پاسخ: به نظر می‏ رسد علت اصلی سستی و کاهلی در نماز، ضعف اراده و تنبلی افراد باشد. بدیهی است که نمی‏ توان با خواندن یک مقاله یا کتاب یا خوردن یک قرص مثلاً به اراده قوی دست یافت. بلکه با تلاش مستمر و بهره گرفتن از راهکارهای عملی، می توان به تقویت اراده پرداخت.

مطالعه آن چه در پی می‏ آید، به شما کمک می کند ضمن بالابردن آگاهی هایتان، از هر گونه سستی در نماز پرهیز نمایید:

1- شناخت کافی از نماز و آثار و فوائد آن:

شوق به نماز در گرو احساس نیاز است, همان طور که شوق و رغبت به امور مادی از احساس نیاز سرچشمه می گیرد.

امام خمینی می فرماید:

ما چون احتیاج به دنیا پیدا کردیم و آن را سرمایه و سرچشمه یافتیم, در توجه به آن حاضریم و در تحصیل آن می کوشیم. اگر ایمان به حیات آخرت پیدا کنیم و حس احتیاج به زندگانی آن جا بنماییم و عبادت و خصوصاً نماز را سرمایه نفیس آن عالم و سرچشمه سعادت آن نشئه بدانیم, البته در تحصیل آن کوشش می نمایید و در این سعی و کوشش زحمت و رنج و تکلیف در خود نمی یابیم, بلکه با کمال اشتیاق و شوق دنبال تحصیل آن می رویم و شرایط حصول و قبول آن را با جان و دل تحصیل می کنیم. (1)

با آشنایی به فلسفه نماز می توان این احساس نیاز را قوت بخشید. هر انسان عاقلی در جلب منفعت و دفع ضرر تلاش می کند. اگر کسی بداند که نماز عامل بازدارنده از زشتی ها و ریشه اصلی هر خیر و سعادت و وسیله آمرزش گناهان و سدی استوار در برابر آلودگی ها و وسیله پرورش فضایل اخلاقی است, قطعاً نسبت به انجام این عبادت بزرگ، کم ترین تردیدی نخواهد داشت و مشتاقانه به سراغ آن خواهد رفت.

هر چند ممکن است تاکنون فوائد مادی و معنوی خواندن نماز را بارها لمس کرده‏ باشید، ولی برای تقویت انگیزه و علاقه خویش به این امر مهم سعی کنید با مطالعه کتب جذاب که درباره نماز و اهمیت آن نوشته شده، شناخت خود را در این باره گسترش و تعمیق بخشید. در این باره مطالبی را یادآور می شویم:

نماز از منظر اسلام اهمیت ویژه ای دارد؛ تا آن جا که از آن به عنوان ستون دین (2) و نور چشم پیامبر (ص) یاد شده است. (3)

از سوی دیگر ترک نماز از گناهان کبیره به حساب آمده است. (4)

پیامبر اسلام (ص) فرمود: « از ما نیست کسی که نماز را خوار شمارد». (5)

نماز عامل مهمی در تزکیه روح و درون انسان است. اهمیت ندادن به نماز به لحاظ عدم آشنایی به حقیقت آن و احساس نیاز نکردن نسبت به آن، از عوامل ترک نماز و سستی در آن به شمار می‌آید. انسان بر اساس فطرت خود، همواره به سوی چیزی که برایش اهمیت دارد، توجه و اهتمام می‌کند. اگر برای انسان، امری مهم و ضروری جلوه کند، آن را به هر صورت ممکن انجام خواهد داد. آشنا شدن به حقیقت نماز و این که نماز جزء نیاز ما است، جزء زندگی حیات ما است و فایده و آثار نماز در دنیا و آخرت تجلّی می‌کند، باعث می‌شود انسان با شوق بیش تری به اقامة نماز بپردازد و از سستی در نماز و یا ترک آن خودداری نماید.

کسی که نماز را سربار خود و صرفاً یک تکلیف طاقت فرسا بداند، به حقیقت آن پی نبرده و اهمیتی به آن نمی‌دهد.

‌ نماز مهم‌ترین فریضه از فرایض الهی است. برپایی آن مایة سعادت و ترک آن باعث شقاوت می‌باشد. امام‌ صادق (ع) فرمود: «‌محبوب‌ترین اعمال پیش خداوند نماز است، و آخرین وصیت پیامبران الهی نماز‌است». (6)

اگر انسان به درستی فکر‌ کند که خداوند چرا دستور داده که بندگانش نماز بخوانند، هیچ‌گاه نماز را ترک نمی‌کند. چنانچه به هر علتی ‌نمازش ترک شود، فوراً جبران نموده و قضا می‌کند. قرآن می‌فرماید: «‌یا أیّها الناس أنتم الفقراء إلی ا‌لله و ا‌لله هو الغنی‌ّ الحمید؛ (7) ‌ای مردم !شما همگی نیازمند خدایید، تنها خداوند است که بی نیاز و شایسته هر گونه حمد و ستایش ‌است».

وقتی خدا از عبادت ما سودی نمی‌برد و از طرفی نماز و سایر عبادت‌ها را واجب نموده، ‌معلوم می‌شود این دستورها برای خوشبختی و سعادت خود ما است. هنگامی که از عمق جان درک کردیم که ‌نماز در تأمین خوشبختی و سعادت ما نقش اساسی و تعیین کننده دارد، با عشق و علاقه نماز می‌خوانیم، چرا که ‌نماز محور قبولی سایر اعمال است. در قیامت اولین سؤال از نماز می‌باشد.

امام باقر (ع) فرمود: «‌أنّ أوّل ما یحاسب‌ به العبد الصلاة فإن قبلت قبل ما سواها؛ (8) ‌اولین محاسبة بنده در مورد نماز انجام می‌گیرد. اگر نماز مورد قبول واقع ‌شد، بقیة اعمال هم مقبول می‌افتد».

نماز از واجباتی است که خداوند در هیچ حالتی حتی در هنگام بیماری، ‌راضی به ترک آن نیست. تارک نماز بیش ترین ظلم را نسبت به خود وا می‌دارد. خود را از شفاعت پیامبر (ص)‌ محروم می‌کند.

2ـ شناخت پیامدهای ترک نماز:

یکی از عوامل و راهکار مهم دوباره نماز خواندن شناخت پیامدهای منفی ترک نماز است. در قرآن بر ترک نماز وعده عذاب داده شده است: « بهشتیان از دوزخیان می‌پرسند: چه چیز شما را به دوزخ کشانید؟! جهنمیان در پاسخ گویند: ما از نمازگزاران نبودیم». (9)

رسول خدا (ص) می‌فرماید: «کسی که نماز خود را سبک گیرد و در به جا آوردنش سستی نماید، خداوند او را به پانزده بلا مبتلا می‌کند؛ شش بلا در دنیا و سه تا در موقع مردنش و سه در قبر و سه در قیامت و هنگامی که از قبر بیرون می‌آید.

اما شش بلای دنیوی:

ـ خداوند برکت را از عمرش کم می‌کند.

ـ برکت را از روزی اش بر می‌دارد.

ـ از صورتش نشانة نیکوکاران را بر می‌دارد.

ـ هر کار خیری کند، پذیرفته نمی‌شود و برای آن اجری ندارد.

ـ دعایش مستجاب نمی‌شود.

ـ از دعای نیکوکاران بهره‌ای ندارد». (10)

3ـ رفع موانع:

ترک نماز مبتنی بر عواملی است که باید از آن ها پرهیز شود. انسان گرایش به عبادت دارد. معصیت، دنیاگرایی، ندادن زکات، تکبر، حرام خوردن، آشامیدن شراب، حسد و ... از عوامل و موانع تأثیرگذار در ترک نماز به حساب آمده است. شوق به نماز وقتی حاصل می شود که انسان لذت شیرینی مناجات با خدا را چشیده باشد. لذت مناجات وقتی حاصل می شود که انسان گناه و معصیت را ترک نماید.

رسم عاشق نیست با یک دل دو دلبر داشتن

یا ز جانان یا ز جان بایست دل برداشتن

4ـ توبه:

بی‌تردید ترک نماز گناهی است که نیاز به گناه زدایی دارد. یکی از عوامل مهم تأثیرگذار در گناه‌زدایی، توبه است. توبه که نوعی بازگشت و دگرگونی است، سبب می‌شود که قلب انسان صفا گرفته و بار دیگر معنویت در آن تجلی نموده و از گناه جلوگیری شود.

5- یاری از خداوند:

انجام عبادت، به ویژه نماز خواندن توفیق عبادت را می‌طلبد. عبادت و ارتباط با خدا بر قرار نمودن می‌طلبد که از خدا خواسته شود توفیق عبادت دهد. شاید بر همین اساس معصومان (ع) و بزرگان دین از خدا می‌خواستند که به آنان توفیق عبادت دهد. در دعای حضرت مهدی (عج) آمده است : «اللّهم ارزقنا توفیق الطاعة...» (11) که یکی از مصادیق بارز طاعت، عبادت است.

6- استفاده از روش تشویق و تنبیه:

هر گاه موفق شدید که نمازهای تان را بخوانید، به شکرانه آن خود را تشویق کنید. بر عکس اگر نماز را ترک کردید، خود را با عملی سنگین تر تنبیه و جریمه کنید، مثلاً تصمیم بگیرید با ترک تماز فردای آن روز را روزه بگیرید و یا مقداری پول صدقه بدهید.

7- مطالعه زندگی عرفا و اولیای الهی و چگونگی نماز خواندن آن ها نیز در ایجاد شوق و ذوق به خواندن نماز بسیار مؤثر است.

8- انتخاب دوستان متدین و اهل نماز جماعت:

در انتخاب دوستان با اراده و متدین که به نماز، مخصوصا نماز جماعت اهمیت می‏دهند، دقت بیش تری داشته و سعی کنید با چنین افرادی ارتباط بیش تری داشته باشید. از ارتباط با افراد لاابالی و کم توجه به نماز خودداری کنید.

9- برنامه ریزی:

برای تمام فعالیت‏های شبانه روزی در طول هفته از یک برنامه مدون و متناسب به توانایی‏های خویش بهره جسته و سعی کنید طبق برنامه مدون به انجام کارها و فعالیت‏های مختلف تحصیلی و غیره بپردازید.

در نهایت شما را به مطالعه کتب زیر توصیه می کنیم:

پی‌نوشت‌ها:

1. آداب الصلاه،حضرت امام خمينى ، چاپ مؤسسه‏ تنظيم و نشر آثار امام خمينى (ره) ، چاپ هفتم‏1378، شمسى‏، ص 45 و 46 .

2 . التهذيب، الشيخ الطوسي، دار الكتب الإسلامية - طهران، 1365 ه. ش. 237 .

3. مكارم الأخلاق، الحسن بن الفضل الطبرسي، دار الشريف الرضي - قم، 1412 ه. ق. ص 34.

4. عبدالحسین دستغیب، گناهان کبیره، دفتر انتشارات اسلامی ، قم ، چاپ یازدهم 1386، ج 2، ص 183 .

5. الكافي، ج 3، ص269 .

6. همان ، ص 264.

7. فاطر (35) آیه 15.

8. الكافي، ج 3، ص268 .

9. مدثر (74) آیات 40 ـ 41 .

10. عبدالحسین دستغیب، گناهان کبیره، ج 2، ص 186 - 187 .

11. مفاتیح الجنان، حاج شيخ عباس قمى‏، انتشارات أسوه ، دعای حضرت مهدی (عج).

- اسرار الصلاة یا پرواز در ملکوت، امام خمینی(ره) ترجمه آقای فهری

- پرتوی از اسرار نماز از محسن قرائتی

- صلوة الخاشعین از مرحوم دستغیب

- نماز از دیگاه قرآن و حدیث، سید حسن موسوی لاهیجی، انتشارات جامعه مدرسین .