مرکز تخصصی نماز بر آن است در سلسله مصاحبه هایی با نویسندگان محصولات خود، آنها را به جامعه هدف معرفی نماید. این سومین مصاحبه در این راستا است. منتظر مصاحبه های بعدی باشید.
اسرار نماز در اینجا خودنمایی می‌کند!
نماز و اسرار آن يكي از موضوعاتي است كه از روز امر به قيام آن تا شب پايان عالم ماده همواره مورد توجه اهل معنا بوده است. توجه به اسرار نماز براي اقامه كننده آن از اين جهت حائز اهميت است كه انسان با آشنايي بهتر به سجده‌گاه قدم مي‌نهد و قلب و جان را با اين عبادت جلا مي‌دهد. حجت الاسلام و المسلمين علي محمد باقي از جمله نويسندگاني است كه در امر اسرار نماز، قلم زده‌اند و در اين رابطه به تاليف كتاب «اسرار نماز» توفيق يافته است. روش، اهداف، جنبه‌هاي كاربردي كتاب و ... را از اين نويسنده محترم جويا شده‌ايم.
قبلاً در موضوع اسرار نماز کتابهایی را دیده‌ایم. شما در کتاب خود چگونه به این موضوع پرداخته‌اید تا اثری متفاوت را ارائه دهید؟
تحقیقات من برای نوشتن فصل‌های مختلف این کتاب بر اساس روش میدانی صورت گرفته است. ابتدا مروری بر نکاتی که در ذهن داشتم انجام دادم و سپس با اولویّت‌بندی بر اساس کاربردی بودن و قابل فهم بودن برای عموم، پژوهش‌های خود را انجام دادم و پس از جمع‌آوری اطلاعات لازم، بر اساس شیوة درسنامهای، مشغول نگارش کتاب شدم.
هرچند نام این کتاب درسنامه نیست؛ اما شیوة نگارش بر همین اساس است و مطالب به تفکیک و بر اساس شاخصه‌هایی مجزا شده‌اند و در فصول مختلف در اختیار مخاطب و خواننده قرار گرفته‌اند.
راه‌کاری را در نگارش این کتاب برگزیده‌ایم که در کمتر نوشته‌ای به چشم می‌خورد و می‌توانم بگویم در کتاب‌های دیگری که در ارتباط با نماز نوشته شده، چنین روشی را ندیده‌ام. آن روش نگاه صرف به اسرار و مفاهیم نماز است و سعی شده است از ذکر آداب و آثار این عبادت بزرگ پرهیز شود. هدفمان هم تمرکز بر روی اسرار ستون دین بوده است.
این کتاب دارای فصلی مجزا در مقدمات اسرار نماز است که شامل راه‌ها، موانع و شیوه‌های رسیدن به سرّ و راز نماز را به تفصیل در اختیار خواننده قرار داده و سؤالات مختلفی را که در اذهان جستجوگر به وجود می‌آید پاسخ می‌دهد.
نگاه کاربردی در نگارش این کتاب تا چه میزان وجود داشته است؟
رویکرد اصلی در نگارش کتاب شامل مباحث کاربردی است؛ اما ممکن است واژه «کاربردی بودن» از نظر برخی نویسندگان و پژوهشگران یا حتی خوانندگان با آنچه در نگارش این کتاب مدّ نظر داشته‌ام کمی تفاوت داشته باشد. در علوم نظری، کاربردی بودن به این نیست که از تک تک جملات و عبارات بتوان در زندگی روزمرّه استفاده کرد. بلکه بدان معناست که مطالعة مجموعة یک کتاب یا فصلی از آن، تأثیری جدّی و مشهود بر زندگی فرد یا جامعه بگذارد. هرچند در مباحث عملی، این رویکرد تقریبا وجود ندارد و آنچه نوشته می‌شود باید تأثیری عینی بر زندگی فردی و اجتماعی مخاطب داشته باشد.
در حوزة نظری، مطالب و مفاهیمی در اختیار مخاطب قرار می‌گیرد تا بتواند با استفاده از آنها یا تکیه بر بخشی از آن، استفاده درخوری داشته باشد. حال این بهره و فایده می‌تواند شکل عملی به خود بگیرد یا اینکه در اندیشه و باورهای او تغییراتی به وجود بیاورد. به عنوان مثال در این کتاب، با مطالعه فصل یا فصولی از آن، اعتقاد و تفکر خواننده نسبت به این عبادت عظیم و ستون خیمه دین دچار تحوّل می‌شود و ارتقا می‌یابد.
در نگارش این کتاب سعی کرده‌ام در راستای تعظیم شعائر، نماز را در ذهن مخاطب به شکلی دیگرگونه و فراتر از آنچه تاکنون مدّ نظر داشته جلوه دهم. در این جا تعظیم نماز در دستور کار بوده و تلاش کرده‌ایم نماز به عنوان امری سترگ در برابر خواننده کتاب جلوه‌گر شود.
با توجه به کتابهایی متعدّدی که در موضوع اسرار نماز نگاشته شده است جای طرح چه مباحثی در این موضوع و رویکرد خالی است؟
تاکنون آثار و تألیفات فراوان و متعددی در مورد نماز به رشته تحریر درآمده و بسیاری از آنها تحت عنوان کلی «اسرار الصلاة» به همین موضوع اشاره کرده یا رویکرد اصلی خود را پرداختن به این مبحث قرار داده‌اند. آنچه در این زمینه واقعاً به عنوان یک نقطه خالی خودنمایی می‌کند، دسته‌بندی اسرار نماز بر اساس ردة سنی و فهم مخاطب است که تاکنون تلاشی در راستای پر کردن این خلأ صورت نگرفته یا اینکه از دید من به عنوان یک نویسنده و پژوهشگر حوزه دین پنهان مانده است. امروز لازم است کودکانی که در دوره ابتدایی تحصیل می‌کنند یا حتی افراد بی‌سواد مطالبی نوشته و در اختیارشان قرار گیرد و آنها که قادر به خواندن کتاب نیستند هم با شنیدن آن مطالب، با بخشی از اسرار بزرگ‌ترین عبادت فردی و جمعی در اسلام آشنا شوند.
نماز دارای اسراری است که می‌توان برخی از آنها را با زبان ساده در اختیار افراد غیر پژوهشگر و حتی اشخاصی که اهل مطالعه نیستند قرار داد. تاکنون کتابی با این هدف و در این راستا نگاشته نشده است.
به نظر شما بیان اسرار نماز برای اقشار مختلف چه فوایدی دارد؟ به عبارتی این کار تا چه اندازه در رفع مشکلات معنوی موجود در جامعه تأثیرگذار خواهد بود؟
نخست اینکه قرآن می‌فرماید: «إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَآءِ وَالْمُنکَرِ»[1] به این معنا که نماز آدمی را از آسیب‌ها و گناهان در امان نگاه می‌دارد. نماز مانع اصلی در برابر منکرات است. نکته دوم اینکه برای تحقّق چنین نمازی که قدرت بازدارندگی داشته باشد، شخص نمازگزار نیز باید خاشع باشد و این خشوع جز در برابر حضرت حق معنا ندارد.
نماز زمانی انسان را از فحشا و منکرات باز می‌دارد که آدمی خشوع و خضوع را در انجام این عبادت در نظر داشته باشد. نکته سوم هم راه دستیابی به این خشوع است؛ به این ترتیب که باید نماز را گرامی داشت و در برپایی و اقامه آن تلاش کرد تا خاشعیّتی که مطلوب است حاصل شود.
اسرار نماز در اینجا خودنمایی می‌کند. انسان با فهم بخشی از اسرار پی به عظمت ستون دین می‌برد و آن را گرامی می‌دارد. ضمن اینکه اگر اسرار نماز در جامعه به خوبی تبیین شود، فرار از نماز هم بسیار کم‌رنگ خواهد شد. مردم به مفهومی گرایش پیدا می‌کنند که در نظرشان بزرگ باشد و در صورتی که شناختی از آن نداشته باشند، میل آنها نیز به یک مفهوم یا فعل کاهش خواهد یافت.
به عنوان نویسنده کتاب «اسرار نماز»، هم‌سویی مفاهیم موجود در این اثر را با سیاست‌های کلّی ستاد اقامة نماز تا چه اندازه می‌دانید؟
تمام مراحل نگارش این کتاب و جمع‌بندی نهایی آن با توجه به سیاست‌های کلّی «ستاد اقامة نماز» و در جهت تحقّق اهداف پیش‌بینی شده نگارش شده است.
تربیت مدرس در حوزه نماز یکی از این اهداف به شمار می‌رود و همان‌طور که ذکر شد، شیوة نگارش درسنامهای کتاب اسرار نماز، به تحقّق این هدف کمک می‌کند. ستاد اقامة نماز دوره‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت مختلفی برگزار می‌کند که این کتاب می‌تواند بخشی از مواد آموزشی این دوره‌ها باشد.
بنابر سیاست مختصرنویسی و به اصطلاح ارائه مطالب در قالب ساندویچی به مخاطبان، این کتاب - با توجه به حجم کمی که دارد – بخشی از این سیاست را نیز دنبال کند.
البته اسرار نماز خالی از نقص نیست و به یقین در چارچوب سیاست‌های کلی ستاد اقامة نماز می‌تواند در چاپ‌های بعدی در مطالب آن تجدید نظر شده و اصلاحاتی صورت گیرد.
آیا کتاب اسرار نماز، گروه سنی خاصّی را به عنوان جامعه هدف مدّ نظر دارد؟
این کتاب بیشتر برای استفاده گروه‌های سنی تحصیل‌کرده مانند طلاب، دانشجویان و اهل پژوهش نگاشته شده است.
به نظر شما، آشنایی با این کتاب و مطالعه آن تا چه میزان می‌تواند در معرفت مخاطبان نسبت به نماز مفید باشد؟
معتقدم تأثیرگذاری کتاب در سطح قابل قبول و بالایی خواهد بود؛ البته در مجموع مطالعة کتاب‌های اسرارالصلاة می‌تواند چنین تاثیری بر روی خوانندگان بگذارد.
قرآن می‌فرماید: «إِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخَاشِعِينَ»[2] بنابراین با مطالعه اسرار نماز و تقویت خشوع و خضوع در نماز، میل به این عبادت عظیم هم در جامعه بیشتر خواهد شد.
تلاش در راستای گرایش بیشتر مخاطب به سمت نماز و رعایت آداب و مستحبات آن، بخشی از اندیشه و تفکری است که در نگارش این کتاب وجود داشته است؛ مطالعة عمیق و با تدبیر کتاب اسرار نماز می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد.
آیا در تدوین این کتاب از نظرات و ایده‌های بزرگان نیز استفاده شده است؟
بله، این امر را از همان ابتدا در نظر داشتم و در مراحل مختلف نیز صورت اجرایی به خود گرفته است. در تهیّه و تدوین مطالب موجود از آثار و نوشته‌های امام خمینی(قدس سرّه)، فیض کاشانی، شهید ثانی، آیت‌الله جوادی آملی، مرحوم آیت الله تهرانی و بسیاری دیگر از صاحب‌نظران و فرهیختگانی که در این حوزه دارای تألیفاتی بوده‌اند بهره گرفته‌ام.
چرا با این همه آثار موجود در موضوع نماز و اسرار آن، هنوز مشکلاتی در زمینه گرایش مردم به این عبادت بزرگ وجود دارد؟
بسیاری از افراد - حتی آن دسته که اهل نماز هستند - به اسرار آن آگاهی ندارد یا اینکه با وجود آثار و تألیفات فراوان در این زمینه، برای مطالعة آن همّت کافی نداشته‌اند و به دنبال چنین موضوعی نرفته‌اند.
مطالعة کتاب «اسرار نماز» به این دلیل که با سمت و سوی تعظیم نماز نوشته شده است می‌تواند میل و گرایش به سمت انجام این عبادت را در مخاطب بیشتر کند. وقتی انسان با حقیقت یک مفهوم بیشتر آشنا می‌شود، به طور طبیعی و بر اساس فطرت خویش، به سمت آن خواهد رفت.
طهارت باطنی، یکی از مهمترین بخش‌های کتاب «اسرار نماز» است؛ به عنوان نویسنده اثر، میزان تأثیرگذاری این امر در فهم اسرار نماز را تا چه اندازه می‌دانید؟
انسان برای شروع نماز باید طهارت ظاهری را رعایت کند و بدنش را از نجاسات و آنچه از آن نهی شده پاک کند. این امر در رساله‌های عملیه مورد بحث قرار می‌گیرد. ولی در مرحله بالاتر و در راستای همان خشوعی که تأثیرگذاری نماز را بیشتر می‌کند، انسان باید قلب خویش را از آلودگی‌ها پاک و طاهر سازد. کدورت‌ها، گناهان و افکار ناپسند، قلب را سیاه و مانع از دستیابی به حقیقت نماز می‌کند و زدودن آنها پیش از حضور در پیشگاه حضرت حق و ایستادن به نماز، طهارت باطنی را محقّق می‌کند.
البته نماز خود طاهرکننده و پاک‌کننده انسان از بدی‌ها و منکرات است. چنان‌چه نماز با توجه اقامه شود، انسان را از بسیاری از گناهان و عصیان‌ها باز می‌دارد؛ در آیه 6 سوره مبارکه «مائده» می‌خوانیم که خداوند می‌فرماید نماز بخوانید برای اینکه طهارت پیدا کنید؛ این یک طهارت باطنی و نه ظاهری است و ثمرة آن پاکی و پالایش روح و روان بندگان است.
انتخاب عناوین و موضوعات بخش‌ها و فصول مختلف این کتاب بر چه اساسی صورت گرفته است؟
آنچه در این کتاب در قالب فصل‌های مختلف ارائه شده، به ترتیب همان ظواهری هستند که هر نمازگزار پیش از شروع نماز و در هنگام آن انجام می‌دهد. همان نظم و ترتیبی که در نماز به صورت ظاهری رعایت می‌شود و فقها مطرح کرده‌اند در فصول گوناگون این کتاب رعایت شده و اسرار مربوط به هر بخش بر اساس همان ترتیب ذکر شده‌اند.
یکی از مطالبی که در این کتاب مطرح کرده‌اید، سِرّ قبله است. به نظر شما اگر شخص نمازگزار از اسرار قبله آگاهی نداشته باشد اشکالی در نمازش به وجود می‌آید؟
از نظر فقهی ندانستن این مسأله سبب اشکال در نماز نیست و آن را باطل نمی‌کند ولی از نظر اخلاقی و تربیتی، جهل نسبت به اسرار موجب می‌شود بهره آدمی از نماز به اندازه کافی نباشد.
در روایتی از حضرت علی(علیه السلام) می‌خوانیم که فرمودند چنان‌چه کسی به اسرار نمازش واقف نباشد، آن نماز ناقص است؛ البته در اینجا نقص معرفتی و نه فقهی مطرح شده و بیان سرّ قبله نیز در راستای بهره‌مندی کامل از نماز است.
آیا مطالبی وجود دارد که در نگارش این کتاب از قلم افتاده یا مجال بیان آن نبوده و جای کار برای آن وجود داشته باشد؟
بله؛ آنچه در این کتاب جمع‌آوری و منتشر شده قطره‌ای از دریای معارف و اسرار نماز است؛ به یقین جای کار در این زمینه بسیار است. سیاست کلّی ستاد اقامة نماز مختصرنویسی و بیان مطالب به شیوه‌ای که مخاطب عام به راحتی و در فرصتی مناسب آن را مطالعه کند بوده و همین امر، موجب شده است بسیاری از مطالب مجال طرح نیابند. به عبارتی آشنایی اجمالی با نماز و اسرار آن هدف اصلی این کتاب بوده است.
می‌توان در قالب سرفصل‌های مطرح شده در همین کتاب به کاوش‌ها و تحقیقات بیشتری روی آورد و عمق و غنای آنها را بیشتر کرد. ما در کتاب اسرار نماز وارد برخی مباحث نشده‌ایم که امکان کار پژوهشی بر روی آنها وجود دارد و علاوه بر این می‌توان به مبانی فلسفی بخش‌های مختلف نماز هم در کتابی مستقل توجه کرد.
با تشکر از وقتی که به قنوت دادید.
این مطلب را به اشتراک بگذارید :
