکامی حقیقی با ارضاي امیال حاصل نمی­شود، بلکه با انجام چیزي که از لحاظ اخلاقی، ارزش انجام دادن را دارد؛ یعنی از تجلی فضیلت حاصل می­شود. شادي می­تواند بر سامانه ایمنی ما تأثیر گذاشته و موجب افزایش طول عمر افراد شود[6].

دکتر حسین باهر در کتاب عرفان نماز می­گوید : اگر دلشوره گذشته و حال و آینده دارید،اگر فکرتان متمرکز نیست، اگر و اگر ... نماز بخوانید[7]. نماز تنها یک عبادت ساده نیست بلکه وسیله اطمینان بخشی است برای به دست آوردن آرامش روان و کلیدی است برای حل مشکلات [4]. نماز در تمام ادیان وجود داشته است[8]. نماز یکی از موثرترین و بهترین راه های درمان امراض روحی است، زیرا که نماز و نیایش، راز و نیاز با مبدأ هستی است که انسان به اصطلاح عقده­گشایی می­کند و آن چه در دل و قلبش پنهان دارد بیرون می­ریزد و با خالق خود راز دل خود را در میان می­گذارد و همین امر است که به شخص نیرو و حیاتی تازه بخشیده و او را از چنگال مخوف برخی از امراض روحی و روانی رهایی می­بخشد [9].

1-1 اهمیت و ضرورت پژوهش

از همان آغاز شکل گیري روان شناسی علمی، بعضی از روان شناسان برجسته، همچون جیمز[4]، یونگ[5]،  آلپورت[6]، فلای [7]و فرانکل[8]، دین، خدا و معنویت را جزء نیازهاي اساسی بشر شمرده و بر نقش آنها در تحول شخصیت و سلامت روان تأکید می­کردند[1]. تحقیقاتی درباره کنش­های دین در حیطه روان­شناختی انجام گرفته­ و تأثیر عمل به باورهای دینی بر بهداشت جسمی و روانی، رابطه منفی بین افسردگی و اضطراب با عبادات، دین و مسائل اجتماعی مانند رابطه بین انجام فعالیت های مذهبی و نقش آن در کاهش افکار خودکشی مورد بررسی قرار گرفته است [5].

سلامت رواني[9] يكي از مباحث مهمي است كه در رشد و بالندگي خانواده و جامعه موثر مي‌باشد. سازمان بهداشت جهاني[10] (2004) سلامت رواني را به عنوان حالتي از بهزيستي كه درآن فرد توانمندي خود را شناخته از آنها به نحو موثر و مولد استفاده كرده و براي اجتماع خويش مفيد است تعريف مي‌كند. به طور كلي بهداشت رواني ايجاد سلامت روان به وسيله پيشگيري از ابتلا به بيماري‌هاي رواني، كنترل عوامل موثر بروز آن، تشخيص زودرس، پيشگيري از عوامل ناشي از برگشت بيماريهاي رواني و ايجاد محيط سالم در برقراري روابط صحيح انساني است[10]. هدف سلامت روان فقط منحصر به تشريح علل اختلالات رفتار نبوده بلكه هدف آن به وجود آمدن عواملي كه مكمل زندگي سالم و نرمال باشد و نيز درمان اختلالات جزيي رفتار به منظور جلوگيري از وقوع بيماري‌هاي شديد رواني و به طور كلي هدف سازمان پيشگيري است[11].

 از طرفی به اعتقاد جمعی از روان شناسان، مهم ترین ابزار انسان برای رسیدن به خوشبختی سلامت روانی می­باشد. هنگام وجود احساس ناراحتی و فقدان سلامت روانی، شادمانی افراد کاهش می­یابد، به عبارت دیگر، بین شادمانی و سلامت روانی ارتباط علی متقابل وجود دارد. تامین بهداشت همه افراد جامعه از مهم ترین مسایل اساسی هر کشور است، این امر در سه جنبه جسمانی، روانی و اجتماعی مورد ملاحظه قرار می­گیرد، در صورتی که بعد روانی بهداشت به اندازه کافی مورد توجه قرار نگیرد، فراوانی مشکلات روانی و رفتاری رو به فزونی خواهد گذاشت تا حدی که عوارض ناشی از بی توجهی به آن در ابعاد فردی و اجتماعی، خانوادگی و انسانی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی اثرات سوء و غیر قابل جبران رادر پی خواهد گذاشت[12].

بدیهی است که بیماری روانی مخصوص یک قشر یا یک منطقه خاص نبوده و تمامی طبقات جامعه را در بر می­گیرد و هیچ انسانی از فشار روانی و اجتماعی مصون نیست و به طور کلی باید گفت وجود یک بیماری روانی به کار و اقتصاد خانواده لطمه  وارد می­کند، در آمد سرانه را کاهش می­دهد و رفاه و نشاط فردی را از اعضای خانواده سلب می­کند و با تخریب و ضایع کردن نیروی انسانی، در اقتصاد واجتماع تاثیر عمیق و سوء بر جای می­گذارد. به همین دلیل بهداشت روان در اغلب کشورها در راس برنامه برنامه ملی و بهداشت همگانی قرار دارد [10].

دعا و نماز با ایجاد یک ارتباط درخشان معنوی بین انسان و خداوند می­تواند چنان آرام و آسوده و امیدوارش سازد که هیچگاه از طوفان سهمگین حوادث نلرزد و ترس به خود راه ندهد. خداوند به این پناهگاه اشاره می­فرماید :« با یاد خدا، دلهای ناآرام خود را آرام بخشید.» [4].

سوال اساسی این است که آیا بین نماز جماعت با سلامت­روانی  و شادکامی رابطه­ای وجود دارد؟ در صورتی­که جواب این سوال مثبت باشد و پژوهش­های متعدد آن را تأیید نماید، سیاستگزاران و  برنامه­ریزان باید زمینه­هایی را فراهم سازند، تا اعتقادات از مرحله نظری به مرحله عملی تبدیل شوند و پایبندی به مذهب در جوانان نهادینه شود. با توجه به این که تعداد پژوهش­ها خیلی اندک بوده، لذا ضروری به نظر می­رسد که این پژوهش­ها ادامه یافته و کامل­تر گردد تا برنامه­های تقویت باورهای مذهبی با قوت بیش تری ادامه یابند.

1-2- فرضیه ­و سئوالات پژوهشی

با توجه به هدف، دو سئوال کلی و یک فرضیه مطرح گردید:

1- آیا بین اقامه نماز به صورت جماعت وسلامت روانی  بانوان رابطه­ای وجود دارد؟

2- آیا بین اقامه نماز به صورت جماعت و شادکامی بانوان رابطه­ای وجود دارد؟

3- بین سلامت روانی و شادکامی رابطه معکوس وجود دارد.

2- پیشینه نظری و تجربی

سیلگمن[11] اظهار می­دارد افرادی که امور مذهبی را به جا می­آورند شادتر از سایر اشخاص هستند [5]. یافته­های پژوهشی بهرامی و همکارانش [13] بر روی تاثیر آموزش معنویت بر کاهش افسردگی در دختران نشان داد که بین معنویت فرد واحساس شادکامی رابطه مستقیم وجود دارد و در مقابل بین افسردگی و معنویت رابطه معکوس وجود دارد؛ به این معنا که هر چه دختران از آموزش بیش تری در مورد مسائل معنوی برخوردار بودند، میزان افسردگی آنها کم تر و در مقابل شادابی و نگرش مثبت آنها به زندگی بیش تر بوده است. این پژوهشگران هم چنین دریافتند که سطح افسردگی افراد معنوی پایین­تر و میزان سلامت روان آنها بالاتر است[14].

عمران نسب[15] در پژوهشی با عنوان بررسی ارتباط بین اعتقادات دینی و سلامت روان در دانشجویان سال آخر کارشناسی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران سال 1377موضوع را بررسی کرده است. نتایج نشان داده است که 23/12 درصد واحد های مورد پژوهش از اعتقادات دینی قوی برخوردار بودند و ارتباط معنی­داری بین متغیرهای سن و میزان درآمد ماهیانه با اعتقادات دینی وجود داشته است. هم چنین اکثریت واحد­های مورد پژوهش(55/60درصد) دارای  سلامت­روانی بوده­اند به طور کلی نتایج این مطالعه، نشان دهنده ارتباط معنی­داری بین متغیرهای اعتقادات دینی وسلامت روانی بوده است.

جمالی[16] در پژوهش خود با عنوان  بررسی رابطه بین نگرش های مذهبی، احساس بخش بودن زندگی و سلامت روان در دانشجویان دانشگاهای تهران موضوع را بررسی کرده است. نتایج این تحقیق نشان داده است که نگرش مذهبی و سلامت روان همبستگی معنی داری را نشان دادند. ضمن اینکه بر اساس آزمون تی مستقل بین جنسیت و نگرش حاضر نشان می­دهد با افزایش میزان احساس معنا بخشی زندگی و نگرش مذهبی، سلامت روان نیز افزایش می­یابد که این موضوع نشانگر میزان اهمیت معناجویی و اعتقادات مذهبی در ایجاد و حفظ بهداشت روانی افراد جامعه می­باشد.

پژوهش­های فراوانی در این مورد صورت گرفته که ذکر همه­ی آنها در این مختصر نمی­گنجد، و فقط به ذکر موارد فوق بسنده می­کنیم. در ادامه به تعاریف مفاهیم کلی سلامت­روانی و شادکامی اشاره می­گردد.

2-1  سلامت روانی

سلامت روان عبارت است از رفتار موزون و هماهنگ با جامعه، شناخت و پذیرش واقیعت­های اجتماعی و قدرت سازگاری با آنها، ارضا کننده نیازهای خویشتن به طور متعادل و شکوفایی استعداد فطری خویش می باشد. فردی از سلامت روان برخودار است که قادر باشد تا عقده­های درونی خود را حل و فصل کند و با تغییرات و مقتضیات محیط طبیعی و اجتماعی خویش سازگار باشد و تلاش کند تا تندرستی و نشاط برای خود و دیگران فراهم سازد زیرا سلامت­روان حالتی مساعد برای رشد و نمو از جهت بدنی، عاطفی و شعوری، بدون ایجاد مزاحمت برای دیگران است[17]. به طور کلی شخص دارای سلامت­روان می­تواند با مشکلات دوران رشد روبرو شود و قادر است در عین کسب فردیت با محیط نیز انطباق یابد. به نظر می­رسد تعریف رضایت­ بخش از سلامت ­روانی برای فرد مستلزم داشتن احساس مثبت و سازگاری موفقیت آمیز و رفتار شایسته مطلوب است. بنابراین هر گونه ملاکی که به عنوان اساس سلامتی در نظر گرفته می شود باید شامل رفتار بیرونی و احساسات درونی باشد [18]. همه متخصصان متفق القولند که سلامت­روان در تحول شخصیت واحد نقشی بنیادین دارد. تصور تحول موزون انسان بدون وجود سلامت روان غیر ممکن است. بی شک عوامل متعددی بر سلامت روان تاثیر می­گذارد که فهرست کردن همه آنها دشوار است چرا که وجود تفاوت های فردی ممکن است به تنوع در عوامل موثر بر سلامت روان بینجامد.

2-2- شادکامی

طبق بسياري از تئوري هاي هيجان شادكامي يكي از شش هيجان بزرگ است كه عبارتند از تعجب، ترس، خشم، شادكامي، تنفر، و نگراني. در تبيين شادكامي، دو مكتب اصلي تفكر وجود دارد: لذتگرايي[12] يك نظريه روان ­شناختي است كه طبق آن، ارگانيزم به منظور جستجوي لذت و دوري از درد انگيخته می­شود [19].

لذت­گرايي به­طور كلي شامل احساساتي است كه نتيجه­اي از درون­شد [13] به نظام هاي حسي پنج گانه است. به اين ترتيب، شادكامي طبق اصل لذت گرايي، بيشينه كردن اثرهاي مثبت نظام­هاي حسي متفاوت است. اما شادكامي يك مفهوم بسيار پيچيده است. تئوري هاي شناختي، ديدگاهي ديگر ارائه كرده­اند: لازاروس[14]، نظريه­پرداز شناختي هيجان، شادكامي را به عنوان هيجاني تعريف كرده است كه نتيجه­اي است از به­وجود آوردن پردازشي قابل استدلال در جهت فهم يك هدف [19].

به عبارت ديگر، تئوري­هاي شناختي، شادكامي را به عنوان آن چه در راه رسيدن به هدف تجربه مي­شود مي­بينند. به اين ترتيب، شادكامي منبعث از هدف يا برانگيخته شده توسط هدف است، در حاليكه نظريه لذت­گرايي، شادكامي را به عنوان وضعيت آخر يا خود هدف مي­بيند[19]. تعدادی از روان شناسان شادکامی را یک اصطلاح چتری و در برگیرنده انواع ارزشیابی­هایی که فرد از خود و زندگی­اش به عمل می­آورد، می­دانند. این ارزشیابی­ها مواردی از قبیل رضایت از زندگی هیجان و خلق مثبت و فقدان افسردگی است[20]. ادینگتون و شومن[15]و ون هون[16]  شادمانی را میزانی که یک فرد در مورد کیفیت کلی مطلوبیت زندگی­اش قضاوت می­کند، تعریف می­کنند[21].

باید توجه داشت که تجربه هیجانات خوشایند و مثبت همزمان با تجربه­ی هیجانات ناخوشایند و منفی صرف کند به همان نسبت زمان کم تری را برای هیجانات منفی باقی می­گذارد. از سوی دیگر باید توجه داشت که هیجانات مثبت و منفی حالات دو قطبی نیستند که فقدان یکی وجود دیگری را تضمین کند. یعنی احساس رضامندی مثبت تنها با فقدان هیجانات منفی پدید نمی­آید و عدم حضور هیجانات منفی لزوما حضور هیجانات مثبت را به همراه نمی­آورد، بلکه برخورداری از هیجانات مثبت خود به شرایط و امکانات دیگری نیازمند است. بنابراین، احساس شادی سه مولفه مجزا و در عین حال مرتبط با یکدیگر را می­بایست مورد شناسایی قرار دهد:

الف) حضور نسبی هیجانات مثبت      ب) فقدان و عدم حضور هیجانات منفی      ج) رضامندی از زندگی.

3- روش­شناسی پژوهش

این پژوهش با توجه به هدف از نوع کاربردی و با توجه به جمع­آوری داده­ها از نوع توصیفی همبستگی می­باشد[22].

3-1- جامعه و نمونه آماری

جامعه آماری  شامل زنان 25-55 ساله باسواد بود. علت انتخاب بانوان باسواد این بود که بتوانند خودشان به تنهایی پرسش­نامه­ها را پر کنند زیرا ممکن بود در مصاحبه شفاهی به دلیل برخی ملاحظات از دادن پاسخ­های واقعی اجتناب کنند. به دلیل بزرگ بودن جامعه آماری در این مطالعه جامعه را محدود به دو محله قدیمی امامزاده و مرکز شهر یعنی سبزه­میدان و دو محله جدید یعنی کوی نصر و کوی شهریار کردیم که تعداد دقیق جامعه آماری مشخص نبود. در مجموع 100 پرسش­نامه توزیع شد که از بین آنها 95 مورد بدون خدشه بود.

3-2- ابزار پژوهش

ابزارجمع آوری اطلاعات پرسشنامه سلامت عمومی و شادکامی آکسفورد بعلاوه چند سوال محقق ساخته درباره تعداد اقامه نماز به جماعت و فُرادا بوده است که در بین بانوانی که اعلام همکاری نمودند، توزیع شد. با توجه به این­که آزمودنیها باید از محرمانه بودن پاسخ­هایشان مطمئن می­شدند از آنها خواسته شد تا نام خود را در پرسشنامه­ها ننویسند و پرسشنامه­ها فقط در اختیار افراد باسواد قرار گرفت.

3-2-1- پرسش­نامه سلامت عمومی GHQ- 28 :

این پرسشنامه توسط گلدبرگ2(1979) برای تفکیک افراد مبتلا به اختلالات روانی از جمعیت مراجعه کننده به مراکز پزشکی عمومی ساخته شده است[23]. این پرسش­نامه چهار مقیاس فرعی را در برمی­گیرد که بدین شرح است:

الف) نشانه­های جسمانی: سردرد، احساس ضعف و سستی، احساس نیاز به داروهای تقویتی و احساس داغی یا سردی در بدن را مورد بررسی قرار می­دهد.

ب)علائم اضطراب: اضطراب، بی­خوابی، تحت فشار بودن و عصبانیت و دلشوره را مورد بررسی قرار می­دهد.

ج)اختلال در کنش اجتماعی: توانایی فرد در انجام کارهای روزمره، احساس رضایت در انجام وظایف، احساس مفید بودن، قدرت یادگیری و لذت از فعالیت های روزمره زندگی را بررسی می­کند.

د)علائم افسردگی: احساس بی ارزشی، ناامیدی، احساس بی­ارزش بودن زندگی، افکار خودکشی و آرزوی مردن و ناتوانائی در انجام کارها [23].

3-2 پرسشنامه شادکامی آکسفورد :

آرجیل[17] و همکاران برای اندازه گیری شادکامی پرسشنامه 29 ماده­ای ساخته اند و با تحلیل عاملی نتایج آن 7 عامل زیر را بدست داده است: خودپنداره، آمادگی روانی، سرذوق بودن، رضایت از زندگی، خودکارآمدی، احساس زیبایی شناختی و امیدواری. این پرسشنامه شامل 29 ماده می­باشد که هر کدام دارای 4 عبارت است که آزمودنی باید یکی از آنها را انتخاب کند. امتیاز هر ماده بین 0 تا 3 می باشد؛ و حداقل امتیاز کلی 0 كه مويد ناراضي بودن آزمودني از زندگي و افسردگي فرد و حداکثر ان 87 كه بيانگر بالاترين حد شادكامي می باشد.  نمره بهنجار اين آزمون بين 40 تا 42 است.

  3-3- روش اجراي پژوهش

نمونه­ها را که به صورت نمونه­گیری تصادفی با مراجعه به درب منازل و مراجعه به مسجد هنگام نماز جماعت ظهر و عصر یا مغرب و عشاء را انتخاب کرده و از آنان خواستیم پرسش­نامه را به تنهایی خوانده و به طور دقیق پاسخ دهند و اطمینان داده شد که این پرسش­نامه­ها به صورت محرمانه در نزد محقق باقی خواهد ماند و فقط برای فعالیت پژوهشی مورد استفاده قرار خواهد گرفت.

4- تجزیه و تحلیل داده ها

داده­های به دست آمده از پرسش­نامه با روش های آماری تجزیه و تحلیل شد. با توجه به مقیاس و نوع داده­ها که ازنوع طیف لیکرت و عددی بودند از ضریب همبستگی پیرسون برای بررسی رابطه بین متغیرها استفاده گردید [22]. نتایج بررسی جدول1 در  پاسخ به سوال اول پژوهش که آیا بین اقامه نماز به صورت جماعت با سلامت روانی رابطه­ای وجود دارد؟ نشان داد که رابطه قوی با ضریب همبستگی 0.518 و با سطح اطمینان 99% بین سلامت روانی و اقامه نماز به صورت جماعت وجود دارد.

نتایج بررسی جدول 2 در  پاسخ به سوال دوم پژوهش که آیا بین اقامه نماز به صورت جماعت با شادکامی رابطه­ای وجود دارد؟ نشان داد که رابطه­ی بین این دو متغیرمعنی دار نیست، زیرا سطح معنی­داریsig=0.148 بود که بزرگتر از 0.05 می­باشد.

برای بررسی فرضیه پژوهش که بین اختلال در سلامت روانی و شادکامی رابطه معکوس وجود دارد. از ضریب همبستگی پیرسون استفاده گردید که همان طور که جدول 3 نشان می­دهد بین این دو متغیر رابطه معکوس با ضریب همبستگی 0.556-  وجود دارد و چون سطح معنی­داری کوچکتر از 0.05 است این فرضیه تأیید گردید.

5- نتیجه گیری و پیشنهادات

در این قسمت پس از مقایسه پژوهش حاضر با مطالعات مشابه قبلی نتایج و محدودیت­ها به تفسیر بیان می­شوند و در ادامه پیشنهادهایی ارائه می­گردد.

 5-1- بحث و نتيجه­گیري

پژوهش حاضر در پاسخ به سوال اول که آیا بین اقامه نماز به صورت جماعت با سلامت روانی رابطه­ای وجود دارد؟ به این نتیجه رسیدکه رابطه قوی با ضریب همبستگی 0.518 و با سطح اطمینان 99% بین سلامت روانی و اقامه نماز به صورت جماعت وجود دارد. نتایج پژوهش حاضر با پژوهش بهرامی و همکارانش [13] که دریافتند آموزش معنویت باعث افزایش سلامت روانی افراد می­شود و افراد شادتر از سطح سلامت روانی بالاتری برخوردارند، همخوانی دارد. هم چنین با نتایج پژوهش رئیسی و همکاران[14]، عمران­نسب [15] و جمالی [16] نیز که رابطه بین سلامت روان و نگرش مذهبی را معنی­دار بیان کرده بودند همخوانی دارد. در پاسخ به سوال دوم که آیا بین اقامه نماز به صورت جماعت با شادکامی رابطه­ای وجود دارد؟ به این نتیجه رسید که رابطه­ی بین این دو متغیر معنی­دار نیست، زیرا سطح معنی­داریsig=0.148 بود که بزرگ تر از 0.05 می­باشد. این یافته با قسمت دوم پژوهش بهرامی و همکارانش [13] که افراد معنوی شادابی و نگرش مثبتی به زندگی دارند، هم­خوانی ندارد.  هم چنین با نتیجه مطالعه سیلگمن که به این نتیجه رسید افراد مذهبی شادتر از سایر اشخاص هستند، هم­خوانی ندارد. در بیان این تناقض می­توان چنین گفت، با توجه به این­که پرسش­نامه شادکامی وضعیت یک هفته اخیر اشخاص را می­سنجد نه وضعیت دائمی آنها، احتمالا هنگام پژوهش حاضر برخی از نمونه­ها شاد نبودند و یا توزیع نمونه­ها به طور نرمال نبوده و فقط از بین افرادی که کم تر شادند، انتخاب شده­اند. فرضیه پژوهش که بین سلامت روانی و شادکامی رابطه معکوس وجود دارد. با ضریب همبستگی پیرسون 0.556-  سطح معنی­داری 0.013 تأیید گردید.  با توجه به این­که پرسش­نامه سلامت روانی اختلال در سطح سلامت روان را می­سنجد، نمره پایین­تر نشان­دهنده سطح سلامت روان بالاتر است. یعنی افرادی که شادترند از اختلال کم تری در سطح سلامت روانی برخوردارند. و این فرضیه بار دیگر تأیید گردید که با پژوهش­های احمدی و هراتیان [1] و رجبی [2] همخوانی دارد.

 5-2- محدودیت ها

برخی از افراد از پر کردن پرسش­نامه­ها به دلیل برخی ملاحظات شخصی اجتناب کردند. به دلیل اینکه آمار طبقه­بندی شده جمعیت بر اساس سن یا جنسیت سازمان آمار در سایت این سازمان موجود نبود، تعیین جامعه و نمونه با دقت انجام نشد، بنابراین تعمیم نتایج به جامعه صحیح نیست و فقط در مورد نمونه مورد مطالعه مورد قبول است.  نمونه گیری فقط در بین بانوان باسواد 25 تا 55 ساله بود و نتایج را نمی­توان به جامعه مردان نیز تعمیم داد، ولی می­توان پژوهش­هایی را نیز در حوزه آقایان و با تعیین دقیق جامعه و نمونه انجام داد تا نتیجه­گیری صحیح­تری به دست آید.

5-3- پیشنهادات

با توجه به نتایج این پژوهش که رابطه مستقیم و بالایی بین سلامت روانی و اقامه نماز به صورت جماعت به­دست آمد پیشنهاد می­شود که ستاد اقامه نماز و کانون­های مساجد اهتمام بیش تری در ترویج رفتن به مساجد و تبیین اثر نماز جماعت بر سلامت روانی در بین اقشار مختلف جامعه داشته باشند.

حضور دسته جمعی والدین در کنار فرزندان در مسجد یا نماز جمعه سبب نهادینه شدن نماز در خانواده میشود. شرکت در مراسم­های دینی از جمله نماز جماعت و جمعه نوعی آموزش عملی برای فرزندان به شمار می­آید و نقش خاصی در آموزش دیگر ابعاد نماز ایفا می­کند.

مراجع

[1] احمدی، محمدرضا وهراتیان، عباسعلی،1391، اثربخشی مناسک عمره مفرده بر شادکامی و سلامت روانی، روان شناسی و دین سوم (پاییز): 41-62.

[2] رجبي، محمد و صارمی، علی اکبر،1391، ارتباط بين الگوهاي مقابله ديني با سلامت رواني و شادکامي. روان شناسی تحولی، روان شناسان ایرانی 22 (سال هشتم): 363-371. 

[3] Jung, C.G,1996,  Religion and psychology, U.S.A.: Yale University Press.

[4] آیت اللهی، سید مهدی.1375، نماز عالیترین سیر روحانی، تهران، انتشارات جهان آرا، صص11-32.  

[5] روحانی، عباس و معنوی­پور، داوود،1387،  رابطه عمل به باورهای دینی با شادکامی و رضایت زناشویی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد مبارکه، دانش و پژوهش در روانشناسی، شماره35و36، صص:189-206.

[6] کجباف، محمدباقر، 1391، رابطه سبک زندگی و شادکامی، ماهنامه علمی تخصصی صدای جمهوری اسلامی ایران: 70 -74.

[7] باهر،حسین، 1381، عرفان نماز، نشر مذاکره، ص24.

[8] قرائتی،محسن،  1389، یکصد وچهارده نکته درباره نماز، مرکز فرهنگی درس هایی از قرآن، صص21و54.

[9] نجفی،گودرز، 1384، راز نیایش، انتشارات امیر کبیر.

[10] میلانی فرد، بهروز، 1382، بهداشت روانی، چاپ هشتم.تهران: نشر قومس.

[11] شاملو، سعید، 1382، بهداشت روانی تهران، رشد.

[12] رجبي، محمد، صارمی، علی اکبر و همکاران1391، ارتباط بين الگوهاي مقابله ديني با سلامت رواني و شادکامي، روان شناسی تحولی، روان شناسان ایرانی 22(سال هشتم): 363-371.     

[13] بهرامی دشتکی، هاجر و همکاران، 1385، اثر بخشي آموزش معنويت به شيوه گروهي بر كاهش افسردگي در دانشجويان، پژوهش هاي مشاوره (تازه ها و پژوهش هاي مشاوره )، دوره  5، شماره  19.

[14] رئیسی، مرضیه، احمدی، هدی و همکاران، 1392، ارتباط هوش معنوی با شادکامی و پیشرفت تحصیلی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم، آموزش در علوم پزشکی 5(13مرداد): 431-440.

[15] عمران­نسب، عمران، 1387، بررسی ارتباط بین اعتقات دینی وسلامت­روان در دانشجویان سال آخرکارشناسی علوم پزشکی وخدمات درمانی ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم پزشکی زاهدان.

[16] جمالی، فریبا، 1381، بررسی رابطه بين نگرش های مذهبی، احساس معنا بخش بودن زندگی و سلامت روان در دانشجويان دانشگاه های تهران، پایان­نامه کارشناسی ارشد روان­شناسی عمومی، دانشگاه الزهرا.

[17] آقاجانی سعید،اسدی نوقابی، احمدعلی، 1381، نظریه مشاوره وروان درمانی. تهران، مرکزنشردانشگاهی.

[18] بنی جمال واحدی شکوه السات،احدی حسن،1370، بهداشت روانی و عقب ماندگی ذهنی. تهران، نشر نی.

[19] هادی­نژاد، حسن و زارعی، فاطمه، 1388، پایایی، اعتبار و هنجاریابی پرسش­نامه شادکامی آکسفورد، پژوهش­های روان­شناختی، دوره12، شماره1و2.

[20] عرفان، آرزو و نجفی، محمد،1391، بررسی کمی و کیفی رابطه بین معنویت، شادکامی و تواتمندی حرفه ای اساتید، رویکردهای نوین آموزشی 16(سال هفتم): 1-22. 

[21] نجفی، محمد، 1391، بررسي كمی و كيفي رابطه بين معنويت، شادكامي و توانمندي حرفه اي اساتيد، رویکردهای نوین آموزشی،  سال هفتم، شماره2.

[22] بازرگان،عباس، سرمد، زهره و حجازی،الهه،1387،روش های تحقیق در علوم رفتاری، تهران، انتشارات آگاه.

[23] علی­پور، احمد، 1383، بررسی مقدماتی پایایی و روایی پرسشنامه شادکامی آکسفورد در دانشجویان دانشگاه های تهران، مجله اندیشه و رفتار، شماره1و2.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :