نماز اول وقت

در بحث‏هاي پيشين، چنين آمد، که نماز، گفت و گو و ديدار با معبود است. انسان‏هاي وارسته که جز حضرت حق، دوست و ولي‏نعمتي براي خود نمي‏شناسند، مشتاقانه در انتظارند تا در نخستين فرصت، جسم و روح خسته از دنياي ماديت خود را جاني دوباره بخشند؛ از اين رو است که حتي قبل از رسيدن وقت نماز، با انجام مقدمات واجب و مستحب و نظافت و معطر کردن بدن و لباس، خويش را براي حضور در پيشگاه معشوق آماده مي‏کنند. 

در بحث «اهتمام به نماز» درباره‏ي انجام اين فريضه به وقت فضيلت، سخن گفته شد. در اينجا يک بار ديگر اهميت انجام به موقع آن را مورد توجه قرار مي‏دهيم. 

هر چند براي هر يک از نمازهاي يوميه، زماني موسع در نظر گرفته شده، اما تأکيد بر اين است که همگان در نخستين فرصت، با شتاب به سوي نماز حرکت، و آن را در اول وقت اقامه کنند. و هيچ مشغله‏اي را بهانه‏ي تأخير نماز قرار ندهند. 

اميرمؤمنان عليه‏السلام در گرماگرم جنگ، دل در گرو رسيدن وقت نماز دارد و مي‏فرمايد: ما براي اقامه‏ي نماز مي‏جنگيم [1]  و فرزندش امام حسين عليه‏السلام نيز به رغم بارش تيرها و نيزه‏ها در ميدان نبرد ظهر عاشورا نماز را به پا مي‏دارد. [2] .

امام رضا عليه‏السلام نيز در حال مناظره‏اي سرنوشت‏ساز با يکي از پيروان اديان پيشين آن گاه که بحث به جايي حساس و تعيين کننده رسيده بود، اصرار مخاطب براي ادامه‏ي گفت و گو و اظهار آمادگي براي پذيرش مکتب اسلام را، ناديده گرفته، با رسيدن وقت نماز، بي‏درنگ، برخاسته و به سوي نماز شتافتند! [3] .

زماني ديگر، وقتي به آن حضرت گفتند: صبر کنيد، تا مأمومان براي نماز، گرد آيند. امام ضمن توصيه به نماز اول وقت و در هر شرايطي که ممکن باشد، آن را به هنگام اقامه فرمودند. 

هنگام اقامت حضرت امام رحمة الله عليه در پاريس، حدود سيصد خبرنگار از سراسر جهان براي انجام مصاحبه درباره‏ي مسأله‏ي فرار شاه از ايران در منزل ايشان جمع شده بودند. هنوز بيش از چند پرسش مطرح نشده بود، که وقت نماز رسيد. امام فورا جايگاه خود را ترک کردند و به سوي نماز شتافتند: ايشان در پاسخ کساني که اصرار داشتند: اين برنامه‏ي مهم، بيشتر ادامه يابد، با عصبانيت فرمودند که: به هيچ وجه نمي‏شود. [4] .

آن بزرگوار در سفرها، و حتي بيمارستان به رغم خستگي و بيماري، نماز اول وقت را ترک نمي‏کردند. روزي به دليل استفاده از قرص خواب‏آور مطمئن نبودند هنگام اذان ظهر بيدار شوند. لذا از پزشکان خواستند ايشان را، نزديک اذان بيدار کنند؛ ولي آنان زمان استراحت امام را، به هم نزدند! حضرتش اندکي پس از اذان، برخاستند؛ نخست، نماز را ادا، و سپس غذا را صرف کردند. 

 حضرت موسي در مقام مناجات از خداوند پرسيد: پاداش کسي که نماز را در وقت آن بخواند، چيست؟ خطاب آمد: «اعطيته سؤله و ابيحه جنتي؛ خواسته‏اش را، روا مي‏دارم و بهشتم را بر او مباح مي‏گردانم.» [5] .

پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم مي‏فرمايد: 

«ما من عبد اهتم بمواقيت الصلاة و مواضع الشمس الا ضمنت له الروح عند الموت و انقطاع الهموم و الاحزان و النجاة من النار؛ [6] .

هر بنده‏اي به اوقات نماز اهميت دهد، من ضمانت مي‏کنم هنگام مرگ، آرامش يابد؛ اندوه‏ها از دلش رخت بندند و از آتش خلاص شود.» 

[1] ارشاد القلوب.

[2] استاد مطهري (ره) در اين باره مي‏نگارد: 

روز عاشورا مردي از اصحاب حضرت اباعبدالله عليه‏السلام يک وقت متوجه شد که الان اول ظهر است. آمد عرض کرد يا اباعبدالله! وقت نماز است، و ما دلمان مي‏خواهد براي آخرين بار نماز جماعتي با شما بخوانيم. اباعبدالله نگاهي به آسمان کرد و فرمود: «ذکرت الصلوة جعلک الله من المصلين» نماز را ياد کردي، خدا تو را از نمازگزاران قرار بدهد. مردي که سر بر کف دست گذاشته است - يک چنين مجاهدي را - امام دعا مي‏کند که خدا تو را از نمازگزاران قرار بدهد، ببينيد نمازگزار واقعي چه مقامي دارد! فرمود: بله نماز مي‏خوانيم، همانجا در ميدان جنگ نماز خواندند، نمازي که در اصطلاح فقه اسلامي «نماز خوف» ناميده مي‏شود. نماز خوف مثل نماز مسافر دو رکعت است، نه چهار رکعت، يعني انسان اگر در وطن هم باشد باز بايد دو رکعت بخواند، براي اينکه مجال نيست، در آنجا بايد مخفف خواند، چون اگر همه به نماز بايستند وضع دفاعيشان بهم مي‏خورد، موظف هستند در حال نماز، نيمي از سربازان در مقابل دشمن بايستند و نيمي به امام جماعت اقتدا بکنند، امام جماعت يک رکعت را که خواند صبر مي‏کند تا آنها يک رکعت ديگر را خودشان بخوانند، بعد آنها مي‏روند، پست را از رفقاي خودشان مي‏گيرند در حاليکه امام همين طور منتظر نشسته يا ايستاده است، بعد سربازان ديگر مي‏آيند و نماز خودشان را با رکعت دوم امام مي‏خوانند. 

اباعبدالله چنين نماز خوفي خواند ولي وضع اباعبدالله يک وضع خاصي بود به طوري که چندان از دشمن دور نبود، لذا آن عده‏اي که مي‏خواستند دفاع کنند نزديک اباعبدالله ايستاده بودند و دشمن حتي در اين لحظه هم آنها را راحت نگذاشت، در حاليکه اباعبدالله مشغول نماز بود، دشمن شروع به تيراندازي کرد، دو نوع تير، هم تير زبان! يکي فرياد کرد: حسين نماز بخوان ولي نماز تو فايده‏اي ندارد، تو بر پيشواي زمان خودت يزيد، ياغي هستي، و هم تيرهايي که از کمان پرتاب مي‏کردند. به طوري که يکي دو نفر از صحابه که خودشان را سپر قرار داده بودند، روي خاک افتادند، يکي از آنها «سعيد بن عبدالله حنفي»، نزديک جان دادنش بود، آقا خودش را به بالين او رساند. عرض کرد: «يا اباعبدالله! أ اوفيت» آيا حق وفا را به جا آوردم؟ مثل اينکه هنوز هم فکر مي‏کند که حق حسين آنقدر بزرگ و بالا است که اين مقدار فداکاري هم شايد کافي نباشد. اين بود نماز اباعبدالله در صحراي کربلا.

[3] عيون اخبار الرضا.

[4] سرگذشت‏هاي ويژه از زندگي امام خميني (ره).

[5] بحارالانوار، ج 82، ص 204.

[6] همان، ج 83، ص 9.

تعقيبات نماز

جدايي از عزيزان و وداع ياران، جانکاه و طاقت فرسا است. نماز، نور چشم پيامبر و پيروان او است، چگونه مي‏توان آسان با آن، وداع کرد؟! 

تعقيبات نماز، نشان آن است که نمازگزار بر استمرار ارتباط معنوي خود با خداوند مهربان، اصرار دارد. ديدار او با نماز، عاشقانه و وداعش ناباورانه است. 

نيايش‏هايي را پس از نمازها، با عنوان تعقيبات نماز در دو بخش «مشترک» و «ويژه» براي هر نماز، روايت کرده‏اند. 

امام صادق عليه‏السلام فرمود: در سه زمان، مانعي براي رسيدن دعا [و اجابت آن] نيست؛ بعد از نماز واجب، هنگام نزول باران و آن گاه که معجزه يا امري خارق عادت ديده مي‏شود. [1] .

امام رضا عليه‏السلام نيز از زبان پيامبر مي‏فرمايد: هر کس نماز واجبي را به جاي آورد، به دنبال آن، يک دعاي مستجاب دارد. [2] .

در حديثي مي‏خوانيم: «يابن ادم اذکرني بعد الغداة ساعة و بعد العصر ساعة اکفک ما اهمک: [3]  اي فرزند آدم! ساعتي بعد از نماز صبح و نيز ساعتي پس از نماز عصر، مرا ياد کن، تا آنچه را، مهم مي‏شماري برايت فراهم آورم.» 

يکي از ياران امام باقر عليه‏السلام از حضرتش پرسيد: بعضي مي‏گويند؛ خوابيدن بعد از اذان صبح تا طلوع خورشيد مکروه است؛ زيرا پروردگار در آن ساعت، روزي بندگان را تقسيم مي‏کند. حضرت فرمود: رزق‏ها از پيش، تقسيم شده، اما خداوند متعال، فضلي دارد که آن هنگام، آن را - علاوه بر روزي - به آفريدگان عطا مي‏کند؛ همان گونه که خود فرموده است: «واسئلو الله من فضله؛ [4]  از خداوند، از فضلش بخواهيد.» سپس افزود: ذکر خدا بعد از نماز صبح، در کسب روزي و مال، مؤثرتر از تلاش و تجارت است. [5] .

در روايتي ديگر وعده داده شده: تا زماني که نمازگزار در مصلاي خود بنشيند، مقام او نزد خداوند متعال بالا رود و گناهانش محو و بر حسناتش افزوده شود. [6] .

در حديث مي‏خوانيم: وقتي مؤمني نماز به جا مي‏آورد، خداوند، گروهي از فرشتگان را مأمور مي‏سازد، تا گرداگردش حلقه زنند، اما وقتي مي‏بينند از خدا چيزي نمي‏خواهد، پراکنده مي‏شوند. [7] .

اينک پاره‏اي از مهم‏ترين آداب و تعقيبات نماز را برمي‏شماريم: 

[1] امالي طوسي، ج 1، ص 287.

[2] عيون اخبار الرضا، ج 2، ص 28.

[3] امالي شيخ صدوق / 193.

[4] نساء / 32.

[5] تفسير عياشي، ج 1، ص 240.

[6] بحارالانوار، ج 85، ص 323.

[7] همان / 18.

تکبير

وقتي پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم مکه را فتح کردند و در خانه‏ي خدا، نماز ظهر را همراه يارانش کنار حجرالاسود به جا آوردند، با سه تکبير نماز را به پايان بردند و آنگاه دعاي وحدت را با اصحاب خود خواندند و به آنان فرمودند: اين تکبيرها و دعا را پس از هيچ نمازي فراموش نکنيد؛ زيرا نهايت سپاسي است که مي‏توان به پاس تقويت لشکريان اسلام به جا آورد. [1] .

[1] علل الشرائع، ج 2، باب 78.

تسبيح حضرت زهرا

تسبيحات حضرت زهرا، ادبي خاص است، که پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم به دخترش تعليم فرمود؛ ابتدا 34 «الله اکبر» و سپس 33 «الحمدلله» پس از آن 33 «سبحان الله». اين تسبيح موجب آمرزش گناهان و دور ماندن از فقر و بيماري‏هاي روحي و جسمي مي‏گردد. [1] .

امام صادق عليه‏السلام مي‏فرمايد: هيچ ذکري ارزشمندتر از اين تسبيحات نيست؛ زيرا در اين صورت، پيامبر اکرم، آن را به دخترش تعليم مي‏فرمود. [2] .

در خبري ديگر، حضرتش به يکي از ياران خود فرمود: 

«انا نأمر صبياننا بتسبيح فاطمة عليهاالسلام کما نأمرهم بالصلاة فألزمه فانه لم يلزمه عبد فشقي؛ [3]  ما همان سان که به نماز خواندن فرزندانمان توصيه داريم، آنان را به خواندن تسبيحات حضرت زهرا فرمان مي‏دهيم. پس: بر انجام اين تسبيحات تأکيد داشته باش؛ تا دچار شقاوت نشوي.» 

[1] بحارالانوار، ج 85، ص 7.

[2] وسائل الشيعه، ج 4، ص 1024.

[3] فروع کافي، ج 3، ص 342.

نفرين و اعلام برائت از دشمنان اسلام

پيوند با خدا همواره با اعلام برائت از دشمنان او همراه است. دو تن از ياران امام صادق عليه‏السلام مي‏گويند: ما خود شنيديم که امام عليه‏السلام به دنبال هر يک از نمازهاي واجب، چهار مرد و چهار زن را لعنت مي‏فرمود. [1]  از اين روايت فهميده مي‏شود که برائت و لعن با صداي بلند صورت مي‏پذيرفت. البته گفتني است که لعن و نفرين بايد بر دشمنان شناخته شده‏ي اسلام نثار گردد تا بر وحدت و صلابت مسلمانان بيفزايد. 

[1] فروع کافي، ج 3، ص 342 و تهذيب، ج 2، ص 321.

استغفار

خداوند متعال در قرآن کريم، وجود دو عنصر را مانع عذاب امت معرفي مي‏کند و خطاب به پيامبرش مي‏فرمايد: تا تو در ميان امت هستي و آنان اهل استغفارند، عذاب بر آن‏ها نازل نمي‏گردد: 

«و ما کان الله ليعذبهم و انت فيهم و ما کان الله معذبهم و هم يستغفرون؛ [1] .

امام علي عليه‏السلام در نهج‏البلاغه مي‏فرمايد: اکنون «امان نخست» (پيامبر اکرم) را از دست داده‏ايد پس: امان ديگر را مغتنم شمريد و از آن بهره گيريد.» [2] .

[1] انفال / 33.

[2] نهج‏البلاغه، حکمت 88.

سجده‏ي شکر

امام رضا عليه‏السلام فرمود: سجده بعد از نماز واجب، سپاسي است در برابر توفيق انجام فريضه، و کمترين حد آن اين است که 3 بار بگويد: «شکرا لله». 

 علامه مجلسي رحمة الله عليه ذيل اين حديث شريف مي‏نگارد: 

«فان کان في الصلاة تقصير لم يتم بالنوافل تم بهذه السجدة؛ [1]  اگر در نماز، اشکالي باشد که با نماز نافله برطرف نشود، با سجده‏ي شکر، جبران مي‏شود.» 

درباره‏ي فضيلت و اهميت سجده‏ي شکر به همين مختصر، بسنده مي‏کنيم. 

آري، پس از انجام عبادت و سجده‏ي طاعت، گاه مناسبي براي طلب آمرزش گناه و استغفار از پروردگار است. در روايتي امام صادق عليه‏السلام پس از آموزش استغفار مي‏فرمايد: هر کس اين استغفار را بعد از نماز بگويد، خداوند گناهان بزرگ او را مي‏بخشد. [2] .

[1] بحارالانوار، ج 85، ص 198.

[2] همان، ص 5.

تبرک جستن به سجده‏گاه

هنگام وداع در هر ديداري، پرونده‏ي ملاقات با «مصافحه» بسته مي‏شود. در فرجام هر نماز نيز، نمازگزار نخست دست بر سجده‏گاه مي‏کشد، سپس بر چهره و بدن، تا از هر گونه ضعف و بيماري، ايمن شود! [1] .

 [1] امالي طوسي، ج 1، ص 167؛ بحارالانوار، ج 85، ص 206 و 210.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :